سەلەفییەت لە کوردستان

سەلەفییەت لە کوردستان ئاماژەیە بۆ مێژووی بزووتنەوەی سەلەفی کە کورد لە کوردستاندا پراکتیزەی کردووە. مێژوویەکی جیاوازی ھەیە بەپێی ئەوەی لە کام پارچەی کوردستاندایە.

ڕۆژھەڵاتی کوردستان

سەلەفییەت لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان شتێکی نوێیە. پێشتر بیروباوەڕێکی زۆر بچووک و نائاسایی بوو، لەگەڵ ئەوەشدا لە سەرەتای ساڵانی ٢٠٠٠ەوە، لە نێو کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستاندا سەرھەڵدانی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیبوو. ناوبانگێکی زۆری پەیدا کرد کاتێک حەسەن ڕۆحانی سەرۆک کۆماری ئێران فەرمانی بە وەزارەتی ناوخۆی ئێران کرد کە لێکۆڵینەوەیەکی قووڵ لەبارەی گەشەی سەلەفییەکان لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان و باشووری کوردستان بکات. پشتڕاستکرایەوە کە سەلەفییەت لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان دەرئەنجامی جیھادییەکانی ئەنسارولئیسلام بووە کە دوای ھێرشەکانی ئەمریکا بۆ سەر ناوچەکە لە باشووری کوردستان و ھەڵاتوون بۆ ڕۆژھەڵاتی کوردستان و بە ئاشکرا بیروباوەڕیان لە نێو کوردەکانی ڕۆژھەڵاتدا بڵاوکردەوە لە دەوروبەری ساڵی ٢٠٠٣. زۆرێک لەو پارتە کوردە ڕەسەنەکان لە ڕۆژھەڵات چەپ و جیھانگەری و تەنانەت کۆمۆنیستن، لەگەڵ ئەوەشدا لە ٢ دەیەی ڕابردوودا سەدان مەلای کورد پەرە بە سەلەفییەت دەدەن کە بە شێوەیەکی بەرچاو بەرزبووەتەوە. لە بەیاننامەیەکی فەرمی وەزارەتی ناوخۆی ئێران سەبارەت بە پیاوانی ئایینی، ھاتووە «بەداخەوە گەواھیدەری نەوەی نوێی مەلای کورد دەبین کە ھیچ ھاوبەشییەکیان لەگەڵ مەلا کوردەکان نییە کە بە لێبووردەیی ناسراون». ڕاگەیەندرا کە «دوای ڕووخانی سەددام حوسێن و سەرھەڵدانی سەلەفییەکان لە باشووری کوردستان، وردە وردە ئەو ڕەوتە بەرەو ڕۆژھەڵاتی کوردستان تەشەنەی کرد». ھەروەھا چەپڕەوی کوردانی ڕۆژھەڵات ڕوویداوە و بەشێکی زۆریان گەشتیان کردووە بۆ سووریا و عێراق و ئەفغانستان بۆ ئەوەی پەیوەندی بە گرووپە سەلەفییە جیھادییەکانەوە بکەن. کوردێکی پێشینی بە ناوی ساریاس سادقی لە دەرەوەی مەزارگەی ڕووحوڵڵا خومەینی جلیقە تەقینەوەکەی خۆی تەقاندەوە و لەو پرۆسەیەدا خۆی کوشت و زیانی بە مەزارگەکە گەیاند. دیسان ڕێککەوتن لەسەر ئەوە کرا کە «زۆربەی جیھادییە سەلەفییەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان لە ڕووی بیروباوەڕ و ڕێبازەوە کەوتبوونە ژێر کاریگەری کوردانی باشوور". کوردی ڕۆژھەڵات یەکێک بوو لە ھۆکارە سەرەکییەکانی مانەوەی میرنشینی ئیسلامیی بیارە، ھاوکارانی کوردی ڕۆژھەڵات لەگەڵ ئەنسارولئیسلام کەلوپەلیان بە قاچاخ لە سنووری ئێران و عێراقەوە دەگواستەوە بۆ بیارە.

باشووری کوردستان

گەشەی سەلەفییەت لە باشووری کوردستان دەگەڕێتەوە بۆ ناوەڕاستی ھەشتاکانی سەدەی ڕابردوو. ڕکابەرییەک لە نێوان بزووتنەوەی نوێی سەلەفی و شێوازی نەریتی ئیسلام لە نێو کورددا ھەبوو کە زیاتر مەیلی بەرەو سۆفیگەری ھەبوو. دوای ڕاپەڕینەکانی کورد دژی سەددام حوسێن، زیادبوونی ئیسلامییە کوردەکان دەستی پێکرد، لەژێر سەردەمی ئەوەی کە بە ڕابوونی ئیسلامی یان موجاھیدانی کوردستان ناسرابوو. حکوومەتی جیھانگەری ھەرێمی کوردستان لە سەرەتادا لەگەڵ گەشەسەندنی سەلەفییەتدا باش بوون، ڕێگەیان بە سەلەفییەکان دا کۆبوونەوەیان ھەبێت و بە ئازادی بانگەشەی بۆ بکەن. دواتر بەئاگاھاتنەوەی ئیسلامیی کورد بە ھۆی گوشاری قورسی ئەمریکا و پارتە جیھانگەرییە کوردییەکان کەم دەبووەوە. عەرەبستانی سعوودی پارەی بزووتنەوەی ئیسلامی لە کوردستان دابین دەکرد و لایەنگری بزووتنەوەی بوو. باشووری کوردستان ئەو بەشەی کوردستانە کە زۆرترین سەلەفی تێدایە. عێراقی لە دوای لەشکرکێشی عێراق لە ساڵی ٢٠٠٣ و ڕووخانی سەدام حوسێن، پریشکی دیکەی سەلەفییەت لە باشووری کوردستان زیندوو بووەوە. ئەنسارولئیسلام ناسراوترین گرووپی سەلەفییە لەکوردستانی عێراقدا، تەنانەت لەساڵی ٢٠٠١ تا وڵاتی خۆیان دامەزراند، ئەنسارولئیسلام زۆر بەخێرایی گەشەی کرد و کاریگەرییەکی گەورەی ھەبوو. ئەوەندە گرنگ بوو کە بووە ھۆی پێکھێنانی دەزگای دژەتیرۆر بە مەبەستی بەرپەرچدانەوەی ئەنسارولئیسلام. کاریگەرییان بەجۆرێک گەشەی کرد کە لە بەغدا ٢٠٠٣ ئەندامانی عەرەبی عێراقی سەر بە ڕێکخراوی ئەلقاعیدە لە عێراق کۆتاییان بە کوشتنی ھەندێک گەنجی کوردی ئەنسارولئیسلام ھێنا بەھۆی ترسی ئەوەی کورد ببێت بە کاریگەرترین جیھادی لە عێراقدا، ھەربۆیە جێگەی ئەلقاعیدە لە عێراق گرتەوە. ھەروەھا ھەوڵی تیرۆرکردنی ئەیاد عەلاوی سەرۆک وەزیرانی عێراق لە ئەڵمانیا لەلایەن ڕەفیق یوسف کاریگەری ئەنسارولئیسلامەوە ھەبوو. لە سەرانسەری ھەرێمی کوردستان لە شارەکانی سلێمانی، ھەولێر، ھەڵەبجە، دھۆک چەندین قوتابخانەی سەلەفی بە زمانی کوردی ھەیە. دواتر میریی ھەرێم زۆر پەرتووکی سەلەفی قەدەغە کرد و مافەکانی ئیمامە سەلەفییەکانی سنووردار کردووە. زۆرێک لە ئیمامە سەلەفییەکان بەھۆی وتارەکانیانەوە کە میریی ھەرێم پەسەندی نەکرد، لە کارەکانیان دوورخرانەوە. سەرکوتکردنی سەلەفییەت لەلایەن ھەرێمەوە، گەشەی سەلەفییەت لە باشووری کوردستان ڕانەگرتووە. بەپێچەوانەوە کاریگەری و جەماوەریی سەلەفیی مەلا کرێکار و مەلا سەلەفییەکانی تر گەشەی کردووە، زۆرتر بەھۆی بۆچوونە گەل پەروەرییەکەیەوە، لێدوانەکانی کە خەمخۆری و پشتیوانی بۆ کورد دەردەبڕێت، ھەروەھا ڕەخنەکانی بەرامبەر دژەکورد، کە زۆرێک لە کوردەکان دەڵێن میریی ھەرێم  نایکات. نەک تەنھا وێنەی مەلا کرێکاری بەرزکردووەتەوە، بەڵکو ناڕەزایەتییەکانی دژی میریی ھەرێم بەرزکردووەتەوە.

ڕۆژاوای کوردستان

لە ڕۆژاڤا کە حکومەتەکەی بە خۆبەڕێوەبەریی باکوور و ڕۆژھەڵاتی سووریا ناسراوە، پەیەدە دەسەڵاتدار دوای سەرهەڵدانی دەوڵەتی ئیسلامی سەرکوتکردنی توندی سەلەفیزمی ئەنجامداوە. دوو بزووتنەوەی سەلەفیی کورد لە کوردستانی سووریاوە ڕوویانداوە، وەک بزووتنەوەی سەڵاحەدینی کوردی و بەرەی ئیسلامی کورد. هەردوو ئەو گرووپە خۆیان بە بزووتنەوەی کورد دەزانن و هەردووکیان بەردەوام ڕایانگەیاندووە کە پاراستنی کورد و مافی کورد و زمانی کوردی لە پێشینەی کارەکانیانە. هەرچەندە هەردووکیان ڕووبەڕووی سنووردارکردن بوونەتەوە و دواتر بەرەی ئیسلامی کوردی هەڵوەشایەوە. سیاسەتی توندی عەلمانی-لیبراڵانەی پەیەدە تا ڕادەیەک توڕەیی کوردیان لێکەوتەوە و زۆرێک لە کوردە کۆنەپەرستەکانی ڕۆژاڤا ناوبانگیان بەدەستهێنا بەهۆی هاوکاریکردنیان لەگەڵ داعش لە کاتی گەمارۆی کۆبانی، چونکە ئایدۆلۆژیای پەیەدەیان سووکایەتی پێدەکرد تا ئەو ڕادەیەی کە داعشیان وەک ئەڵتەرناتیڤێکی باشتر تەماشا دەکرد.

باکووری کوردستان

ناوچە کوردنشینەکانی باکووری کوردستان بە ئایینی و کۆنەپەرستانە ناسراون وەک لە تورکیا، زۆرجاریش بووەتە ھۆی چەپڕەوی بوون. ئیبن تەیمییە کە ئیلھامبەخش بوو بۆ سەلەفییەت، خەڵک کوردستان باکوورییە. لەم دواییانەدا شەپۆلێک لە کوردانی چەولیگ و سەمسوور خەریکی وەرگرتنی سەلەفییەت بوون. چەولیک پێشتر قەڵای حیزبوڵڵای کورد بوو، کە گرووپێکی ناسیۆنالیستی-ئیسلامیستی بوو، شاری سەمسوور کە شارێکی کوردییە، پێشتر بە چاندنی تووتن ناسراوە. ھەرچەندە دواتر شارەکە ناوبانگێکی نوێ و بەناوبانگی بەدەست ھێنا، کە خەریک بوو کوشندەترین شانەی تیرۆر لە تورکیادا ھەبوو. لە نێوان ساڵانی ٢٠١٤ بۆ ٢٠١٥، ٤٥ خێزانی چەولیگ دەسەڵاتدارانی تورکیایان ئاگادار کردووەتەوە کە یەکێک لە ئەندامانی خێزانەکەیان چووەتە سووریا یان عێراق بۆ ئەوەی پەیوەندی بە دەوڵەتی ئیسلامییەوە بکات. خوێندکارێکی خەڵکی ئامەد کە چووە بۆ خوێندن لە چەولیگ ڕایگەیاندووە: «نابێت کەس سەری بسوڕمێت. چەپڕەویکردنی کورد لە چەولیگ و شوێنەکانی دیکە زۆر پێش دەرکەوتنی دەوڵەتی ئیسلامی دەستی پێکردووە».ھەرچەندە ھەموویان ناچنە پاڵ دەوڵەتی ئیسلامی، بەڵام بەشێک لە کوردەکان لە تورکیاوە بۆ پەیوەندیکردن بە بزووتنەوەی سەلاحەدین کورد گەشتی سوریایان دەکرد، کە جگە لەوەی ڕێکخراوێکی سەلەفی بوو، بزووتنەوەیەکی کوردیش بوو. کوردە سەلەفییەکان، وەک سەلەفییەکانی تر، ئەردۆغان و ئەکەپە بە خوا نەناس دەزانن.

ئەمانەش ببینە

• دەوڵەتی ئیسلامی لە کوردستان