جەنگی جیھانیی دووەم

شەڕی جیھانیی دووەم
بەپێی سووڕانی کاتژمێر؛ ھێزەکانی کومنولز لە بیابان، مەدەنییە چینییەکان ژاپۆنییەکان ئەیان نێژن، ھێزە سۆڤێتییەکان لە ماوەی ھێرشی زستاندا، فڕۆکە ژاپۆنییەکان لەسەر ھەڵگری فڕۆکەکان، سەربازە سۆڤێتییەکان کوشتار دەکەن لە بەرلین، ژێردەریایییەکی ئەڵمانی دەکەوێتە بەر ھێرش.
ڕێکەوت ١ی ئەیلوولی ١٩٣٩ تا ٢ی ئەیلوولی ١٩٤٥ ئەنجام سەرکەوتنی ھاوپەیمانان، دروستبوونی نەتەوە یەکگرتووەکان، دەرکەوتنی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و یەکێتیی سۆڤیەت وەک دوو زلھێز، دامەزراندنی ھاوپەیمانی ناتۆ، و دەرکەوتنی شوێنی دەسەلات کە بووە ھۆی شەڕی سارد.
شەڕکەرەکان
ویلایەتە یەکگرتووەکان شانشینی یەکگرتوو فەڕەنسا یەکێتیی سۆڤیەت شانشینی میسر تایوان چین پۆڵەندا کەنەدا ئوسترالیا نیوزیلاند نەرویژ دانمارک بەلجیکا ھۆلەند یۆنان فلیپین	ئەڵمانیای نازی ئیمپراتۆری ئیتالیا ژاپۆن ڕۆمانیا بولگاریا مەجارستان فەڕەنسای ڤیشی
زیانەکان
کوژراوی سەربازی؛ زیاتر لە ١٦، ٠٠٠، ٠٠٠ کوژراوی مەدەنی؛ زیاتر لە ٤٥، ٠٠٠، ٠٠٠ کۆی کوژراوەکان؛ ٦١، ٠٠٠، ٠٠٠	کوژراوی سەربازی؛ زیاتر لە ٨، ٠٠٠، ٠٠٠ کوژراوی مەدەنی؛ زیاتر لە ٤، ٠٠٠، ٠٠٠ کۆی کوژراوەکان؛ ١٢، ٠٠٠، ٠٠٠

جەنگی جیھانیی دووەم یان دووەم جەنگی جیھانی (١ی ئەیلوولی ١٩٣٩ – ٢ی ئەیلوولی ١٩٤٥) ململانێیەکی جیھانی بوو لە نێوان دوو ھاوپەیمانی: ھاوپەیمانان و وڵاتانی تەوەر. نزیکەی ھەموو وڵاتانی جیھان بەشدارییان کرد، ھەروەھا گەورەترین شەڕ بوو لە مێژوودا، زیاتر لە ١٠٠ ملیۆن کەس لە زیاتر لە ٧٠ وڵاتەوە بەشدارییان تێدا کرد. وڵاتە گەورەکان ھەموو توانا سەربازی و ئابووری و پیشەسازی و زانستییەکانیان خستە خزمەت جەنگەوە، لە ئەنجامدا ٧٠ بۆ ٨٥ ملیۆن کەس گیانیان لەدەستدا، کە زیاتر لە نیوەیان خەڵکی مەدەنی بوون. ملیۆنان کەس لە کۆمەڵکوژییەکاندا گیانیان لەدەستدا، لەنێویاندا ھۆلۆکۆست و برسێتی و نەخۆشییەوە. دوای سەرکەوتنی ھاوپەیمانان ئەڵمانیا و نەمسا و ژاپۆن و کۆریا داگیرکران و سەرکردەکانی ئەڵمانیا و ژاپۆن بە تاوانی جەنگ دادگایی کران.

ھۆکارەکانی جەنگی جیھانی دووەم بریتی بوون لە گرژییە چارەسەرنەکراوەکان لە دوای جەنگی جیھانی یەکەم و سەرھەڵدانی فاشیزم لە ئەورووپا و میلیتاریزم لە ژاپۆن. ڕووداوە سەرەکییەکانی پێش جەنگەکە بریتی بوون لە داگیرکردنی ژاپۆن بۆ سەر مەنچوریا لە ساڵی ١٩٣١، شەڕی ناوخۆییی ئیسپانیا، سەرھەڵدانی دووەم جەنگی چین و ژاپۆن لە ساڵی ١٩٣٧، و لکاندنی نەمسا بە ئەڵمانیاوە. جەنگی جیھانی دووەم بەگشتی وا دادەنرێت کە لە ئەیلوولی ١٩٣٩ دەستی پێکردووە، کاتێک ئەڵمانیای نازی لە سەردەمی ئەدۆلف ھیتلەردا ھێرشی کردە سەر پۆڵەندا، دوای ئەوە شانشینی یەکگرتوو و فەرەنسا شەڕیان لەگەڵ ئەڵمانیا ڕاگەیاند. پۆڵەندا بەپێی پەیمانی مۆلۆتۆڤ-ریبینترۆپ لە نێوان ئەڵمانیا و یەکێتیی سۆڤیەت دابەش بوو. لە ساڵی ١٩٤٠ سۆڤیەت دەوڵەتانی باڵتیک و بەشێک لە فینلاند و ڕۆمانیایان گرتە دەست. دوای ڕووخانی فەرەنسا لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٩٤٠، شەڕەکە بە شێوەیەکی سەرەکی لە نێوان ئەڵمانیا و ئیمپراتۆرییەتی بەریتانیا بەردەوام بوو، لەگەڵ شەڕ لە باڵکان و دەریای ناوەڕاست و ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست و شەڕی ئاسمانی بەریتانیا و بلیتز و شەڕی دەریایی ئەتڵەسی. ئەڵمانیا لە ڕێگەی ھەڵمەت و پەیماننامەکانەوە کۆنترۆڵی بەشێکی زۆری ئەورووپای کیشوەری کرد و ھاوپەیمانی میحوەرەکەی لەگەڵ ئیتاڵیا و ژاپۆن و وڵاتانی دیکە پێکھێنا. لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٩٤١ ئەڵمانیا سەرکردایەتی داگیرکردنی یەکێتیی سۆڤیەتی کرد و بەرەی ڕۆژھەڵاتی کردەوە و سەرەتا دەستکەوتنی خاکی گەورەی بەدەستھێنا.

لە مانگی کانوونی دووەمی ساڵی ١٩٤١ ژاپۆن ھێرشی کردە سەر ئەمریکا و بەریتانیا لە ئاسیا و زەریای ھێمن، لەنێویاندا لە بەندەری پیرل ھاربەر لە ھاوایی، ئەمەش وای کرد ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بچێتە ناو شەڕی دژی ژاپۆن و ئەڵمانیا. ژاپۆن بەشێکی زۆری چینە کەنارییەکان و باشووری ڕۆژھەڵاتی ئاسیای داگیرکرد، بەڵام پێشکەوتنەکانی لە زەریای ھێمن لە مانگی حوزەیرانی ١٩٤٢ لە شەڕی میدوەی وەستا. لە سەرەتای ساڵی ١٩٤٣ ھێزەکانی تەوەر لە باکووری ئەفریقا و لە ستالینگراد لە یەکێتی سۆڤیەت شکستیان ھێنا و لەو ساڵەدا بەردەوامی شکستەکانیان لە بەرەی ڕۆژھەڵات و لەشکرکێشی ھاوپەیمانان بۆ ئیتالیا و ھێرشەکانی ھاوپەیمانان لە زەریای ھێمن ناچاریان کرد لە ھەموو بەرەکاندا پاشەکشە بکەن. لە ساڵی ١٩٤٤ ھاوپەیمانانی ڕۆژاوا لە نۆرماندی فەرەنسایان داگیرکرد و ئەمریکا ھێزی دەریایی ژاپۆنی پەکخست و دوورگە سەرەکییەکانی زەریای ھێمن گرت.

شەڕی ئەووروپا بە ھێرشی ھاوپەیمانان بۆ سەر ئەڵمانیا و گرتنی بەرلین لەلایەن یەکێتی سۆڤیەت و خۆبەدەستەوەدانی بێ مەرجی ئەڵمانیا لە ٨ی ئایاری ١٩٤٥ کۆتایی ھات. پاشان کۆنفرانسی پۆتسدام لە نزیک بەرلین بەڕێوەچوو، لەو ماوەیەدا بەیاننامەی پۆتسدام لە ٢٦ی حوزەیرانی ١٩٤٥ دەرچوو، لە ڕۆژانی ٦ و ٩ی ئاب ئەمریکا بۆمبی ئەتۆمی بۆ سەر ھێرۆشیما و ناگاساکی لە ژاپۆن فڕێدا، دواتر ژاپۆن لە ١٥ی ئابدا تەسلیمبوونی بێ مەرجی خۆی ڕاگەیاند و لە ٢ی ئەیلوولی ١٩٤٥ بەڵگەنامەیەکی تەسلیمبوونی واژووکرد.

جەنگی جیھانیی دووەم پێکھاتەی سیاسی و سەربازی و کۆمەڵایەتی جیھانی گۆڕی، و بووە ھۆی دروستکردنی نەتەوە یەکگرتووەکان. بۆ بەرزکردنەوەی ھاوکارییە نێودەوڵەتییەکان و ڕێگریکردن لە ململانێکانی داھاتوو، وڵاتانی سەرکەوتوو لە شەڕەکەدا: ئەمریکا، یەکێتی سۆڤیەت ، چین ، بەریتانیا و فەرەنسا بوونە ئەندامی ھەمیشەیی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان. ئەمریکا و یەکێتی سۆڤیەت وەک زلھێزی گەورە لە گۆڕەپانی نێودەوڵەتیدا سەریان ھەڵدا و کاریگەریی زلھێزەکانی ئەورووپا دابەزی، ئەمەش ڕێگەی خۆشکرد بۆ جەنگی سارد کە بۆ ماوەی ٤٦ ساڵی داھاتوو بەردەوام بوو. کاریگەریی وڵاتە گەورەکانی ئەورووپا کەم بووەوە، بەو پێیەی بزووتنەوەکانی سەربەخۆیی لە ئاسیا و ئەفریقا دەستیان پێکرد. ئەو وڵاتانەی کە پیشەسازییەکانیان زیانیان بەرکەوتووە، ھەنگاویان ناوە بۆ باشترکردنی دۆخی ئابوورییان، لەکاتێکدا لەسەر ئاستی سیاسی، بە تایبەتی لە ئەووروپا، قۆناغێکی یەکگرتن دەستیپێکرد؛ لە ھەوڵێکدا بۆ دوورکەوتنەوە لەو دوژمنایەتیانەی کە دەبنە ھۆی شەڕ.

ڕێکەوتی دەستپێکردن و کۆتایی

زۆربەی مێژوونووسان مێژووی دەستپێکردنی جەنگی جیھانی دووەم بۆ ھێرشی ئەڵمانیا لە ١ی ئەیلوولی ١٩٣٩ بۆ ھەر یەکێک لە پۆڵەندا و سلۆڤاکیا، و ڕاگەیاندنی شەڕ بەسەر ئەڵمانیادا لەلایەن فەڕەنسا و بەریتانیا دەگێڕنەوە.ھەروەھا چەندین بەراواری دیکە بۆ دەستپێکی جەنگەکە دیارکراوە لەوانە جەنگی دووەمی چین و ژاپۆن لە ٧ی تەممووزی ١٩٣٧ یان لەشکرکێشی پێشووی ژاپۆن بۆ سەر مەنچوریا لە ئەیلوولی ١٩٣١. ھەندێکی تریش شوێن مێژوونووسی بەریتانی ئەی جەی پی تایلۆر کەوتوون کە ڕای گەیاندووە کە شەڕی چین و ژاپۆن و شەڕ لە ئەورووپا و کۆلۆنیەکان لە یەک کاتدا ڕوویداوە و ئەو دوو شەڕە لە ساڵی ١٩٤١ بووە بە جەنگی جیھانیی ڕێکەوتەکانی تری دەستپێکردنی جەنگی جیھانیی دووەم داگیرکاری ئیتالیا بۆ سەر ئیتیۆپیا لە ٣ی تشرینی یەکەمی ١٩٣٥ لەخۆدەگرێت. ھەندێکی تر شەڕی ناوخۆی ئیسپانیا وەک دەستپێک یان پێشەکی جەنگی جیھانی دووەم سەیر دەکەن.

ھەروەھا ھەمووان لەسەر وادەیەکی دیاریکراو بۆ کۆتایی ھاتنی شەڕەکە کۆک نەبوون. مەیلەکە زیاتر بەرەو ئەوە بوو کە شەڕەکە بە ئاگربەستی ١٤ی ئابی ١٩٤٥ کۆتایی ھات، کە ڕۆژی سەرکەوتن بوو بەسەر ژاپۆن. نەک ئەو ڕۆژەی کە ژاپۆن تەسلیمبوونی خۆی ڕاگەیاند (٢ی ئەیلوولی ١٩٤٥). بەڵام دوا سەربازی ژاپۆنی بە ناوی ھیرۆ ئۆنۆدا تا ساڵی ١٩٧٤ خۆی ڕادەست نەکرد. پاشان پەیمانی ئاشتی بۆ یەکلاییکردنەوەی کۆتایی ئەڵمانیا بەسترا، ئەمەش ڕێگەی خۆشکرد بۆ یەکگرتنەوەی ئەڵمانیا لە ساڵی ١٩٩٠، بەمەش ھەموو ئەو کێشانە چارەسەرکرا کە لە دوای جەنگی جیھانیی دووەمەوە سەریھەڵدا.

پێشینەی جەنگەکە

ئەورووپا

جەنگی جیھانیی یەکەم گۆڕانکاری ڕیشەیی لە نەخشەی سیاسی ئەورووپای کردبوو بە شکستی زلھێزەکانی ناوەند - لەوانەش نەمسا-مەجارستان، ئەڵمانیا، بولگاریا و ئیمپراتۆریەتی عوسمانی - و دەستبەسەرداگرتنی دەسەڵاتی بۆلشێڤیکەکان لە ساڵی ١٩١٧ لە ڕووسیا، کە بووە ھۆی دامەزراندنی یەکێتیی سۆڤیەت. لەم نێوەندەدا، ھاوپەیمانە سەرکەوتووەکانی جەنگی جیھانی یەکەم، وەک فەرەنسا، بەلجیکا، ئیتاڵیا، ڕۆمانیا و یۆنان، خاکیان بەدەستھێنا و لە ھەڵوەشاندنەوەی ئیمپراتۆریەتەکانی نەمسا-مەجارستان، عوسمانی و ڕووسیا، دەوڵەتی نەتەوەیی نوێ دروستبوون.

بۆ ڕێگریکردن لە شەڕی جیھانی داھاتوو، کۆمەڵەی گەلان لە ساڵی ١٩٢٠ لەلایەن کۆنفرانسی ئاشتی پاریسەوە دامەزرا. ئامانجە سەرەکییەکانی ڕێکخراوەکە بریتی بوون لە ڕێگریکردن لە شەڕی چەکداری، ھەروەھا یەکلاییکردنەوەی ناکۆکییە نێودەوڵەتییەکان لە ڕێگەی دانوستان و ناوبژیوانی ئاشتیانە.

سەرەڕای ھەستێکی لە ڕادەبەدەری ئاشتیخوازانە لە دوای جەنگی جیھانی یەکەمەوە، بەڵام یەکێک لە ئەنجامەکانی جەنگی جیھانیی یەکەم ئەوە بوو کە ڕۆحی ناسیۆنالیزم و خواستی تۆڵەسەندنەوە لە زۆرێک لە وڵاتانی ئەورووپادا زیاد کرد. ئەم ھەستانە بە تایبەتی لە ئەڵمانیادا بەھۆی ئەو زیانە بەرچاوانەی خاکی و کۆلۆنیالیزم و داراییەوە کە بەھۆی پەیمانی ڤێرسایەوە سەپێندرابوو، دیار بوو. بەپێی پەیماننامەکە ئەڵمانیا نزیکەی لەسەدا ١٣ی خاکی ناوخۆی خۆی و ھەموو موڵکەکانی لە دەرەوەی وڵات لەدەستدا، لکاندنی دەوڵەتەکانی دیکە لەلایەن ئەڵمانیاوە قەدەغەکرا و قەرەبووکردنەوە سەپێندرا و سنوورێک بۆ قەبارە و توانای ھێزە چەکدارەکانی وڵاتەکە دانرا.

ئەڵمانیا و ئیتاڵیا

ئیمپراتۆریەتیی ئەڵمانی دوای شۆڕشی تشرینی دووەم (١٩١٨–١٩١٩) ھەڵوەشایەوە و حکوومەتێکی دیموکراسی دامەزرا کە دواتر بە کۆماری ڤایمەر ناسرا. قۆناغی نێوان جەنگەکان شایەتی ململانێی نێوان لایەنگرانی کۆماری نوێ و نەیارانی توندڕەوی ڕاست و چەپ بوو. ئیتالیا کە زلھێزێکی ھاوپەیمان بوو، ھەندێک دەستکەوتی خاکی بەدەستھێنا؛ بەڵام ناسیۆنالیستە ئیتاڵییەکان توڕە بوون لەوەی بەریتانیا و فەرەنسا بەڵێنەکانیان لە ڕێککەوتننامەی لەندەن لە ساڵی ١٩١٥دا جێبەجێ نەکردووە، کە تێیدا بەڵێنیان دابوو کە ئیتالیا بپارێزن کاتێک دەچێتە ناو شەڕەوە. لە نێوان ساڵانی ١٩٢٢ بۆ ١٩٢٥ بزووتنەوەی فاشیزم بە سەرۆکایەتی بێنیتۆ موسۆلینی دەستی بەسەر دەسەڵاتدا گرت. بزووتنەوەکە پاڵپشتی ناسیۆنالیزم و تەواوخوازی و ھاوکاری نێوان چینە کۆمەڵایەتییەکانی دەکرد. بزووتنەوەکە دیموکراسی نوێنەرایەتی ھەڵوەشاندەوە و ھێزە سۆسیالیزم و چەپڕەوی و لیبراڵەکانی سەرکوت کرد و سیاسەتێکی شەڕانگێزی پەیڕەو کرد کە ئامانجی ئەوە بوو ئیتالیا بکاتە زلھێزێکی جیھانیی و دامەزراندنی "ئیمپراتۆریەتی ڕۆمانی نوێ".

ئەدۆلف ھیتلەر لە گردبوونەوەیەکی سیاسی نازی ئەڵمانی لە نورنبێرگ، ئابی ١٩٣٣

ئەدۆلف ھیتلەر لە ساڵی ١٩٢٣دا سەرکردایەتی کودەتایەکی شکستخواردووی ئەڵمانیای کرد، بەڵام دواتر لە ساڵی ١٩٣٣ بوو بە ڕاوێژکاری ئەڵمانیا، سیستەمی دیموکراسی ھەڵوەشاندەوە، پشتگیری لە پێداچوونەوە ڕەگەزپەرستانەی جیھانی کرد، و دوای ماوەیەکی کەم پەیماننامەی چەکی بەرفراوانی واژوو کرد، ئەمەش وای کرد زانایانی سیاسی پێشبینی بکەن کە جەنگی جیھانی دووەم سەرھەڵبدات. فەرەنسا ھەوڵیدا ھاوپەیمانی خۆی لەگەڵ ئیتاڵیا بپارێزێت بە واژووکردنی ڕێککەوتننامەی فەرەنسا و ئیتالیا، کە لە یەکێک لە بڕگەکانی ئەو ڕێکەوتنامەیە ھاتبوو کە فەرەنسا ناڕەزایەتی دەرنابڕێت بەرامبەر بە داگیرکردنی ئیتیۆپیا لەلایەن ئیتالیا. دۆخەکە لە سەرەتای ساڵی ١٩٣٥ خراپتر بوو کاتێک ئەڵمانیا ناوچەی ساری گرتەوە. ھەروەھا ھیتلەر پەیمانی ڤێرسای پێشێل کرد و خێرایی بەرنامەی چەکسازییەکەی زیاد کرد و خزمەتکردنی سەربازیی زۆرەملێی سەپاند.

پەیماننامەکانی ئەورووپا

شانشینی یەکگرتوو و فەرەنسا و ئیتاڵیا لە نیسانی ١٩٣٥ بەرەی سترێسایان پێکھێنا بە مەبەستی کۆنتڕۆڵکردنی ئەڵمانیا، ھەنگاوێکی سەرەکی بەرەو جیھانگیری سەربازی؛ بەڵام لەو مانگی حوزەیرانەدا، شانشینی یەکگرتوو ڕێککەوتنێکی دەریایی سەربەخۆی لەگەڵ ئەڵمانیادا کرد و سنووردارکردنی پێشووی سووک کرد. یەکێتی سۆڤیەت کە نیگەران بوو لە ئامانجەکانی ئەڵمانیا بۆ گرتنی ناوچە بەرفراوانەکانی ئەورووپای ڕۆژھەڵات، پەیماننامەیەکی ھاوکاری ھاوبەشی لەگەڵ فەرەنسا داڕشت؛ بەڵام پێش ئەوەی پەیمانی فەرەنسا و سۆڤیەت بچێتە بواری جێبەجێکردنەوە، پێویست بوو بە کۆمەڵەی گەلاندا تێپەڕێت، کە لە بنەڕەتدا وای کرد کەدانی پێدانەنرێت. ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا کە نیگەران بوو لە ڕووداوەکانی ئەورووپا و ئاسیا، لە مانگی ئابی ھەمان ساڵدا یاسای بێلایەنی دەرکرد.

ھیتلەر لە ئازاری ساڵی ١٩٣٦ ڕێکەوتنامەکانی ڤێرسای و لۆکارنۆی پێشێلکرد کاتێک سەربازەکانی ڕەوانەی ڕاینلاند کرد، بەلام ڕووبەڕووی دژایەتییەکی کەمی وڵاتانی ئەورووپا بوووەوە. لە تشرینی یەکەمی ساڵی ١٩٣٦ ئەڵمانیا و ئیتاڵیا میحوەرەکەی ڕۆما-بەرلینیان پێکھێنا و لە مانگی تشرینی دووەمی ھەمان ساڵدا ئەڵمانیا و ژاپۆن پەیمانی دژە کۆمینتەرنیان پێکھێنا، کە ئیتالیا ساڵی دواتر پەیوەندی بەوەوە کرد.

ئاسیا

حزبی کوومینتانگ لە ناوەڕاستی بیستەکانی سەدەی ڕابردوو ھەڵمەتێکی یەکگرتنیان بۆ یەکخستنی پارێزگا دابەشکراوەکانی چین دەستپێکرد، بەڵام ھەر زوو ڕووداوەکان پەرەیان سەند و بوو بە شەڕی ناوخۆ دژی ھاوپەیمانانی پێشوویان حیزبی کۆمۆنیستی چین. لە ساڵی ١٩٣١ ژاپۆن بڕیاریدا کاریگەری خۆی بۆ چین درێژ بکاتەوە، ئەمەش وەک یەکەم ھەنگاو بۆ بەدەستھێنانی مافی وڵاتەکە بۆ حوکمڕانی ئاسیا. ئەوان ڕووداوی موکدنیان وەک بیانوویەک بەکارھێنا بۆ داگیرکردنی مانچوریا (خاکی چین)، و حکومەتی مانچوکوویان دامەزراند.

ڕووداوەکانی پێش جەنگ

لەشکرکێشی ئیتالیا بۆ سەر ئیتیۆپیا (١٩٣٥)

بینیتۆ مۆسۆلینی لەکاتی پشکنینی سەربازەکان لە کاتی جەنگی ئیتالۆ و ئەسیوپیا، ١٩٣٥

شەڕی دووەمی ئیتالۆ و ئەسیوپیا شەڕێکی کۆلۆنیالیزمی کورت بوو کە لە تشرینی یەکەمی ١٩٣٥ دەستی پێکرد و لە مانگی ئایاری ١٩٣٦ کۆتایی ھات. شەڕەکە بە داگیرکردنی ئیمپراتۆریەتیی ئیتیۆپیا (بە حەبەشە ناسراوە) لەلایەن ھێزە چەکدارەکانی شانشینی ئیتالیا (Regno d'Italia دەستی پێکرد) شەڕەکە بووە ھۆی داگیرکاریی سەربازی ئیتیۆپیا و خستنەپاڵی بە کۆلۆنیای تازە دروستکراوی ڕۆژھەڵاتی ئەفریقای ئیتالیا (Africa Orientale Italiana); ئەمەش لاوازی کۆمەڵەی نەتەوەکان وەک ھێزێک بۆ پاراستنی ئاشتی بەدیارخست. ھەردوو وڵات ئەندام بوون، بەڵام کۆمەڵەکە نەیتوانی ھیچ کارێک بکات دژی ئیتالیا کە بە ئاشکرا پێشێلی مادەی دەیەمی کرد. شانشینی یەکگرتوو و فەرەنسا پشتیوانیان لە سەپاندنی سزا بەسەر ئیتالیادا کرد بەھۆی ئەو لەشکرکێشییە، بەڵام سزاکان بە تەواوی جێبەجێ نەکران و نەیانتوانی کۆتایی بە لەشکرکێشی ئیتالیا بھێنن. دواتر ئیتاڵیا ناڕەزایەتییەکانی بەرامبەر بە ئامانجی ئەڵمانیا بۆ داگیرکردنی نەمسا وەستاند.

شەڕی ناوخۆی ئیسپانیا (١٩٣٦–١٩٣٩)

کاتێک شەڕی ناوخۆ لە ئیسپانیا سەریھەڵدا، ھیتلەر و موسۆلینی پشتگیری سەربازییان پێشکەش بە یاخیبووە ناسیۆنالیستەکان کرد بە سەرۆکایەتی ژەنەڕاڵ فرانسیسکۆ فرانکۆ. ئیتالیا تا ڕادەیەکی زیاتر لە نازییەکان پشتیوانی ناسیۆنالیستەکانی دەکرد: مۆسۆلینی زیاتر لە ٧٠ ھەزار سەربازی زەمینی و ٦ ھەزار کارمەندی ئاسمانی ڕەوانەی ئیسپانیا کرد، جگە لە نزیکەی ٧٠٠ فڕۆکە. یەکێتی سۆڤیەت پشتگیری لە حکوومەتی کۆماری ئیسپانیا دەکرد. ھەروەھا زیاتر لە ٣٠ ھەزار خۆبەخشی بیانی کە بە لیوای نێودەوڵەتی ناسراون، دژی ناسیۆنالیستەکان شەڕیان کردووە. ھەردوو ئەڵمانیا و یەکێتیی سۆڤیەت ئەم شەڕە بە وەکالەتیان کردە دەرفەتێک بۆ تاقیکردنەوەی پێشکەوتووترین چەک و تاکتیکەکانیان لە شەڕدا. ناسیۆنالیستەکان لە نیسانی ١٩٣٩ لە شەڕی ناوخۆدا سەرکەوتنیان بەدەستھێنا؛ فرانسیسکۆ لە کاتی جەنگی جیھانی دووەمدا بە فەرمی بێلایەن بوو بەڵام بە گشتی لایەنگری وڵاتانی تەوەر بوو. گەورەترین ھاوکاری ئەو لەگەڵ ئەڵمانیا ناردنی خۆبەخش بوو بۆ شەڕکردن لە بەرەی ڕۆژھەڵات.

لەشکرکێشی ژاپۆن بۆ سەر چین (١٩٣٧)

لە مانگی تەممووزی ساڵی ١٩٣٧ ژاپۆن سوودی لە ڕووداوی پردی مارکۆ پۆلۆ وەرگرت بۆ داگیرکردنی چین. یەکێتیی سۆڤیەت پەیمانی نادەستدرێژی لەگەڵ چین واژوو کرد بۆ پێشکەشکردنی پشتیوانی سەربازی، ئەمەش کۆتایی بەو ھاوکارییە ھێنا کە لە نێوان چین و ئەڵمانیادا ھەبوو. لەکاتێکدا فەرماندە چیانگ کای شێک باشترین سوپای خۆی بۆ بەرگریکردن لە شەنگەھای جێگیرکرد، بەڵام دوای سێ مانگ لە شەڕکردن، شەنگەھای کەوتە خوارەوە. ژاپۆنییەکان بەردەوام بوون لە پاڵنانی ھێزەکانی چین بۆ دواوە و لە کانوونی دووەمی ساڵی ١٩٣٧دا نانجینگیان گرت (پایتەختی وڵاتەکە لەو کاتەدا). دوای ڕووخانی نانجینگ، دەیان یان سەدان ھەزار مەدەنی چینی و شەڕکەری چەکداماڵراو لەلایەن ژاپۆنییەکانەوە کوژران. لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٩٣٨، ھێزەکانی چین توانیان پێشڕەوی ژاپۆنییەکان ڕابگرن، بەھۆی لافاوەکەی ڕووباری زەردەوە، داگیرکردنی شاری ووھان تا مانگی تشرینی یەکەم دواخست. سەرەڕای سەرکەوتنە یەک لە دوای یەکەکانی ژاپۆن، داڕمانی بەرخۆدانی چینی بەدوای خۆیدا نەھێنا کە ژاپۆن ھیوای بۆ دەخواست؛ لەبری ئەوە حکوومەتی چین لە ناوخۆی وڵاتدا گواسترایەوە بۆ چۆنگچینگ و بەردەوام بوو لە شەڕەکە.

ململانێ سنوورییەکانی سۆڤیەت و ژاپۆن

لە ٢٩ی تەممووزی ساڵی ١٩٣٨ ھێزەکانی ژاپۆن ھێرشیان کردە سەر یەکێتیی سۆڤیەت و یەکەم شەڕەکان ڕوویاندا، کە تێیدا سۆڤیەت سەرکەوتوو بوو؛ بەڵام ژاپۆن ڕەتیکردەوە دان بەوەدا بنێت و لە ١١ی ئایاری ١٩٣٩ بڕیاریدا سنووری مەنگۆلیا بگوازێتەوە بۆ ڕووباری گۆڵ، کە شەڕی خەلخین گۆڵی تێدا ڕوویدا، کە تێیدا سوپای سوور سوپای کوانتونگی تێکشکاند. ئەمەش بووە ھۆی دروستبوونی بیروباوەرێک لەنێو ژاپۆنییەکان کە ھێرش نەکەنە سەر یەکێتیی سۆڤیەت بۆ ئەوەی دەستوەردان لە شەڕی چین نەکەن و سەرنجیان بەرەو باشوور برد و لە کۆتاییدا بووە ھۆی شەڕ لەگەڵ ئەمریکا و ھاوپەیمانانی ڕۆژاوا.

داگیرکاری و ڕێککەوتنە ئەورووپییەکان

وێنەیەکی سەرکردەکان پێش واژووکردنی ڕێککەوتنی میونشن. لە ڕاستەوە: گالیازۆ سیانۆ, بێنیتۆ مۆسۆلینی، ئەدۆلف ھیتلەر، ئێدوارد دالادیر، نێڤڵ چەمبەرلین

لە ئەورووپا ئەڵمانیا و ئیتالیا زیاتر شەڕانگێز دەبوون. لە مانگی ئازاری ساڵی ١٩٣٨ ئەڵمانیا نەمسای گرتەوە، دیسانەوە کاردانەوەی کەمی زلھێزەکانی دیکەی ئەورووپای لێکەوتەوە. لێرەدا ھیتلەر داوای لکاندنی ناوچەی سودتنلاند لە چیکۆسلۆڤاکیا کرد و بانگەشەی ئەوەی کرد زۆربەی دانیشتووانەکەی بە ڕەچەڵەک ئەڵمانی بوون. ھەردوو وڵاتی فەرەنسا و بەریتانیا لە ڕێککەوتنی میونشندا ئەم خاکەیان بە ئەڵمانیا بەخشی، کە بە پێچەوانەی خواستی حکوومەتی چیکۆسلۆڤاکیا بوو، بە مەرجێک ئەڵمانیا فراوانبوونی شەڕانگێزی خۆی ڕابگرێت. دوای ماوەیەکی کەم، ئەڵمانیا و ئیتاڵیا چێکۆسلۆڤاکیایان ناچار کرد ئەو خاکەی کە زۆرینەی مەجەرستانی تێیدا نیشتەجێیە، بەپێی ڕێکەوتنی یەکەمی ڤیەنا، بداتە مەجارستان. ھەرچەندە ھەموو داواکارییە ڕاگەیەندراوەکانی ئەڵمانیا بەھۆی ڕێککەوتنەکەوە جێبەجێکرابوون، بەڵام بە شێوەیەکی تایبەت ھیتلەر تووڕە بوو لەوەی دەستوەردانی بەریتانیا ڕێگری لێکردووە لە یەک ئۆپەراسیۆندا دەست بەسەر ھەموو چیکۆسلۆڤاکیادا بگرێت. لە وتارەکانی دواتردا ھیتلەر ھێرشی کردە سەر «جەنگخوازان»ی بەریتانیا و جوولەکە و لە مانگی یەکی ساڵی ١٩٣٩ بە نھێنی فەرمانی دروستکردنی ھێزی دەریایی ئەڵمانیای دا بۆ ئەوەی ڕووبەرووی ھێزی دەریایی بەریتانیا ببێتەوە. لە مانگی ئازاری ساڵی ١٩٣٩ ئەڵمانیا ھێرشی کردە سەر ئەو شوێنەی کە لە چیکۆسلۆڤاکیا مابووەوەو دابەشی کرد بەسەر پارێزگاری بۆھێمی و مۆراویا و کۆماری بووکەڵەی سلۆڤاکیا.

وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا یواکیم ڤۆن ڕیبنترۆپ (ڕاست) و سەرۆکی سۆڤیەت جۆزێف ستالین، دوای واژووکردنی پەیمانی مۆلۆتۆڤ-ریبنترۆپ، ٢٣ی ئابی ١٩٣٩

شانشینی یەکگرتوو و فەرەنسا بە ترسێکی زۆرەوە لەگەڵ داواکاری زیاتری ھیتلەر لەسەر شاری ئازادی دانزیگ، گەرەنتی پشتگیری خۆیان بۆ سەربەخۆیی پۆڵەندا کرد؛ کاتێک ئیتاڵیا لە نیسانی ١٩٣٩ ئەلبانیای داگیرکرد ھاوپەیمانییەکی ھاوشێوە لە نێوان فەرەنسی و بەریتانیا لەگەڵ یۆنان و ڕۆمانیا دروست کرا، بۆ گەرەنتیکردنی سەربەخۆیی ئەوان. دوای ماوەیەکی کەم لە بەڵێنی فەرەنسا و بەریتانیا بە پۆڵەندا، ئەڵمانیا و ئیتاڵیا ھاوپەیمانێتییەکییان ڕاگەیاند کە بە پەیماننامەی پۆڵا ناسرا. ھیتلەر شانشینی یەکگرتوو و پۆڵەندای تۆمەتبار کرد بە ھەوڵدان بۆ «گەمارۆدانی» ئەڵمانیا بۆیە پەیمانی نادەستدرێژی دەریایی ئەڵمانیا و پۆڵەندی ھەڵوەشاندەوە، پەیمانێکی نوێی پێشکەش بە پۆڵەندا کرد کە گەرەنتی دەستدرێژی نەکردن لە ئەڵمانیاوە بکات ئەگەر ڕازی بوو بە دیاریکردنی سنووری نوێی، کە شاری دانزیگ بۆ ئەڵمانیای لەخۆگرتبوو؛ بەڵام پۆلەندییەکان دانزیگیان بە پێویستییەکی ئەمنی بۆ پۆڵەندا دەزانی. لە مانگی ئابی ساڵی ١٩٣٩ ئەڵمانیا یەکێتیی سۆڤیەت پەیمانی مۆلۆتۆڤ-ریبینترۆپیان واژوو کرد، کە پەیماننامەیەکی نھێنی بوو. پەیماننامەکە مافی ھەر لایەنێکی لەخۆگرتبوو (ڕۆژاوای پۆڵەندا و لیتوانیا بۆ ئەڵمانیا؛ ڕۆژھەڵاتی پۆڵەندا، فینلاند، ئیستۆنیا، لاتڤیا و بێسارابیا بۆ یەکێتیی سۆڤیەت). ھەروەھا پرسی سەربەخۆیی پۆڵەندی وروژاند کە بەپێی ڕێککەوتنە واژووکراوەکان لەلایەن فەرەنسا و بەریتانیا گەرەنتی کراوە. پەیماننامەکە بۆ ھیتلەر گرنگ بوو چونکە دڵنیای دەدا کە یەکێتیی سۆڤیەت دەستوەردان ناکات دوای داگیرکردنی پۆڵەندا. قەیرانەکە لە کۆتایی مانگی ئابدا گەیشتە لووتکە، چونکە ھێزەکانی ئەڵمانیا لەسەر سنووری پۆڵەندا بەردەوام بوون لە کۆبوونەوە. لە کۆبوونەوەیەکی تایبەتدا، گالیازۆ سیانۆ، وەزیری دەرەوەی ئیتاڵیا جەختی لەوە کردەوە کە بێلایەنی پۆڵەندا جێی پرسیارە و پێویستە یان تەسلیم بکرێت یان تەسفیە بکرێت بۆ ئەوەی لە داھاتوودا نەتوانێت بەرامبەر ئەڵمانیا بوەستێتەوە. وتی شەڕ لەگەڵ وڵاتانی دیموکراسی ڕۆژاوا حەتمی بووە و باوەڕیشی نەبووە فەرەنسا و بەریتانیا دەستوەردان بکەن ئەگەر ھێرش بکاتە سەر پۆڵەندا. لە ٢٣ی ئابدا ھیتلەر فەرمانی دەستپێکردنی ھێرشەکەی دا لە ٢٦ی ئاب، بەڵام کاتێک گوێی لە پشتڕاستکردنەوەی بەریتانیا بۆ پەیمانی ھاوکاری ھاوبەش لەگەڵ پۆڵەندا بوو، و ئیتالیا بێلایەن دەمێنێتەوە، بڕیاریدا دوابخات. لە وەڵامی داواکانی بەریتانیا بۆ دانوستانی ڕاستەوخۆ، ئەڵمانیا لە ٢٩ی ئابدا داوای کرد کە دەسەڵاتدارێکی پۆڵەندی گەشت بکات بۆ بەرلین بۆ دانوستان لەسەر ڕادەستکردنی گدانسک، و دەستبەرداربوون لەو ڕێرەوەی دەیگەیەنێتە سەر دەریای باڵتیک بۆ ئەڵمانیا ڕێگەدان بە ڕاپرسییەک لە پۆڵەندا کە کەمینەی ئەڵمانیا دەنگ لەسەر جیابوونەوە بدەن. بەڵام پۆلەندییەکان پابەند نەبوون بەو داواکاریانە و لە ٣١ی ئابدا ئەڵمانیا بە فەرمی ڕای گەیاند کە پۆڵەندا داواکارییەکانی ڕەتکردووەتەوە.دواتر لە سەرتایی مانگی ئەیلوولدا ئەڵمانیا بە فەرمی ھێرشی کردە سەر پۆڵەندا و فڕۆکە جەنگییەکان بە چی وارشۆی پایتەختیان بۆردوومانکرد.

ڕێڕەوی شەڕەکە

جەنگ لە ئەورووپا سەریھەڵدا (١٩٣٩–١٩٤٠)

لە ١ی ئەیلوولی ساڵی ١٩٣٩ ئەڵمانیا ھێرشی کردە سەر پۆڵەندا بە بیانووی ئەوەی پۆڵەندا ھێرشی بۆ سەر خاکی ئەڵمانیا دەستپێکردووە. یەکەم شەڕی نێوانیان لە وێستەرپلات دەستی پێکرد کە ھێلی بەرگری پۆڵەندا بوو دژی ھێزەکانی ئەڵمانیا.شانشینی بەریتانیا و فەڕەنسا دوای ھێرشەکە داوایان لە ئەڵمانیا کرد دەستبەجێ لە پۆڵەندا ھێزەکان بکشێنێتەوە، وڵاتانی کۆمۆنوێڵتی بەریتانیاش بەھەمان شێوە دژی ئەڵمانیا ھەڵوێستیان ڕاگەیاند، ئەوانیش ئوسترالیا و نیووزلەندا لە ئەیلوول،ئەفریقای باشوور لە ٦ی ئەیلوول و کەنەدا لە ١٠ی ئەیلوول. سنووری فەرەنسا و ئەڵمانیا ئارام بوو تا ئەوکاتەی شەڕی فۆنی دەستی پێکرد ھاوپەیمانان دەستیان بە گەمارۆی دەریایی کرد بۆ سەر ئەڵمانیا، کە مەبەست لێی زیانگەیاندن بە ئابووری وڵات و ھەوڵە جەنگییەکانی بوو. ھێزەکانی ھاوپەیمانان گەمارۆی ئابوورییان بەسەر ئەڵمانیادا سەپاند، ئەمەش وای کرد ئەڵمانیا ھێرش بکاتە سەر کەشتییە بازرگانییەکان لە زەریای ئەتڵەسی و شەڕی زەریای ھێمن دەستپێکرد.

ئەفسەرانی ئەڵمانیا و سۆڤیەت دوای لەشکرکێشییەکە تەوقە دەکەن.

لە ٨ی ئەیلوولدا ھێزەکانی ئەڵمانیا گەیشتنە ناوجەرگەی وارشۆ. ھێزەکانی پۆڵەندا بۆ ماوەی چەند ڕۆژێک ھەوڵیاندا پێشڕەوی ئەڵمانیا ڕابگرن، بەڵام دواجار ئەڵمانیا توانی ھێزەکانی پۆڵەندا گەمارۆ بدات. لە ١٧ی ئەیلوولی ١٩٣٩ یەکێتیی سۆڤیەت ھێرشی کردە سەر پۆڵەندا و لە ٢٧ی ئەیلوولی ١٩٣٩ پۆڵەندا خۆی ڕادەستی ئەڵمانییەکان کرد و گیرفانی بەرخۆدان مابووەوە. لە ٦ی تشرینی یەکەمدا دوای شەڕی کۆک تەسلیمبوونی تەواوی پۆڵەندا ڕاگەیەندرا. دواتر حکوومەتێکی ڕاگوزەر لە دەرەوەی وڵات لە شاری لەندەن دروست کرا، بەردەوام بوون لە بەڕێوەبردنی ئۆپەراسیۆنی شەڕکەرەکانی سوپای ناوخۆ - بزووتنەوەی بەرخۆدانی پۆڵەندا - کە تا کۆتایی جەنگ بەردەوام بوو. لە کاتی جەنگدا حکوومەتی پۆڵەندا نزیکەی ١٠٠ ھەزار سەربازی ڕەوانەی ڕۆمانیا و لاتیڤیا کران، لەکاتێکدا ئەڵمانیا و یەکێتی سۆڤیەت زەوییەکانی پۆڵەندایان دابەشکردبوو.

لە ٦ی تشرینی یەکەمدا، دوای کۆتایی ھاتنی ھەڵمەتەکانی دژی پۆڵەندا، ھیتلەر پەیماننامەیەکی ئاشتی پێشکەش بە بەریتانیا و فەرەنسا کرد و ڕای گەیاند کە داھاتووی پۆڵەندا لەلایەن ئەڵمانیا و یەکێتی سۆڤیەتەوە دیاری کراوە. لە ١٢ی تشرینی یەکەم نێڤڵ چەمبەرلین، سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا وەڵامی دایەوە و وتی کە ناتوانێت مەرجەکانی ئاشتی قبوڵ بکات و لە ھەمان کاتدا تەسلیمی دەستدرێژی دەکات.ھیتلەر فەرمانی ھێرشی دەستبەجێی بۆ سەر فەرەنسا دەرکرد، کە بەھۆی خراپی کەشوھەوا بۆ بەھاری ١٩٤٠ دواخرا.

دوای سەرھەڵدانی شەڕ لە پۆڵەندا، ستالین ھەڕەشەی لە ئیستۆنیا و لاتڤیا و لیتوانیا کرد بە داگیرکردنی سەربازی، سێ وڵاتی باڵتیکی ناچار کرد پەیماننامە واژوو بکەن کە ڕێگە بە دروستکردنی بنکەی سەربازی سۆڤیەت دەدات لەم وڵاتانەدا؛ لەتشرینی یەکەمی ١٩٣٩دا، بەشە سەربازییە بەرچاوەکانی سۆڤیەت گواسترانەوە بۆ ئەوێ. فینلاند ڕەتیکردەوە پەیمانێکی ھاوشێوە واژوو بکات و بەشێک لە خاکەکەی بداتە یەکێتی سۆڤیەت. یەکێتی سۆڤیەت لە تشرینی دووەمی ساڵی ١٩٣٩دا ھێرشی کردە سەر فینلاند، و دواتر بەھۆی ئەمە لە کۆمەڵەی نەتەوەکان دەرکرا. ھەرچەندە لە ڕووی ژمارەوە یەکێتیی سۆڤیەت بالادەست بوو بەڵام سەرکەوتنەکانی کەم بوون دوای سێ مانگ لە شەڕی توند و زیانێکی قورس لەلایەن ھەردوولاوە، یەکێتی سۆڤیەت وازی لە بیرۆکەی داگیرکردنی فینلاند ھێنا و لە ١٢ی ئازاری ١٩٤٠ پەیمانی ئاشتی مۆسکۆی لەگەڵدا واژووکرد، بەپێی ئەو پەیماننامەیە فینلاند بەشێک لە خاکەکەی بەخشی بە یەکێتیی سۆڤیەت. لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٩٤٠ یەکێتی سۆڤیەت تەواوی خاکەکانی ئیستۆنیا، لاتڤیا و لیتوانیاو، ھەروەھا ناوچەکانی ڕۆمانیا لە بێسارابیا، باکووری بووکۆڤینا و ناوچەی ھێرتسا داگیرکرد.

ئەورووپای ڕۆژاوا (١٩٤٠–١٩٤١)

پێشڕەوی ئەڵمانیا بۆ بەلجیکا و باکووری فەرەنسا، ١٠ی ئایار – ٤ی حوزەیرانی ١٩٤٠، بە ھێڵی ماجینۆتدا تێپەڕین (بە سووری تۆخ نیشان دراوە)

لە نیسانی ساڵی ١٩٤٠ ئەڵمانیا هێرشی کردە سەر دانمارک و نەرویژ بۆ پاراستنی باری کانزای ئاسن لە سوێد کە هاوپەیمانان هەوڵی رێگریان دەدا. دانیمارک دوای شەش کاتژمێر تەسلیمبوونی خۆی ڕاگەیاند , و سەرەرای ئەوەی هاوپەیمانان پشتگیری نەروێژیان کرد بەڵام دوای دوومانگ ئەڵمانیا توانی داگیری بکات. ئەم سەرکەوتنەی ئەڵمانیا لە داگیرکردنی نەروێژ بووە هۆی ئەوەی ناڕزایەتی لە ئەنجوومەنی بەریتانیا سەرهەڵبدات و سەرۆکوەزیران نێڤڵ چەمبەرلین، دەستلەکارکێشانەوەی ڕاگەیاند و لە ١٠ى ئایاری ١٩٤٠وینستن چێرچڵ جێگەی گرتەوە . دوای ماوەیەک لە داگیرکردنی نەروێژ، هێزەکانی ئەڵمانیا جارێکی دیکە هێرشەکانیان دەستپێکردەوە.

لە ١٠ى ئایاری ١٩٤٠ ئەڵمانیا هێرشی بۆ سەر فەرەنسا دەستپێکرد، بەڵام سەرتا بۆ دەربازبوون لەو هێلە بەهێزەی هاوپەیمانان دروستیان کردبوو، ئەڵمانیا هێرشی کردە سەر، وڵاتانی بێلایەنی بەلجیکا و هۆڵەندا و لۆکسمبۆرگ. لەماوەی چەند کاتژمێریکدا لۆکسمبۆرگی گرت، سوپای هۆڵەندا بۆماوەی پێنج ڕۆژ توانی بەرگری بکات بەلام دواتر ئاگربەستی راگەیاند دواتر هێرشەکانی بۆ سەر فەڕەنسا دەستیپێکرد. بەهۆی جێبەجێکردنی تەکنیکی بلیتزکریگ لەلایەن سوپای ئەڵمانیاوە و هەروەها ناکۆکی سەربازی و نەبوونی پلانی جەنگی نوێ وای کرد ئەڵمانیا بە خێرای پێشرەوی بکەن و پاشەکشە بە هێزەکانی هاوپەیمانان و فەرەنسی بکەن.شانشینی یەکگرتوو توانی تا سەرەتای مانگی حوزەیران ژمارەیەکی بەرچاو لە سەربازانی هاوپەیمانان لە ولاتەکە بگوازێتەوە، هەرچەندە ناچار بوون نزیک بە هەموو ئامێرە جەنگیەکانیان جێبهێڵن.

لە ١٠ی حوزەیران ئیتاڵیا  شەری دژی فەرەنسا و شانشینی یەکگرتوو راگەیاند ئەمەش بەری شەری دژی فەڕەنسای فراوانتر کرد و نەیتوانی بەردەوام بێت لە بەرگریکردن، لە ١٤ی حوزەیراندا ئەلمانیا توانی دەست بەسەر شاری پاریسدا بگرێت و لە ١٦ی حوزەیران، سەرۆکوەزیرانی فەرەنسا، پاوڵ ڕینۆید دەستی لەکارکێشایەوە، و فیلیپ پێتێن شوێنی گرتەوە. لە ٢٢ی حوزەیران فەرەنسا پەیمانی تەسلیمبوونی لە هەمان شوێن و لە هەمان شەمەندەفەر واژۆ کرد کە ئەڵمانییەکان پەیمانی تەسلیمبوونیان لە جەنگی جیهانی یەکەمدا واژۆ کرد .هەروەها حکومەتێکی بووکەڵەی لە ژێر دەسەڵاتی ڕژێمی ڤیچیدا دامەزراند.هەرچەندە ئەم حکومەتە بێلایەن بوو بەلام سیاسەتەکانی هاوتەریب بوو لەگەل ئەڵمانیای نازی.دواتر فەرەنسا دابەش بوو بۆ دوو بەش: بەشی باکوور لە ژێر دەسەڵاتی ئەڵمانیا، بەشی باشوور لە ژێر دەسەڵاتی فەرەنسا، کە ڤیچی پایتەختی بوو و فیلیپ پێتێن سەرۆک بوو. ئیتالیا بەشێکی کەمی لە باشووری ڕۆژهەڵاتی وڵاتەکە وەرگرت و ئەڵمانییەکان ڕێگەیان بە بەلەمی فەرەنسی لە دەریای دەریای ناویندا لە ژێر کۆنترۆڵی حکومەتی ڤیچیدا بمێنێتەوە. لەبەرامبەردا ژەنەڕاڵ چارڵز دیگۆل خۆی بە سەرۆکی حکومەتی فەرەنسی ئازاد لە لە لەندەن دانا و داوای لە فەرەنسییەکان کرد بەردەوام بن لە شەڕی دژی ئەڵمانییەکان.

دوای ڕووخانی فەرەنسا ، شانشینی یەکگرتوو بە تەنیا لە بەرەکانی شەڕدا لە دژی ئەڵمانیا مایەوە، ئەمەش زیاتر ڕووبەرووی قەیران و کێشەکردەوە و بووە هۆی دەستلەکارکێشانەوەی سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا نێڤڵ چەمبەرلین لە کاتی شەڕەکانی لەگەڵ ئەڵمانییەکان و وینستن چێرچڵ جێگەی گرتەوە.زۆرێک لە سەربازەکانی شانشینی یەکگرتوو توانیان لە باکوری فەرەنسا هەڵبێن بە بەکارهێنانی هەزاران بەلەمی بچووکی مەدەنی بۆ کەناراوەکانی شانشینەکە.

ئینگلیزەکان ئەو پێشنیازانەیان ڕەتکردەوە کە ئەڵمانیا وەک لێکتێگەیشتنی ئاشتی پێشکەشیان کردبوو، لە ٢٢ی تەمموزدا بەریتانیا لە ڕێگەی وەزیری دەرەوەی وڵاتەکەیەوە، ئیرلی هالیفاکس ، پێشنیارەکەی ڕەتکردەوە و وتی شانشینی یەکگرتوو تەنها ئاشتییەکی دادپەروەرانە قبوڵ دەکات کە مافی وڵاتانی ئەورووپی بۆ دیاریکردنی چارەنووسی خۆیان مسۆگەر بکات. دوای ئەوە ئەڵمانیا فڕۆکەکانی ئاراستەی باکووری فەرەنسا کرد وەک ئامادەکارییەک بۆ هێرشکردنە سەر شانشینی یەکگرتوو . ئەم ئامادەکارییە بەهۆی گرنگییەکەی لە شەڕی لەگەڵ بەریتانیادا ناوی Seelöwe (واتە: شێری دەریایی ) بوو. هەروەها هێرشە ئاسمانییەکانی لوفتوافی ئەڵمانیا دژی هێزی ئاسمانی شاهانە ناویان لێنرا شەڕی بەریتانیا . ئامانجی سەربازی ئەڵمانیا بریتی بوو لە لەناوبردنی هێزی ئاسمانی بەریتانیا و پەکخستنی فڕۆکەخانەکانیان، دواتر ڕووی کردە بۆردومانی شارەکانی بەریتانیا، بەڵام هیچ کام لەم هەوڵانە سەرکەوتوو نەبوون لە لەناوبردنی هێزی ئاسمانی شاهانە.

فڕۆکەیەکی هێزی ئاسمانی شاهانە بەناوی سپیتفایەر کە بەشداری شەڕەکەی کردووە.

لە کاتی شەڕەکەدا هەموو شارە پیشەسازییەکانی بەریتانیا بۆردومان کران، بە تایبەت لەندەن کە بەهۆی بۆردومانی چڕی ئەڵمانیاوە لە ڕێگەی فڕۆکەوە زیانێکی زۆری بەرکەوت (بۆ ماوەی زیاتر لە مانگێک هەموو شەوێک بۆردومان دەکرا). هەروەها بۆردومانە ئاسمانییەکان تیشکیان خستە سەر شارەکانی بیرمینگهام و کۆڤێنتری (کە دووشاری گرینگی ستراتیژی بوون بۆ بەریتانیا ) هەروەها بنکەی دەریایی بەریتانیا لە پۆرتسمۆس و بەندەری کینگستۆن. شەڕی ئاسمانی سەرنجی جیهانی ڕاکێشا و شەڕەکان تا ئۆقیانووسی ئاتلانتیک درێژبوونەوە. ئەم هێرشانە لە مانگی ئایاری ١٩٤١ کۆتایی هات.

لە تشرینی دووەمی ساڵی ١٩٣٩ ئەمریکا هاوکاری چین و هاوپەیمانانی ڕۆژئاوای دەکرد، یاسای بێلایەنی هەموارکردبووەوە بۆ ئەوەی ڕێگە بە کڕینی " بەکرێدان و خواستن " بدات لەلایەن هاوپەیمانانەوە. ،لە ساڵی ١٩٤٠، دوای گرتنی پاریس لەلایەن ئەڵمانیاوە، قەبارەی هێزی دەریایی ئەمریکا بە شێوەیەکی بەرچاو زیادکرا . لە مانگی ئەیلولدا ئەمریکا زیاتر ڕەزامەندی دەربڕی لەسەر پێدانی چەندین پارچەی گەورەی دەریایی بۆ بنکەکانی بەریتانیا . هێشتا زۆرینەی خەڵکی ئەمریکا بەردەوام بوون لە دژایەتیکردنی هەر دەستێوەردانێکی سەربازی ڕاستەوخۆ لە شەڕەکەدا. لە کانوونی دووەمی ساڵی ١٩٤٠، ڕۆزڤێڵت لە وتەیەکدا هیتلەری بە پلاندانان بۆ داگیرکردنی جیهان تۆمەتبار کرد و هەر دانوستانێکی بە بێسوود ڕەتکردەوە،و دەستی بە پلاندانانی ستراتیجی کرد بۆ خۆئامادەکردن بۆ هێرشێکی تەواو بۆ سەر ئەڵمانیا. لە کۆتایی مانگی ئەیلولی ساڵی ١٩٤٠، پەیمانی سێ قۆڵی بە فەرمی ژاپۆن و ئیتاڵیا و ئەڵمانیای وەک زلهێزەکانی وڵاتانی تەوەر یەکخست. پەیمانی سێ قۆڵی مەرجی ئەوە بوو کە هەر وڵاتێک - جگە لە یەکێتیى سۆڤیەت - هێرش بکاتە سەر هەر زلهێزێکی میحوەریی، ناچار دەبێت بچێتە شەڕەوە دژی هەر سێ وڵاتەکە. میحوەرەکە لە تشرینی دووەمی ساڵی ١٩٤٠ فراوانتر بوو کاتێک مەجەرستان و سلۆڤاکیا و ڕۆمانیا پەیوەندییان پێوە کرد.

ئەمانەش ببینە

• جەنگی جیھانیی یەکەم
• جەنگی جیھانیی سێیەم

کتێبنامە

Sources

• Adamthwaite، Anthony P. (١٩٩٢). The Making of the Second World War. New York: Routledge. ژپنک ٩٧٨-٠-٤١٥-٩٠٧١٦-٣.
• Anderson، Irvine H. Jr. (١٩٧٥). «The 1941 De Facto Embargo on Oil to Japan: A Bureaucratic Reflex». The Pacific Historical Review. ٤٤ (2): ٢٠١–٢٣١. doi:١٠.٢٣٠٧/٣٦٣٨٠٠٣. JSTOR ٣٦٣٨٠٠٣.
• Applebaum، Anne (٢٠٠٣). Gulag: A History of the Soviet Camps. London: Allen Lane. ژپنک ٩٧٨-٠-٧١٣٩-٩٣٢٢-٦.
• ——— (٢٠١٢). Iron Curtain: The Crushing of Eastern Europe 1944–56. London: Allen Lane. ژپنک ٩٧٨-٠-٧١٣٩-٩٨٦٨-٩.
• Bacon، Edwin (١٩٩٢). «Glasnost' and the Gulag: New Information on Soviet Forced Labour around World War II». Soviet Studies. ٤٤ (6): ١٠٦٩–١٠٨٦. doi:١٠.١٠٨٠/٠٩٦٦٨١٣٩٢٠٨٤١٢٠٦٦. JSTOR ١٥٢٣٣٠.
• Badsey، Stephen (١٩٩٠). Normandy 1944: Allied Landings and Breakout. Oxford: Osprey Publishing. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٥٠٤٥-٩٢١-٠.
• Balabkins، Nicholas (١٩٦٤). Germany Under Direct Controls: Economic Aspects of Industrial Disarmament 1945–1948. New Brunswick, New Jersey: Rutgers University Press.
• Barber، John؛ Harrison، Mark (٢٠٠٦). «Patriotic War, 1941–1945». لە Ronald Grigor Suny (ed.). The Cambridge History of Russia – The Twentieth Century. Vol. III. Cambridge: Cambridge University Press. لاپەڕە ٢١٧–٢٤٢. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٨١١٤٤-٦.
• Barker، A. J. (١٩٧١). The Rape of Ethiopia 1936. New York: Ballantine Books. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٤٥-٠٢٤٦٢-٦.
• Beevor، Antony (١٩٩٨). Stalingrad. New York: Viking. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٧٠-٨٧٠٩٥-٠.
• ——— (٢٠١٢). The Second World War. London: Weidenfeld & Nicolson. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٩٧-٨٤٤٩٧-٦.
• Belco، Victoria (٢٠١٠). War, Massacre, and Recovery in Central Italy: 1943–1948. Toronto: University of Toronto Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٠٢٠-٩٣١٤-١.
• Bellamy، Chris T. (٢٠٠٧). Absolute War: Soviet Russia in the Second World War. New York: Alfred A. Knopf. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٧٥-٤١٠٨٦-٤.
• Ben-Horin، Eliahu (١٩٤٣). The Middle East: Crossroads of History. New York: W. W. Norton.
• Berend، Ivan T. (١٩٩٦). Central and Eastern Europe, 1944–1993: Detour from the Periphery to the Periphery. Cambridge: Cambridge University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٥٥٠٦٦-٦.
• Bernstein، Gail Lee (١٩٩١). Recreating Japanese Women, 1600–1945. Berkeley & Los Angeles: University of California Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢٠-٠٧٠١٧-٢.
• Bilhartz، Terry D.؛ Elliott، Alan C. (٢٠٠٧). Currents in American History: A Brief History of the United States. Armonk, New York: M. E. Sharpe. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٦٥٦-١٨٢١-٤.
• Bilinsky، Yaroslav (١٩٩٩). Endgame in NATO's Enlargement: The Baltic States and Ukraine. Westport, Connecticut: Greenwood. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٧٥-٩٦٣٦٣-٧.
• Bix، Herbert P. (٢٠٠٠). Hirohito and the Making of Modern Japan. New York: HarperCollins. ژپنک ٩٧٨-٠-٠٦-٠١٩٣١٤-٠.
• Black، Jeremy (٢٠٠٣). World War Two: A Military History. Abingdon & New York: Routledge. ژپنک ٩٧٨-٠-٤١٥-٣٠٥٣٤-١.
• Blinkhorn، Martin (٢٠٠٦) [1984]. Mussolini and Fascist Italy (چاپی 3rd). Abingdon & New York: Routledge. ژپنک ٩٧٨-٠-٤١٥-٢٦٢٠٦-٤.
• Bonner، Kit؛ Bonner، Carolyn (٢٠٠١). Warship Boneyards. Osceola, Wisconsin: MBI Publishing Company. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٦٠٣-٠٨٧٠-٧.
• Borstelmann، Thomas (٢٠٠٥). «The United States, the Cold War, and the colour line». لە Melvyn P. Leffler؛ David S. Painter (eds.). Origins of the Cold War: An International History (چاپی 2nd). Abingdon & New York: Routledge. لاپەڕە ٣١٧–٣٣٢. ژپنک ٩٧٨-٠-٤١٥-٣٤١٠٩-٧.
• Bosworth، Richard؛ Maiolo، Joseph (٢٠١٥). The Cambridge History of the Second World War Volume 2: Politics and Ideology. The Cambridge History of the Second World War (3 vol) (بە ئینگلیزی). Cambridge: Cambridge University Press. لاپەڕە ٣١٣–٣١٤. لە ڕەسەنەکە لە ٢٠ی ئابی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی شوباتی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
• Brayley، Martin J. (٢٠٠٢). The British Army 1939–45, Volume 3: The Far East. Oxford: Osprey Publishing. ژپنک ٩٧٨-١-٨٤١٧٦-٢٣٨-٨.
• British Bombing Survey Unit (١٩٩٨). The Strategic Air War Against Germany, 1939–1945. London & Portland, Oregon: Frank Cass Publishers. ژپنک ٩٧٨-٠-٧١٤٦-٤٧٢٢-٧.
• Brody، J. Kenneth (١٩٩٩). The Avoidable War: Pierre Laval and the Politics of Reality, 1935–1936. New Brunswick, New Jersey: Transaction Publishers. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٦٥٨-٠٦٢٢-٢.
• Brown، David (٢٠٠٤). The Road to Oran: Anglo-French Naval Relations, September 1939 – July 1940. London & New York: Frank Cass. ژپنک ٩٧٨-٠-٧١٤٦-٥٤٦١-٤.
• Buchanan، Tom (٢٠٠٦). Europe's Troubled Peace, 1945–2000. Oxford & Malden, Massachusetts: Blackwell Publishing. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٣١-٢٢١٦٢-٣.
• Bueno de Mesquita، Bruce؛ Smith، Alastair؛ Siverson، Randolph M.؛ Morrow، James D. (٢٠٠٣). The Logic of Political Survival. Cambridge, Massachusetts: MIT Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٦٢-٠٢٥٤٦-١.
• Bull، Martin J.؛ Newell، James L. (٢٠٠٥). Italian Politics: Adjustment Under Duress. Polity. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٤٥٦-١٢٩٨-٠.
• Bullock، Alan (١٩٩٠) [1952]. Hitler: A Study in Tyranny. London: Penguin Books. ژپنک ٩٧٨-٠-١٤-٠١٣٥٦٤-٠.
• Burcher، Roy؛ Rydill، Louis (١٩٩٥). «Concepts in Submarine Design». Journal of Applied Mechanics. ٦٢ (1). Cambridge: Cambridge University Press: ٢٦٨. Bibcode:١٩٩٥JAM....٦٢R.٢٦٨B. doi:١٠.١١١٥/١.٢٨٩٥٩٢٧. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٥٥٩٢٦-٣. {{cite journal}}: |bibcode= length بپشکنە (یارمەتی)
• Busky، Donald F. (٢٠٠٢). Communism in History and Theory: Asia, Africa, and the Americas. Westport, Connecticut: Praeger Publishers. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٧٥-٩٧٧٣٣-٧.
• Canfora، Luciano (٢٠٠٦) [2004]. Democracy in Europe: A History. Oxford & Malden MA: Blackwell Publishing. ژپنک ٩٧٨-١-٤٠٥١-١١٣١-٧.
• Cantril، Hadley (١٩٤٠). «America Faces the War: A Study in Public Opinion». Public Opinion Quarterly. ٤ (3): ٣٨٧–٤٠٧. doi:١٠.١٠٨٦/٢٦٥٤٢٠. JSTOR ٢٧٤٥٠٧٨.
• Chang، Iris (١٩٩٧). The Rape of Nanking: The Forgotten Holocaust of World War II. New York: Basic Books. ژپنک ٩٧٨-٠-٤٦٥-٠٦٨٣٥-٧.
• Christofferson، Thomas R.؛ Christofferson، Michael S. (٢٠٠٦). France During World War II: From Defeat to Liberation. New York: Fordham University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٢٣٢-٢٥٦٢-٠.
• Chubarov، Alexander (٢٠٠١). Russia's Bitter Path to Modernity: A History of the Soviet and Post-Soviet Eras. London & New York: Continuum. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٢٦٤-١٣٥٠-٥.
• Ch'i، Hsi-Sheng (١٩٩٢). «The Military Dimension, 1942–1945». لە James C. Hsiung؛ Steven I. Levine (eds.). China's Bitter Victory: War with Japan, 1937–45. Armonk, New York: M. E. Sharpe. لاپەڕە ١٥٧–١٨٤. ژپنک ٩٧٨-١-٥٦٣٢٤-٢٤٦-٥.
• Cienciala، Anna M. (٢٠١٠). «Another look at the Poles and Poland during World War II». The Polish Review. ٥٥ (1): ١٢٣–١٤٣. doi:١٠.٢٣٠٧/٢٥٧٧٩٨٦٤. JSTOR ٢٥٧٧٩٨٦٤. S2CID ١٥٩٤٤٥٩٠٢.
• Clogg، Richard (٢٠٠٢). A Concise History of Greece (چاپی 2nd). Cambridge: Cambridge University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٨٠٨٧٢-٩.
• Coble، Parks M. (٢٠٠٣). Chinese Capitalists in Japan's New Order: The Occupied Lower Yangzi, 1937–1945. Berkeley & Los Angeles: University of California Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢٠-٢٣٢٦٨-٦.
• Collier، Paul (٢٠٠٣). The Second World War (4): The Mediterranean 1940–1945. Oxford: Osprey Publishing. ژپنک ٩٧٨-١-٨٤١٧٦-٥٣٩-٦.
• Collier، Martin؛ Pedley، Philip (٢٠٠٠). Germany 1919–45. Oxford: Heinemann. ژپنک ٩٧٨-٠-٤٣٥-٣٢٧٢١-٧.
• Commager، Henry Steele (٢٠٠٤). The Story of the Second World War. Brassey's. ژپنک ٩٧٨-١-٥٧٤٨٨-٧٤١-٩.
• Coogan، Anthony (١٩٩٣). «The Volunteer Armies of Northeast China». History Today. ٤٣. لە ١١ی ئایاری ٢٠١٢ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٦ی ئایاری ٢٠١٢ ھێنراوە.
• Cook، Chris؛ Bewes، Diccon (١٩٩٧). What Happened Where: A Guide to Places and Events in Twentieth-Century History. London: UCL Press. ژپنک ٩٧٨-١-٨٥٧٢٨-٥٣٢-١.
• Cowley، Robert؛ Parker، Geoffrey، eds. (٢٠٠١). The Reader's Companion to Military History. Boston: Houghton Mifflin Company. ژپنک ٩٧٨-٠-٦١٨-١٢٧٤٢-٩.
• Darwin، John (٢٠٠٧). After Tamerlane: The Rise & Fall of Global Empires 1400–2000. London: Penguin Books. ژپنک ٩٧٨-٠-١٤-١٠١٠٢٢-٩.
• Davies، Norman (٢٠٠٦). Europe at War 1939–1945: No Simple Victory. London: Macmillan. ix+٥٤٤ pages. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٣٣-٦٩٢٨٥-١. OCLC ٧٠٤٠١٦١٨.
• Dear، I. C. B.؛ Foot، M. R. D.، eds. (٢٠٠١) [1995]. The Oxford Companion to World War II. Oxford: Oxford University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٨٦٠٤٤٦-٤.
• DeLong، J. Bradford؛ Eichengreen، Barry (١٩٩٣). «The Marshall Plan: History's Most Successful Structural Adjustment Program». لە Rudiger Dornbusch؛ Wilhelm Nölling؛ Richard Layard (eds.). Postwar Economic Reconstruction and Lessons for the East Today. Cambridge, Massachusetts: MIT Press. لاپەڕە ١٨٩–٢٣٠. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٦٢-٠٤١٣٦-٢.
• Dower، John W. (١٩٨٦). War Without Mercy: Race and Power in the Pacific War. New York: Pantheon Books. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٩٤-٥٠٠٣٠-٠.
• Drea، Edward J. (٢٠٠٣). In the Service of the Emperor: Essays on the Imperial Japanese Army. Lincoln, Nebraska: University of Nebraska Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٠٣٢-٦٦٣٨-٤.
• de Grazia، Victoria؛ Paggi، Leonardo (Autumn 1991). «Story of an Ordinary Massacre: Civitella della Chiana, 29 June, 1944». Cardozo Studies in Law and Literature. ٣ (2): ١٥٣–١٦٩. doi:١٠.١٥٢٥/lal.١٩٩١.٣.٢.٠٢a٠٠٠٣٠. JSTOR ٧٤٣٤٧٩. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)
• Dunn، Dennis J. (١٩٩٨). Caught Between Roosevelt & Stalin: America's Ambassadors to Moscow. Lexington, Kentucky: University Press of Kentucky. ژپنک ٩٧٨-٠-٨١٣١-٢٠٢٣-٢.
• Eastman، Lloyd E. (١٩٨٦). «Nationalist China during the Sino-Japanese War 1937–1945». لە John K. Fairbank؛ Denis Twitchett (eds.). The Cambridge History of China – Republican China 1912–1949, Part 2. Vol. ١٣. Cambridge: Cambridge University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٢٤٣٣٨-٤.
• Ellman، Michael (٢٠٠٢). «Soviet Repression Statistics: Some Comments» (PDF). Europe-Asia Studies. ٥٤ (7): ١١٥١–١١٧٢. doi:١٠.١٠٨٠/٠٩٦٦٨١٣٠٢٢٠٠٠٠١٧١٧٧. JSTOR ٨٢٦٣١٠. S2CID ٤٣٥١٠١٦١. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢٢ی تشرینی دووەمی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. Copy
• ———؛ Maksudov، S. (١٩٩٤). «Soviet Deaths in the Great Patriotic War: A Note» (PDF). Europe-Asia Studies. ٤٦ (4): ٦٧١–٦٨٠. doi:١٠.١٠٨٠/٠٩٦٦٨١٣٩٤٠٨٤١٢١٩٠. JSTOR ١٥٢٩٣٤. PMID ١٢٢٨٨٣٣١. لە ١٣ی شوباتی ٢٠٢٢ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە (PDF). لە ١٧ی شوباتی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
• Emadi-Coffin، Barbara (٢٠٠٢). Rethinking International Organization: Deregulation and Global Governance. London & New York: Routledge. ژپنک ٩٧٨-٠-٤١٥-١٩٥٤٠-٩.
• Erickson، John (٢٠٠١). «Moskalenko». لە Shukman، Harold (ed.). Stalin's Generals. London: Phoenix Press. لاپەڕە ١٣٧–١٥٤. ژپنک ٩٧٨-١-٨٤٢١٢-٥١٣-٧.
• ——— (٢٠٠٣). The Road to Stalingrad. London: Cassell Military. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٠٤-٣٦٥٤١-٨.
• Evans، David C.؛ Peattie، Mark R. (٢٠١٢) [1997]. Kaigun: Strategy, Tactics, and Technology in the Imperial Japanese Navy. Annapolis, Maryland: Naval Institute Press. ژپنک ٩٧٨-١-٥٩١١٤-٢٤٤-٧.
• Evans، Richard J. (٢٠٠٨). The Third Reich at War. London: Allen Lane. ژپنک ٩٧٨-٠-٧١٣٩-٩٧٤٢-٢.
• Fairbank، John King؛ Goldman، Merle (٢٠٠٦) [1994]. China: A New History (چاپی 2nd). Cambridge: Harvard University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٧٤-٠١٨٢٨-٠.
• Farrell، Brian P. (١٩٩٣). «Yes, Prime Minister: Barbarossa, Whipcord, and the Basis of British Grand Strategy, Autumn 1941». Journal of Military History. ٥٧ (4): ٥٩٩–٦٢٥. doi:١٠.٢٣٠٧/٢٩٤٤٠٩٦. JSTOR ٢٩٤٤٠٩٦.
• Ferguson، Niall (٢٠٠٦). The War of the World: Twentieth-Century Conflict and the Descent of the West. Penguin. ژپنک ٩٧٨-٠-١٤-٣١١٢٣٩-٦.
• Forrest، Glen؛ Evans، Anthony؛ Gibbons، David (٢٠١٢). The Illustrated Timeline of Military History. New York: Rosen. ژپنک ٩٧٨-١-٤٤٨٨-٤٧٩٤-٥.
• Förster، Jürgen (١٩٩٨). «Hitler's Decision in Favour of War». لە Horst Boog؛ Jürgen Förster؛ Joachim Hoffmann؛ Ernst Klink؛ Rolf-Dieter Muller؛ Gerd R. Ueberschar (eds.). Germany and the Second World War – The Attack on the Soviet Union. Vol. IV. Oxford: Clarendon Press. لاپەڕە ١٣–٥٢. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٨٢٢٨٨٦-٨.
• Förster، Stig؛ Gessler، Myriam (٢٠٠٥). «The Ultimate Horror: Reflections on Total War and Genocide». لە Roger Chickering؛ Stig Förster؛ Bernd Greiner (eds.). A World at Total War: Global Conflict and the Politics of Destruction, 1937–1945. Cambridge: Cambridge University Press. لاپەڕە ٥٣–٦٨. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٨٣٤٣٢-٢.
• Frei، Norbert (٢٠٠٢). Adenauer's Germany and the Nazi Past: The Politics of Amnesty and Integration. New York: Columbia University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٣١-١١٨٨٢-٨.
• Gardiner، Robert؛ Brown، David K.، eds. (٢٠٠٤). The Eclipse of the Big Gun: The Warship 1906–1945. London: Conway Maritime Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٥١٧٧-٩٥٣-٩.
• Garver، John W. (١٩٨٨). Chinese-Soviet Relations, 1937–1945: The Diplomacy of Chinese Nationalism. New York: Oxford University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٥٠٥٤٣٢-٣.
• Gilbert، Martin (١٩٨٩). Second World War. London: Weidenfeld and Nicolson. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٩٧-٧٩٦١٦-٩.
• Glantz، David M. (١٩٨٦). «Soviet Defensive Tactics at Kursk, July 1943». Combined Arms Research Library. CSI Report No. 11. Command and General Staff College. OCLC ٢٧٨٠٢٩٢٥٦. لە ڕەسەنەکە لە ٦ی ئازاری ٢٠٠٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٥ی تەممووزی ٢٠١٣ ھێنراوە.
• ——— (١٩٨٩). Soviet Military Deception in the Second World War. Abingdon & New York: Frank Cass. ژپنک ٩٧٨-٠-٧١٤٦-٣٣٤٧-٣.
• ——— (١٩٩٨). When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler. Lawrence, Kansas: University Press of Kansas. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٠٠٦-٠٨٩٩-٧.
• ——— (٢٠٠١). «The Soviet-German War 1941–45 Myths and Realities: A Survey Essay» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٩ی تەممووزی ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە.
• ——— (٢٠٠٢). The Battle for Leningrad: 1941–1944. Lawrence, Kansas: University Press of Kansas. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٠٠٦-١٢٠٨-٦.
• ——— (٢٠٠٥). «August Storm: The Soviet Strategic Offensive in Manchuria». Combined Arms Research Library. Leavenworth Papers. Command and General Staff College. OCLC ٧٨٩١٨٩٠٧. لە ڕەسەنەکە لە ٢ی ئازاری ٢٠٠٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٥ی تەممووزی ٢٠١٣ ھێنراوە.
• Goldstein، Margaret J. (٢٠٠٤). World War II: Europe. Minneapolis: Lerner Publications. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٢٢٥-٠١٣٩-٨.
• Gordon، Andrew (٢٠٠٤). «The greatest military armada ever launched». لە Jane Penrose (ed.). The D-Day Companion. Oxford: Osprey Publishing. لاپەڕە ١٢٧–١٤٤. ژپنک ٩٧٨-١-٨٤١٧٦-٧٧٩-٦.
• Gordon، Robert S. C. (٢٠١٢). The Holocaust in Italian Culture, 1944–2010. Stanford, California: Stanford University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٠٤٧-٦٣٤٦-٢.
• Grove، Eric J. (١٩٩٥). «A Service Vindicated, 1939–1946». لە J. R. Hill (ed.). The Oxford Illustrated History of the Royal Navy. Oxford: Oxford University Press. لاپەڕە ٣٤٨–٣٨٠. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٢١١٦٧٥-٨.
• Hane، Mikiso (٢٠٠١). Modern Japan: A Historical Survey (چاپی 3rd). Boulder, Colorado: Westview Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨١٣٣-٣٧٥٦-٢.
• Hanhimäki، Jussi M. (١٩٩٧). Containing Coexistence: America, Russia, and the "Finnish Solution". Kent, Ohio: Kent State University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٧٣٣٨-٥٥٨-٩.
• Harris، Sheldon H. (٢٠٠٢). Factories of Death: Japanese Biological Warfare, 1932–1945, and the American Cover-up (چاپی 2nd). London & New York: Routledge. ژپنک ٩٧٨-٠-٤١٥-٩٣٢١٤-١.
• Harrison، Mark (١٩٩٨). «The economics of World War II: an overview». لە Mark Harrison (ed.). The Economics of World War II: Six Great Powers in International Comparison. Cambridge: Cambridge University Press. لاپەڕە ١–٤٢. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٦٢٠٤٦-٨.
• Hart، Stephen؛ Hart، Russell؛ Hughes، Matthew (٢٠٠٠). The German Soldier in World War II. Osceola, Wisconsin: MBI Publishing Company. ژپنک ٩٧٨-١-٨٦٢٢٧-٠٧٣-٢.
• Hauner، Milan (١٩٧٨). «Did Hitler Want a World Dominion?». Journal of Contemporary History. ١٣ (1): ١٥–٣٢. doi:١٠.١١٧٧/٠٠٢٢٠٠٩٤٧٨٠١٣٠٠١٠٢. JSTOR ٢٦٠٠٩٠. S2CID ١٥٤٨٦٥٣٨٥.
• Healy، Mark (١٩٩٢). Kursk 1943: The Tide Turns in the East. Oxford: Osprey Publishing. ژپنک ٩٧٨-١-٨٥٥٣٢-٢١١-٠.
• Hearn، Chester G. (٢٠٠٧). Carriers in Combat: The Air War at Sea. Mechanicsburg, Pennsylvania: Stackpole Books. ژپنک ٩٧٨-٠-٨١١٧-٣٣٩٨-٤.
• Hempel، Andrew (٢٠٠٥). Poland in World War II: An Illustrated Military History. New York: Hippocrene Books. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٨١٨-١٠٠٤-٣.
• Herbert، Ulrich (١٩٩٤). «Labor as spoils of conquest, 1933–1945». لە David F. Crew (ed.). Nazism and German Society, 1933–1945. London & New York: Routledge. لاپەڕە ٢١٩–٢٧٣. ژپنک ٩٧٨-٠-٤١٥-٠٨٢٣٩-٦.
• Herf، Jeffrey (٢٠٠٣). «The Nazi Extermination Camps and the Ally to the East. Could the Red Army and Air Force Have Stopped or Slowed the Final Solution?». Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History. ٤ (4): ٩١٣–٩٣٠. doi:١٠.١٣٥٣/kri.٢٠٠٣.٠٠٥٩. S2CID ١٥٩٩٥٨٦١٦.
• Hill، Alexander (٢٠٠٥). The War Behind The Eastern Front: The Soviet Partisan Movement In North-West Russia 1941–1944. London & New York: Frank Cass. ژپنک ٩٧٨-٠-٧١٤٦-٥٧١١-٠.
• Holland، James (٢٠٠٨). Italy's Sorrow: A Year of War 1944–45. London: HarperPress. ژپنک ٩٧٨-٠-٠٠-٧١٧٦٤٥-٨.
• Hosking، Geoffrey A. (٢٠٠٦). Rulers and Victims: The Russians in the Soviet Union. Cambridge: Harvard University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٧٤-٠٢١٧٨-٥.
• Howard، Joshua H. (٢٠٠٤). Workers at War: Labor in China's Arsenals, 1937–1953. Stanford, California: Stanford University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٠٤٧-٤٨٩٦-٤.
• Hsu، Long-hsuen؛ Chang، Ming-kai (١٩٧١). History of The Sino-Japanese War (1937–1945) (چاپی 2nd). Chung Wu Publishers. ASIN B٠٠٠٠٥W٢١٠. OCLC ١٢٨٢٨٨٩٨. {{cite book}}: نرخی |asin= بپشکنە (یارمەتی)
• Ingram، Norman (٢٠٠٦). «Pacifism». لە Lawrence D. Kritzman؛ Brian J. Reilly (eds.). The Columbia History Of Twentieth-Century French Thought. New York: Columbia University Press. لاپەڕە ٧٦–٧٨. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٣١-١٠٧٩١-٤.
• Iriye، Akira (١٩٨١). Power and Culture: The Japanese-American War, 1941–1945. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٧٤-٦٩٥٨٠-١.
• Jackson، Ashley (٢٠٠٦). The British Empire and the Second World War. London & New York: Hambledon Continuum. ژپنک ٩٧٨-١-٨٥٢٨٥-٤١٧-١.
• Joes، Anthony James (٢٠٠٤). Resisting Rebellion: The History And Politics of Counterinsurgency. Lexington: University Press of Kentucky. ژپنک ٩٧٨-٠-٨١٣١-٢٣٣٩-٤.
• Jowett، Philip S. (٢٠٠١). The Italian Army 1940–45, Volume 2: Africa 1940–43. Oxford: Osprey Publishing. ژپنک ٩٧٨-١-٨٥٥٣٢-٨٦٥-٥.
• ———؛ Andrew، Stephen (٢٠٠٢). The Japanese Army, 1931–45. Oxford: Osprey Publishing. ژپنک ٩٧٨-١-٨٤١٧٦-٣٥٣-٨.
• Jukes، Geoffrey (٢٠٠١). «Kuznetzov». لە Harold Shukman (ed.). Stalin's Generals. London: Phoenix Press. لاپەڕە ١٠٩–١١٦. ژپنک ٩٧٨-١-٨٤٢١٢-٥١٣-٧.
• Kantowicz، Edward R. (١٩٩٩). The Rage of Nations. Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdmans. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٠٢٨-٤٤٥٥-٢.
• ——— (٢٠٠٠). Coming Apart, Coming Together. Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdmans. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٠٢٨-٤٤٥٦-٩.
• Keeble، Curtis (١٩٩٠). «The historical perspective». لە Alex Pravda؛ Peter J. Duncan (eds.). Soviet-British Relations Since the 1970s. Cambridge: Cambridge University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٣٧٤٩٤-١.
• Keegan، John (١٩٩٧). The Second World War. London: Pimlico. ژپنک ٩٧٨-٠-٧١٢٦-٧٣٤٨-٨.
• Kennedy، David M. (٢٠٠١). Freedom from Fear: The American People in Depression and War, 1929–1945. Oxford University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٥١٤٤٠٣-١.
• Kennedy-Pipe، Caroline (١٩٩٥). Stalin's Cold War: Soviet Strategies in Europe, 1943–56. Manchester: Manchester University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٧١٩٠-٤٢٠١-٠.
• Kershaw، Ian (٢٠٠١). Hitler, 1936–1945: Nemesis. New York: W. W. Norton. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٩٣-٠٤٩٩٤-٧.
• ——— (٢٠٠٧). Fateful Choices: Ten Decisions That Changed the World, 1940–1941. London: Allen Lane. ژپنک ٩٧٨-٠-٧١٣٩-٩٧١٢-٥.
• Kitson، Alison (٢٠٠١). Germany 1858–1990: Hope, Terror, and Revival. Oxford: Oxford University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٩١٣٤١٧-٥.
• Klavans، Richard A.؛ Di Benedetto، C. Anthony؛ Prudom، Melanie J. (١٩٩٧). «Understanding Competitive Interactions: The U.S. Commercial Aircraft Market». Journal of Managerial Issues. ٩ (1): ١٣–٣٦١. JSTOR ٤٠٦٠٤١٢٧.
• Kleinfeld، Gerald R. (١٩٨٣). «Hitler's Strike for Tikhvin». Military Affairs. ٤٧ (3): ١٢٢–١٢٨. doi:١٠.٢٣٠٧/١٩٨٨٠٨٢. JSTOR ١٩٨٨٠٨٢.
• Koch، H. W. (١٩٨٣). «Hitler's 'Programme' and the Genesis of Operation 'Barbarossa'». The Historical Journal. ٢٦ (4): ٨٩١–٩٢٠. doi:١٠.١٠١٧/S٠٠١٨٢٤٦X٠٠٠١٢٧٤٧. JSTOR ٢٦٣٩٢٨٩. S2CID ١٥٩٦٧١٧١٣.
• Kolko، Gabriel (١٩٩٠) [1968]. The Politics of War: The World and United States Foreign Policy, 1943–1945. New York: Random House. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٧٩-٧٢٧٥٧-٦.
• Laurier، Jim (٢٠٠١). Tobruk 1941: Rommel's Opening Move. Oxford: Osprey Publishing. ژپنک ٩٧٨-١-٨٤١٧٦-٠٩٢-٦.
• Lee، En-han (٢٠٠٢). «The Nanking Massacre Reassessed: A Study of the Sino-Japanese Controversy over the Factual Number of Massacred Victims». لە Robert Sabella؛ Fei Fei Li؛ David Liu (eds.). Nanking 1937: Memory and Healing. Armonk, New York: M. E. Sharpe. لاپەڕە ٤٧–٧٤. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٦٥٦-٠٨١٦-١.
• Leffler، Melvyn P.؛ Westad، Odd Arne، eds. (٢٠١٠). The Cambridge History of the Cold War. Cambridge: Cambridge University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٨٣٩٣٨-٩, in 3 volumes.
• Levine، Alan J. (١٩٩٢). The Strategic Bombing of Germany, 1940–1945. Westport, Connecticut: Praeger. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٧٥-٩٤٣١٩-٦.
• Lewis، Morton (١٩٥٣). «Japanese Plans and American Defenses». لە Greenfield، Kent Roberts (ed.). The Fall of the Philippines. Washington, D.C.: US Government Printing Office. LCCN ٥٣-٦٣٦٧٨. لە ڕەسەنەکە لە ٨ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٩ ھێنراوە.
• Liberman، Peter (١٩٩٦). Does Conquest Pay?: The Exploitation of Occupied Industrial Societies. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٩١-٠٢٩٨٦-٣.
• Liddell Hart، Basil (١٩٧٧). History of the Second World War (چاپی 4th). London: Pan. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٣٠-٢٣٧٧٠-٣.
• Lightbody، Bradley (٢٠٠٤). The Second World War: Ambitions to Nemesis. London & New York: Routledge. ژپنک ٩٧٨-٠-٤١٥-٢٢٤٠٤-٨.
• Lindberg، Michael؛ Todd، Daniel (٢٠٠١). Brown-, Green- and Blue-Water Fleets: the Influence of Geography on Naval Warfare, 1861 to the Present. Westport, Connecticut: Praeger. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٧٥-٩٦٤٨٦-٣.
• Lowe، C. J.؛ Marzari، F. (٢٠٠٢). Italian Foreign Policy 1870–1940. London: Routledge. ژپنک ٩٧٨-٠-٤١٥-٢٦٦٨١-٩.
• Lynch، Michael (٢٠١٠). The Chinese Civil War 1945–49. Oxford: Osprey Publishing. ژپنک ٩٧٨-١-٨٤١٧٦-٦٧١-٣.
• Maddox، Robert James (١٩٩٢). The United States and World War II. Boulder, Colorado: Westview Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨١٣٣-٠٤٣٧-٣.
• Maingot، Anthony P. (١٩٩٤). The United States and the Caribbean: Challenges of an Asymmetrical Relationship. Boulder, Colorado: Westview Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨١٣٣-٢٢٤١-٤.
• Mandelbaum، Michael (١٩٨٨). -9780521357906/page/96 The Fate of Nations: The Search for National Security in the Nineteenth and Twentieth Centuries. Cambridge University Press. لاپەڕە ٩٦. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٣٥٧٩٠-٦. {{cite book}}: نرخی |ناونیشان= بپشکنە (یارمەتی)
• Marston، Daniel (٢٠٠٥). The Pacific War Companion: From Pearl Harbor to Hiroshima. Oxford: Osprey Publishing. ژپنک ٩٧٨-١-٨٤١٧٦-٨٨٢-٣.
• Masaya، Shiraishi (١٩٩٠). Japanese Relations with Vietnam, 1951–1987. Ithaca, New York: SEAP Publications. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٧٧٢٧-١٢٢-٢.
• May، Ernest R. (١٩٥٥). «The United States, the Soviet Union, and the Far Eastern War, 1941–1945». Pacific Historical Review. ٢٤ (2): ١٥٣–١٧٤. doi:١٠.٢٣٠٧/٣٦٣٤٥٧٥. JSTOR ٣٦٣٤٥٧٥.
• Mazower، Mark (٢٠٠٨). Hitler's Empire: Nazi Rule in Occupied Europe. London: Allen Lane. ژپنک ٩٧٨-١-٥٩٤٢٠-١٨٨-٢.
• Milner، Marc (١٩٩٠). «The Battle of the Atlantic». لە Gooch، John (ed.). Decisive Campaigns of the Second World War. Abingdon: Frank Cass. لاپەڕە ٤٥–٦٦. ژپنک ٩٧٨-٠-٧١٤٦-٣٣٦٩-٥.
• Milward، A. S. (١٩٦٤). «The End of the Blitzkrieg». The Economic History Review. ١٦ (3): ٤٩٩–٥١٨. JSTOR ٢٥٩٢٨٥١.
• ——— (١٩٩٢) [1977]. War, Economy, and Society, 1939–1945. Berkeley, California: University of California Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢٠-٠٣٩٤٢-١.
• Minford، Patrick (١٩٩٣). «Reconstruction and the UK Postwar Welfare State: False Start and New Beginning». لە Rudiger Dornbusch؛ Wilhelm Nölling؛ Richard Layard (eds.). Postwar Economic Reconstruction and Lessons for the East Today. Cambridge, Massachusetts: MIT Press. لاپەڕە ١١٥–١٣٨. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٦٢-٠٤١٣٦-٢.
• Mingst، Karen A.؛ Karns، Margaret P. (٢٠٠٧). United Nations in the Twenty-First Century (چاپی 3rd). Boulder, Colorado: Westview Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨١٣٣-٤٣٤٦-٤.
• Miscamble، Wilson D. (٢٠٠٧). From Roosevelt to Truman: Potsdam, Hiroshima, and the Cold War. New York: Cambridge University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٨٦٢٤٤-٨.
• Mitcham، Samuel W. (٢٠٠٧) [1982]. Rommel's Desert War: The Life and Death of the Afrika Korps. Mechanicsburg, Pennsylvania: Stackpole Books. ژپنک ٩٧٨-٠-٨١١٧-٣٤١٣-٤.
• Mitter، Rana (٢٠١٤). Forgotten Ally: China's World War II, 1937–1945. Mariner Books. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٤٤-٣٣٤٥٠-٢.
• Molinari، Andrea (٢٠٠٧). Desert Raiders: Axis and Allied Special Forces 1940–43. Oxford: Osprey Publishing. ژپنک ٩٧٨-١-٨٤٦٠٣-٠٠٦-٢.
• Murray، Williamson (١٩٨٣). Strategy for Defeat: The Luftwaffe, 1933–1945. Maxwell Air Force Base, Alabama: Air University Press. ژپنک ٩٧٨-١-٤٢٩٤-٩٢٣٥-٥. لە ٢٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی شوباتی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
• ———؛ Millett، Allan Reed (٢٠٠١). A War to Be Won: Fighting the Second World War. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٧٤-٠٠٦٨٠-٥.
• Myers، Ramon؛ Peattie، Mark (١٩٨٧). The Japanese Colonial Empire, 1895–1945. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٩١-١٠٢٢٢-١.
• Naimark، Norman (٢٠١٠). «The Sovietization of Eastern Europe, 1944–1953». لە Melvyn P. Leffler؛ Odd Arne Westad (eds.). The Cambridge History of the Cold War – Origins. Vol. I. Cambridge: Cambridge University Press. لاپەڕە ١٧٥–١٩٧. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٨٣٧١٩-٤.
• Neary، Ian (١٩٩٢). «Japan». لە Martin Harrop (ed.). Power and Policy in Liberal Democracies. Cambridge: Cambridge University Press. لاپەڕە ٤٩–٧٠. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٣٤٥٧٩-٨.
• Neillands، Robin (٢٠٠٥). The Dieppe Raid: The Story of the Disastrous 1942 Expedition. Bloomington, Indiana: Indiana University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٥٣-٣٤٧٨١-٧.
• Neulen، Hans Werner (٢٠٠٠). In the skies of Europe – Air Forces allied to the Luftwaffe 1939–1945. Ramsbury, Marlborough, United Kingdom: The Crowood Press. ژپنک ٩٧٨-١-٨٦١٢٦-٧٩٩-٣.
• Niewyk، Donald L.؛ Nicosia، Francis (٢٠٠٠). The Columbia Guide to the Holocaust. New York: Columbia University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٣١-١١٢٠٠-٠.
• Overy، Richard (١٩٩٤). War and Economy in the Third Reich. New York: Clarendon Press. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٨٢٠٢٩٠-٥.
• ——— (١٩٩٥). -9780712674539 Why the Allies Won. London: Pimlico. ژپنک ٩٧٨-٠-٧١٢٦-٧٤٥٣-٩. {{cite book}}: نرخی |ناونیشان= بپشکنە (یارمەتی)
• ——— (٢٠٠٤). The Dictators: Hitler's Germany, Stalin's Russia. New York: W. W. Norton. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٩٣-٠٢٠٣٠-٤.
• ———؛ Wheatcroft، Andrew (١٩٩٩). The Road to War (چاپی 2nd). London: Penguin Books. ژپنک ٩٧٨-٠-١٤-٠٢٨٥٣٠-٧.
• O'Reilly، Charles T. (٢٠٠١). Forgotten Battles: Italy's War of Liberation, 1943–1945. Lanham, Maryland: Lexington Books. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٣٩١-٠١٩٥-٧.
• Painter، David S. (٢٠١٢). «Oil and the American Century». The Journal of American History. ٩٩ (1): ٢٤–٣٩. doi:١٠.١٠٩٣/jahist/jas٠٧٣.
• Padfield، Peter (١٩٩٨). War Beneath the Sea: Submarine Conflict During World War II. New York: John Wiley. ژپنک ٩٧٨-٠-٤٧١-٢٤٩٤٥-٠.
• Pape، Robert A. (١٩٩٣). «Why Japan Surrendered». International Security. ١٨ (2): ١٥٤–٢٠١. doi:١٠.٢٣٠٧/٢٥٣٩١٠٠. JSTOR ٢٥٣٩١٠٠. S2CID ١٥٣٧٤١١٨٠.
• Parker، Danny S. (٢٠٠٤). Battle of the Bulge: Hitler's Ardennes Offensive, 1944–1945 (چاپی New). Cambridge, Massachusetts: Da Capo Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٠٦-٨١٣٩١-٧.
• Payne، Stanley G. (٢٠٠٨). Franco and Hitler: Spain, Germany, and World War II. New Haven, Connecticut: Yale University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٠٠-١٢٢٨٢-٤.
• Perez، Louis G. (١٩٩٨). The History of Japan. Westport, Connecticut: Greenwood Publishing Group. ژپنک ٩٧٨-٠-٣١٣-٣٠٢٩٦-١.
• Petrov، Vladimir (١٩٦٧). Money and Conquest: Allied Occupation Currencies in World War II. Baltimore, Maryland: Johns Hopkins University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٠١٨-٠٥٣٠-١.
• Polley، Martin (٢٠٠٠). An A–Z of Modern Europe Since 1789. London & New York: Routledge. ژپنک ٩٧٨-٠-٤١٥-١٨٥٩٧-٤.
• Portelli، Alessandro (٢٠٠٣). The Order Has Been Carried Out: History, Memory, and Meaning of a Nazi Massacre in Rome. Basingstoke & New York: Palgrave Macmillan. ژپنک ٩٧٨-١-٤٠٣٩-٨٠٠٨-٣.
• Preston، P. W. (١٩٩٨). Pacific Asia in the Global System: An Introduction. Oxford & Malden, Massachusetts: Blackwell Publishers. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٣١-٢٠٢٣٨-٧.
• Prins، Gwyn (٢٠٠٢). The Heart of War: On Power, Conflict and Obligation in the Twenty-First Century. London & New York: Routledge. ژپنک ٩٧٨-٠-٤١٥-٣٦٩٦٠-٢.
• Radtke، K. W. (١٩٩٧). «'Strategic' concepts underlying the so-called Hirota foreign policy, 1933–7». لە Aiko Ikeo (ed.). Economic Development in Twentieth Century East Asia: The International Context. London & New York: Routledge. لاپەڕە ١٠٠–١٢٠. ژپنک ٩٧٨-٠-٤١٥-١٤٩٠٠-٦.
• Rahn، Werner (٢٠٠١). «The War in the Pacific». لە Horst Boog؛ Werner Rahn؛ Reinhard Stumpf؛ Bernd Wegner (eds.). Germany and the Second World War – The Global War. Vol. VI. Oxford: Clarendon Press. لاپەڕە ١٩١–٢٩٨. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٨٢٢٨٨٨-٢.
• Ratcliff، R. A. (٢٠٠٦). Delusions of Intelligence: Enigma, Ultra, and the End of Secure Ciphers. New York: Cambridge University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٨٥٥٢٢-٨.
• Read، Anthony (٢٠٠٤). The Devil's Disciples: Hitler's Inner Circle. New York: W. W. Norton. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٩٣-٠٤٨٠٠-١.
• Read، Anthony؛ Fisher، David (٢٠٠٢) [1992]. The Fall Of Berlin. London: Pimlico. ژپنک ٩٧٨-٠-٧١٢٦-٠٦٩٥-٠.
• Record، Jeffery (٢٠٠٥). Appeasement Reconsidered: Investigating the Mythology of the 1930s (PDF). Diane Publishing. لاپەڕە ٥٠. ژپنک ٩٧٨-١-٥٨٤٨٧-٢١٦-٠. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١١ی نیسانی ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٩ ھێنراوە.
• Rees، Laurence (٢٠٠٨). World War II Behind Closed Doors: Stalin, the Nazis and the West. London: BBC Books. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٦٣-٤٩٣٣٥-٨.
• Regan، Geoffrey (٢٠٠٤). The Brassey's Book of Military Blunders. Brassey's. ژپنک ٩٧٨-١-٥٧٤٨٨-٢٥٢-٠.
• Reinhardt، Klaus (١٩٩٢). Moscow – The Turning Point: The Failure of Hitler's Strategy in the Winter of 1941–42. Oxford: Berg. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٥٤٩٦-٦٩٥-٠.
• Reynolds، David (٢٠٠٦). From World War to Cold War: Churchill, Roosevelt, and the International History of the 1940s. Oxford University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٩٢٨٤١١-٥.
• Rich، Norman (١٩٩٢) [1973]. Hitler's War Aims, Volume I: Ideology, the Nazi State, and the Course of Expansion. New York: W. W. Norton. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٩٣-٠٠٨٠٢-٩.
• Ritchie، Ella (١٩٩٢). «France». لە Martin Harrop (ed.). Power and Policy in Liberal Democracies. Cambridge: Cambridge University Press. لاپەڕە ٢٣–٤٨. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٣٤٥٧٩-٨.
• Roberts، Cynthia A. (١٩٩٥). «Planning for War: The Red Army and the Catastrophe of 1941». Europe-Asia Studies. ٤٧ (8): ١٢٩٣–١٣٢٦. doi:١٠.١٠٨٠/٠٩٦٦٨١٣٩٥٠٨٤١٢٣٢٢. JSTOR ١٥٣٢٩٩.
• Roberts، Geoffrey (٢٠٠٦). Stalin's Wars: From World War to Cold War, 1939–1953. New Haven, Connecticut: Yale University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٠٠-١١٢٠٤-٧.
• Roberts، J. M. (١٩٩٧). The Penguin History of Europe. London: Penguin Books. ژپنک ٩٧٨-٠-١٤-٠٢٦٥٦١-٣.
• Ropp، Theodore (٢٠٠٠). War in the Modern World (چاپی Revised). Baltimore, Maryland: Johns Hopkins University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٠١٨-٦٤٤٥-٢.
• Roskill، S. W. (١٩٥٤). The War at Sea 1939–1945, Volume 1: The Defensive. History of the Second World War. United Kingdom Military Series. London: HMSO. لە ٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی شوباتی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
• Ross، Steven T. (١٩٩٧). American War Plans, 1941–1945: The Test of Battle. Abingdon & New York: Routledge. ژپنک ٩٧٨-٠-٧١٤٦-٤٦٣٤-٣.
• Rottman، Gordon L. (٢٠٠٢). World War II Pacific Island Guide: A Geo-Military Study. Westport, Connecticut: Greenwood Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٣١٣-٣١٣٩٥-٠.
• Rotundo، Louis (١٩٨٦). «The Creation of Soviet Reserves and the 1941 Campaign». Military Affairs. ٥٠ (1): ٢١–٢٨. doi:١٠.٢٣٠٧/١٩٨٨٥٣٠. JSTOR ١٩٨٨٥٣٠.
• Salecker، Gene Eric (٢٠٠١). Fortress Against the Sun: The B-17 Flying Fortress in the Pacific. Conshohocken, Pennsylvania: Combined Publishing. ژپنک ٩٧٨-١-٥٨٠٩٧-٠٤٩-٥.
• Schain، Martin A.، ed. (٢٠٠١). The Marshall Plan Fifty Years Later. London: Palgrave Macmillan. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٣٣-٩٢٩٨٣-٤.
• Schmitz، David F. (٢٠٠٠). Henry L. Stimson: The First Wise Man. Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٤٢٠-٢٦٣٢-١.
• Schoppa، R. Keith (٢٠١١). In a Sea of Bitterness, Refugees during the Sino-Japanese War. Harvard University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٧٤-٠٥٩٨٨-٧.
• Sella، Amnon (١٩٧٨). «"Barbarossa": Surprise Attack and Communication». Journal of Contemporary History. ١٣ (3): ٥٥٥–٥٨٣. doi:١٠.١١٧٧/٠٠٢٢٠٠٩٤٧٨٠١٣٠٠٣٠٨. JSTOR ٢٦٠٢٠٩. S2CID ٢٢٠٨٨٠١٧٤.
• ——— (١٩٨٣). «Khalkhin-Gol: The Forgotten War». Journal of Contemporary History. ١٨ (4): ٦٥١–٦٨٧. JSTOR ٢٦٠٣٠٧.
• Senn، Alfred Erich (٢٠٠٧). Lithuania 1940: Revolution from Above. Amsterdam & New York: Rodopi. ژپنک ٩٧٨-٩-٠٤٢٠-٢٢٢٥-٦.
• Shaw، Anthony (٢٠٠٠). World War II: Day by Day. Osceola, Wisconsin: MBI Publishing Company. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٦٠٣-٠٩٣٩-١.
• Shepardson، Donald E. (١٩٩٨). «The Fall of Berlin and the Rise of a Myth». Journal of Military History. ٦٢ (1): ١٣٥–١٥٤. doi:١٠.٢٣٠٧/١٢٠٣٩٨. JSTOR ١٢٠٣٩٨.
• Shirer، William L. (١٩٩٠) [1960]. The Rise and Fall of the Third Reich: A History of Nazi Germany. New York: Simon & Schuster. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٧١-٧٢٨٦٨-٧.
• Shore، Zachary (٢٠٠٣). What Hitler Knew: The Battle for Information in Nazi Foreign Policy. New York: Oxford University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٥١٨٢٦١-٣.
• Slim، William (١٩٥٦). Defeat into Victory. London: Cassell.
• Smith، Alan (١٩٩٣). Russia and the World Economy: Problems of Integration. London: Routledge. ژپنک ٩٧٨-٠-٤١٥-٠٨٩٢٤-١.
• Smith، J. W. (١٩٩٤). The World's Wasted Wealth 2: Save Our Wealth, Save Our Environment. Institute for Economic Democracy. ژپنک ٩٧٨-٠-٩٦٢٤٤٢٣-٢-٢.
• Smith، Peter C. (٢٠٠٢) [1970]. Pedestal: The Convoy That Saved Malta (چاپی 5th). Manchester: Goodall. ژپنک ٩٧٨-٠-٩٠٧٥٧٩-١٩-٩.
• Smith، David J.؛ Pabriks، Artis؛ Purs، Aldis؛ Lane، Thomas (٢٠٠٢). The Baltic States: Estonia, Latvia and Lithuania. London: Routledge. ژپنک ٩٧٨-٠-٤١٥-٢٨٥٨٠-٣.
• Smith، Winston؛ Steadman، Ralph (٢٠٠٤). All Riot on the Western Front, Volume 3. Last Gasp. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٦٧١٩-٦١٦-٠.
• Snyder، Timothy (٢٠١٠). Bloodlands: Europe Between Hitler and Stalin. London: The Bodley Head. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٢٤-٠٨١٤١-٢.
• Spring، D. W. (١٩٨٦). «The Soviet Decision for War against Finland, 30 November 1939». Soviet Studies. ٣٨ (2): ٢٠٧–٢٢٦. doi:١٠.١٠٨٠/٠٩٦٦٨١٣٨٦٠٨٤١١٦٣٦. JSTOR ١٥١٢٠٣. S2CID ١٥٤٢٧٠٨٥٠.
• Steinberg، Jonathan (١٩٩٥). «The Third Reich Reflected: German Civil Administration in the Occupied Soviet Union, 1941–4». The English Historical Review. ١١٠ (437): ٦٢٠–٦٥١. doi:١٠.١٠٩٣/ehr/cx.٤٣٧.٦٢٠. JSTOR ٥٧٨٣٣٨.
• Steury، Donald P. (١٩٨٧). «Naval Intelligence, the Atlantic Campaign and the Sinking of the Bismarck: A Study in the Integration of Intelligence into the Conduct of Naval Warfare». Journal of Contemporary History. ٢٢ (2): ٢٠٩–٢٣٣. doi:١٠.١١٧٧/٠٠٢٢٠٠٩٤٨٧٠٢٢٠٠٢٠٢. JSTOR ٢٦٠٩٣١. S2CID ١٥٩٩٤٣٨٩٥.
• Stueck، William (٢٠١٠). «The Korean War». لە Melvyn P. Leffler؛ Odd Arne Westad (eds.). The Cambridge History of the Cold War – Origins. Vol. I. Cambridge: Cambridge University Press. لاپەڕە ٢٦٦–٢٨٧. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٨٣٧١٩-٤.
• Sumner، Ian؛ Baker، Alix (٢٠٠١). The Royal Navy 1939–45. Oxford: Osprey Publishing. ژپنک ٩٧٨-١-٨٤١٧٦-١٩٥-٤.
• Swain، Bruce (٢٠٠١). A Chronology of Australian Armed Forces at War 1939–45. Crows Nest: Allen & Unwin. ژپنک ٩٧٨-١-٨٦٥٠٨-٣٥٢-٠.
• Swain، Geoffrey (١٩٩٢). «The Cominform: Tito's International?». The Historical Journal. ٣٥ (3): ٦٤١–٦٦٣. doi:١٠.١٠١٧/S٠٠١٨٢٤٦X٠٠٠٢٦٠١٧. S2CID ١٦٣١٥٢٢٣٥.
• Tanaka، Yuki (١٩٩٦). Hidden Horrors: Japanese War Crimes in World War II. Boulder, Colorado: Westview Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨١٣٣-٢٧١٧-٤.
• Taylor، A. J. P. (١٩٦١). The Origins of the Second World War. London: Hamish Hamilton.
• ——— (١٩٧٩). How Wars Begin. London: Hamish Hamilton. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٤١-١٠٠١٧-٢.
• Taylor، Jay (٢٠٠٩). The Generalissimo: Chiang Kai-shek and the Struggle for Modern China. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٧٤-٠٣٣٣٨-٢.
• Thomas، Nigel؛ Andrew، Stephen (١٩٩٨). German Army 1939–1945 (2): North Africa & Balkans. Oxford: Osprey Publishing. ژپنک ٩٧٨-١-٨٥٥٣٢-٦٤٠-٨.
• Thompson، John Herd؛ Randall، Stephen J. (٢٠٠٨). Canada and the United States: Ambivalent Allies (چاپی 4th). Athens, Georgia: University of Georgia Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٢٠٣-٣١١٣-٣.
• Trachtenberg، Marc (١٩٩٩). A Constructed Peace: The Making of the European Settlement, 1945–1963. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٩١-٠٠٢٧٣-٦.
• Tucker، Spencer C.؛ Roberts، Priscilla Mary (٢٠٠٤). Encyclopedia of World War II: A Political, Social, and Military History. ABC-CIO. ژپنک ٩٧٨-١-٥٧٦٠٧-٩٩٩-٧.
• Umbreit، Hans (١٩٩١). «The Battle for Hegemony in Western Europe». لە P. S. Falla (ed.). Germany and the Second World War – Germany's Initial Conquests in Europe. Vol. ٢. Oxford: Oxford University Press. لاپەڕە ٢٢٧–٣٢٦. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٨٢٢٨٨٥-١.
• United States Army (١٩٨٦) [1953]. The German Campaigns in the Balkans (Spring 1941). Washington, D.C.: Department of the Army. لە ڕەسەنەکە لە ١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی شوباتی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
• Waltz، Susan (٢٠٠٢). «Reclaiming and Rebuilding the History of the Universal Declaration of Human Rights». Third World Quarterly. ٢٣ (3): ٤٣٧–٤٤٨. doi:١٠.١٠٨٠/٠١٤٣٦٥٩٠٢٢٠١٣٨٣٧٨. JSTOR ٣٩٩٣٥٣٥. S2CID ١٤٥٣٩٨١٣٦.
• Ward، Thomas A. (٢٠١٠). Aerospace Propulsion Systems. Singapore: John Wiley & Sons. ژپنک ٩٧٨-٠-٤٧٠-٨٢٤٩٧-٩.
• Watson، William E. (٢٠٠٣). Tricolor and Crescent: France and the Islamic World. Westport, Connecticut: Praeger. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٧٥-٩٧٤٧٠-١.
• Weinberg، Gerhard L. (٢٠٠٥). A World at Arms: A Global History of World War II (چاپی 2nd). Cambridge: Cambridge University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٨٥٣١٦-٣.; comprehensive overview with emphasis on diplomacy
• Wettig، Gerhard (٢٠٠٨). Stalin and the Cold War in Europe: The Emergence and Development of East-West Conflict, 1939–1953. Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٤٢٥-٥٥٤٢-٦.
• Wiest، Andrew؛ Barbier، M. K. (٢٠٠٢). Strategy and Tactics: Infantry Warfare. St Paul, Minnesota: MBI Publishing Company. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٦٠٣-١٤٠١-٢.
• Williams، Andrew (٢٠٠٦). Liberalism and War: The Victors and the Vanquished. Abingdon & New York: Routledge. ژپنک ٩٧٨-٠-٤١٥-٣٥٩٨٠-١.
• Wilt، Alan F. (١٩٨١). «Hitler's Late Summer Pause in 1941». Military Affairs. ٤٥ (4): ١٨٧–١٩١. doi:١٠.٢٣٠٧/١٩٨٧٤٦٤. JSTOR ١٩٨٧٤٦٤.
• Wohlstetter، Roberta (١٩٦٢). Pearl Harbor: Warning and Decision. Palo Alto, California: Stanford University Press.
• Wolf، Holger C. (١٩٩٣). «The Lucky Miracle: Germany 1945–1951». لە Rudiger Dornbusch؛ Wilhelm Nölling؛ Richard Layard (eds.). Postwar Economic Reconstruction and Lessons for the East Today. Cambridge: MIT Press. لاپەڕە ٢٩–٥٦. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٦٢-٠٤١٣٦-٢.
• Wood، James B. (٢٠٠٧). Japanese Military Strategy in the Pacific War: Was Defeat Inevitable?. Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٤٢٥-٥٣٣٩-٢.
• Yoder، Amos (١٩٩٧). The Evolution of the United Nations System (چاپی 3rd). London & Washington, D.C.: Taylor & Francis. ژپنک ٩٧٨-١-٥٦٠٣٢-٥٤٦-٨.
• Zalampas، Michael (١٩٨٩). Adolf Hitler and the Third Reich in American magazines, 1923–1939. Bowling Green University Popular Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٧٩٧٢-٤٦٢-٧.
• Zaloga، Steven J. (١٩٩٦). Bagration 1944: The Destruction of Army Group Centre. Oxford: Osprey Publishing. ژپنک ٩٧٨-١-٨٥٥٣٢-٤٧٨-٧.
• ——— (٢٠٠٢). Poland 1939: The Birth of Blitzkrieg. Oxford: Osprey Publishing. ژپنک ٩٧٨-١-٨٤١٧٦-٤٠٨-٥.
• Zeiler، Thomas W. (٢٠٠٤). Unconditional Defeat: Japan, America, and the End of World War II. Wilmington, Delaware: Scholarly Resources. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٤٢٠-٢٩٩١-٩.
• Zetterling، Niklas؛ Tamelander، Michael (٢٠٠٩). Bismarck: The Final Days of Germany's Greatest Battleship. Drexel Hill, Pennsylvania: Casemate. ژپنک ٩٧٨-١-٩٣٥١٤٩-٠٤-٠.

زیاتر بخوێنەوە

• Buchanan، Andrew (٧ی شوباتی ٢٠٢٣). «Globalizing the Second World War». Past & Present (258): ٢٤٦–٢٨١. doi:١٠.١٠٩٣/pastj/gtab٠٤٢. ISSN ٠٠٣١-٢٧٤٦. also see online review 4 May 2024 لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە.
• Gerlach، Christian (٢٠٢٤). Conditions of Violence (بە ئینگلیزی). Walter de Gruyter GmbH & Co KG. ژپنک ٩٧٨-٣-١١-١٥٦٨٧٣-٧.