چاندی کوردی
 | ئەم وتارە بۆ سەلماندن پێویستی بە ئاماژەی زیاتر بە سەرچاوەکان ھەیە. (فێربە کەی و چۆن ئەم داڕێژەیە لابەریت) |
 | ئەم وتارە وەرگێڕانێکی دەقاودەقە لە زمانێکی ترەوە. لەوانەیە ھۆکارەکەی ئەوەبێت کە وەرگێڕی خۆگەڕ بەکارھاتبێ یان کەسێکی بێ ئەزموون وەری گێڕابێت. |
چاندی کوردی یان کولتووری کوردی کلتورێکە تایبەتە بە کوردەکان. چاندی کوردی کەلەپورێکی دێرینە. کوردەکان کۆمەڵە خەڵکێکن لە ڕۆژاوای ئاسیا دەژین، لە باکووری ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست بەناو چیای زاگرۆس و چیای توروس، ئێستا بەشێکی باکووری ڕۆژھەڵاتی عێراق و باکووری ڕۆژاوای ئێران و باکوور ڕۆژھەڵاتی سووریا و باشووری ڕۆژھەڵاتی تورکیا. جگە لەئەم ڕووبەرانە کوردەکان ئێستا لە چەندین ژمارە پێکدێن لە ئەرمەنستانی باشوور-ڕۆژاوا و ھەندێک ڕووبەری ئازەربایجان و لوبنان. کوردەکان یەکێکن لە گەورەترین گرووپی نەژادی کە دەوڵەتێکی سەربەخۆیان نییە.وە گەلێکی هیندۆ-ئاریانین کە لقێکە لە گەلانی هیندۆ ئەوروپی[١]
ھەمەڕەنگ
[دەستکاری]زۆر مشتومڕ ھەیە دەربارەی خەڵکی کوردی لە بنچینەکانیانەوە مێژوویان و تەنانەت ئایندەی سیاسییان ئەم مشتومڕە مێژوویییە بەھێزە بەم دووایییە بەتایبەتی لەدوای گۆڕان لە ڕاستی کوردەکان لە عێراق دووەم جەنگی کەنداو و پەیدابوونی وڵاتە یەکگرتووەکانی ناوچەی نۆ-فڵای کە بووە ھۆی سەرھەڵدانی ھەرێمی کوردستان لە عێراقی باکوور.
زمان
[دەستکاری]کوردی (Kurdî) بەشێکە لە بەشی باکوور-ڕۆژاوای لقی ئێرانییە کە خێزانی زمانی ھیندی - ئەورووپییە. زمانی بنەڕەتی: سۆرانی و کرمانجی لە شێوەی جۆراوجۆر: سۆرانی، ئەرمەنی، کوردی باشووری، شاھانە، (زاکاکیان)، (باجەلیان)، و زمانی دیکە: عەرەبی، تورکی، فارسی،[٢] زیاتر لە ٤٥ ملیۆن ئاخێوەری زمانی کوردی ھەیە لە تەواوی جیھاندا، نووسینی ئەلفوبێی عەرەبی لە عێراق و سووریا و ئێران دەنووسن و نوسراوی لاتین لە تورکیا.[١] چونکە بەشێکن لە ھەمان خێزانی زمان، دوو شێوەزاری سەرەکی ھەیە کوردی سۆرانی و کوردی کرمانجی و کوردی باشووری.
مۆسیقا
[دەستکاری]مۆسیقای کوردی بەشێکی گرنگە لە کولتووری کوردییە و بەنەریت دادەنرێت زۆر مۆسیقاژەن و گۆرانیبێژی بەناوبانگی کوردی ھەن لە سەدەی بیستەم وەک حەسەن زیرەک و ئەحمەد کایا گۆرانیان گوتووە بە تورکی و فارسی ھەروەھا بە کوردی، مۆسیقای کوردی ڕۆژاوایی ئەنادۆڵی ھەیە، تورکی یۆنانی یان دەنگی بەڵقانی کەچی مۆسیقای کوردیی باشوور کاری پێدەکرێت بە شێوازی مۆسیقیی عەرەب مۆسیقای کوردیی ڕۆژھەڵات لەلایەن شێوازی فارسی و باکووری ڕۆژھەڵات و ئەرمەنی و شێوازی قەفقاسی.
ئایین
[دەستکاری]کوردەکان ئایینی جیاوازیان ھەیە پشت دەبەستن لەسەر ئەو وڵاتەی کە تێیدا دەژین، یان ئەو کولتوورەی ھەیانە و پەیوەندی نەژادی بۆ ئەو ئاینەیە، باوترین ئایین لەنێو کوردەکان ئیسلامی سونەیە ڕێژەیان لە کوردستانی عێراق (%٩٨)ە و کوردەکانی تورکیا (%٣٠) عەلەوین، دانیشتووانی دەرەوەی کوردستان بەنزیکەیی ١٥–٢٢ ملیۆن کوردن و %٦٨ی شوێن ئیسلامی سوننی دەکەون.[٣]ئایین بووە بەشێکی سەرەکی، یەکەم ئایینی کوردەکان ئایینی زەردەشتی بووە، ئاینێکی ئێرانی دێرینە. سەردەشت لە ڕووبەری کۆنی عێراق و ئەنادۆڵ، یەزێدی زیاتر زیاتر قبوڵ کرا وەکوو ئایینی سەرەکی کوردەکان لەناوچەی (شەنگال) لەسەدەی ١٢–١٣یەم و زیاتر، ئێزیدی فراوان بوو بۆ باشووری ڕۆژاوای ئەنادۆڵ. ئایینی کوردەکان بەبەردەوامی دەگۆڕان بەدرێژایی مێژوو.
ئەمانەش ببینە
[دەستکاری]سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ ئ ا Held، Colbert C. (٢٠١٣-١٢-٠٣). Middle East Patterns: Places, People, and Politics (بە ئینگلیزی). Avalon Publishing. ISBN 978-0-8133-4878-0.
{{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|date=(یارمەتی) - ^ Izady، Mehrdad (٢٠٠٩). The Kurds, A Concise Handbook. Abingdon, Oxford: Taylor and Francis. pp. ١٦٧. ISBN 0-8448-1727-9.
- ^ «Religion of the Kurds» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە.
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- بەشداربووانی ویکیپیدیا، «Kurdish culture»، ویکیپیدیای کوردی. سەردان لە ٩ی شوباتی ٢٠١٩.
 |
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە چاندی کوردی تێدایە. |