جەنگی جیھانیی دووەم

شەڕی جیھانی دووەم
بە پێی سوڕانی کاتژمێر؛ ھێزەکانی کومنولز لە بیابان، مەدەنییە چینییەکان ژاپۆنییەکان ئەیان نێژن، ھێزە سۆڤێتییەکان لە ماوەی ھێرشی زستاندا، فڕۆکە ژاپۆنییەکان لەسەر ھەڵگری فڕۆکەکان، سەربازە سۆڤێتییەکان کوشتار ئەکەن لە بەرلین، ژێردەریاییەکی ئەڵمانی ئەکەوێتە بەر ھێرش.
ڕێکەوت ١ی ئەیلوولی ١٩٣٩ تا ٢ی ئەیلوولی ١٩٤٥ ئەنجام سەرکەوتنی ھاوپەیمانان، دروستبوونی نەتەوە یەکگرتووەکان، دەرکەوتنی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و یەکێتیی سۆڤیەت وەک دوو زلھێز، دامەزراندنی ھاوپەیمانی ناتۆ، و دەرکەوتنی شوێنی دەسەلات کە بووە ھۆی شەڕی سارد.
شەرکەرەکان
ویلایەتە یەکگرتووەکان شانشینی یەکگرتوو فەڕەنسا یەکێتیی سۆڤیەت شانشینی میسر کۆماری چین کۆماری گەلی چین پۆڵەندا کەنەدا ئۆسترالیا نیوزیلاند نۆرویژ دانمارک بەلجیکا ھۆڵەندا یۆنان فلیپین	ئەڵمانیای نازی ئیمپراتۆری ئیتالیا ژاپۆن ڕۆمانیا بولگاریا مەجارستان فەڕەنسای ڤیشی
زیانەکان
کوژراوی سەربازی؛ زیاتر لە ١٦، ٠٠٠، ٠٠٠ کوژراوی مەدەنی؛ زیاتر لە ٤٥، ٠٠٠، ٠٠٠ کۆی کوژراوەکان؛ ٦١، ٠٠٠، ٠٠٠	کوژراوی سەربازی؛ زیاتر لە ٨، ٠٠٠، ٠٠٠ کوژراوی مەدەنی؛ زیاتر لە ٤، ٠٠٠، ٠٠٠ کۆی کوژراوەکان؛ ١٢، ٠٠٠، ٠٠٠

جەنگی جیھانیی دووەم یان دووەم جەنگی جیھانی بریتیبوو لە ناکۆکییەکی نێودەوڵەتی وێرانکەر کە لە ٧ی تەمموزی ١٩٣٧ دەستی پێکرد لە ئاسیا و لە ١ی ئەیلوولی ١٩٣٩ لە ئەوروپا و لە ساڵی ١٩٤٥ کۆتایی ھات بە خۆ بەدەستەوەدانی ژاپۆن لە دوای وێرانکردنی ھێرۆشیما و ناگازاکی لەلایەن ویلایتە یەکگرتووەکانی ئەمریکاوە، ھێزە چەکدارەکانی نزیکەی ٧٠ دەوڵەت بەشداربوون لە شەڕە ئاسمانی و دەریایی و وشکانییەکاندا.

شەڕی جیھانی دووەم بە شەڕێکی گشتگیر دادەنرێت، و زۆرترین باجی ھەبوو لە مێژووی مرۆڤایەتیدا لەبەر فراوانی ڕووبەری شەڕەکە و زۆری شانۆکانی جەنگ و بەرەکانی، زیاتر لە ١٠٠ میلیۆن سەرباز بەشداربوون تێیدا، و لایەنە ناکۆکەکان چەندین دەوڵەت بوون و زیانە گیانەکان ئێجگار زۆربوون، نزیکەی ٦١ میلیۆن کەس بوونە قوربانی لە سەربازی و مەدەنییەکان. مەدەنییەکان دوچاری زیانی گیانی بوونەوە لە شەڕی جیھانی دووەمدا زیاتر لەھەر شەڕێکی تر لە مێژوودا، و ھۆکارەکەش ئەگەڕێتەوە بۆ بۆمبارانە چڕەکانی سەر شار و گوندەکان کە سوپای بەریتانی ھێنایانە کایەوە بە ھاتنە سەر حوکمی وینستۆن چێرچیل و سوپای نازی ئاڵمانیش بە ھەمان شێوە وەڵامیان دایەوە، و زیانێکی مەدەنی گەورە لە ھەردوو لایان کەوتەوە، و ھاوکات لەگەڵ ئەمانە ئەو کوشتارگانەی کە سوپای ژاپۆنی بەرامبەر میللەتی چینی و کۆری کردیان، ژمارەی قوربانییە بێ تاوانەکان و سەربازەکان بەرز بوویەوە بۆ ٥١ میلیۆن کوژراو، کە نزیکەی %٢ی دایشتوانی جیھان بوو لەو سەردەمەدا.

ڕووداوەکان

ئەتوانرێت بووترێت شەڕەکە دەستی پێکرد لە ١ی ئەیلوولی ١٩٣٩ بە ھێرشی ئەڵمانیا بۆ ھەر یەکێک لە پۆڵەندا و سلۆڤاکیا، و ڕاگەیاندنی شەڕ بەسەر ئەڵمانیادا لەلایەن فەڕەنسا و بەریتانیا و موستەعمەرەکانیان. ئەڵمانیا دەستی کرد بە بنیاتنانی ئیمپڕاتۆریەتێکی گەورە لە ئەوروپادا، لە ماوەکانی نێوان کۆتاییەکانی ١٩٣٩ و سەرەتاکانی ١٩٤١دا ئەڵمانیا لە ڕێگەی کۆمەڵێک ھەڵمەت و ھاوپەیمانییەوە توانی دەست بگرێت بەسەر زۆربەی بەشەکانی ئەوروپادا. لە حوزەیرانی ١٩٤١ وڵاتەکانی تەوەر لە ئەوروپا ھەستان بە ھێرشی یەکێتیی سۆڤیەت کە ئەمەش گەورەترین کرداری شەڕە لە میژوودا، ئەم ھێرشە زۆربەی ھێزەکانی تەوەری بەکاربرد، و لە کانونی یەکەمی ١٩٤١ ژاپۆن ھێرشی کردە سەر وڵاتە یەکگرتووەکان کە بەمە ئەمریکا کیشکرایە ناو شەڕەکەوە. وڵاتەکانی تەوەر دەستیانکرد بە شکست خواردن لە ساڵی ١٩٤٢ لە دوای شکستی ژاپۆن لە کۆمەڵێک شەڕی دەریاییدا و شکانی ھێزەکانی تەوەری ئەوروپی لە باکووری ئەفریقا و ستالینگراد، لە ساڵی ١٩٤٣ و دوای چەند شکانێک کە بەسەر ئەڵماندا ھات لە ئەورووپای ڕۆژھەڵات و غەزووی وڵاتەکانی ھاوپەیمانی بۆ ئیتاڵیا و سەرکەوتنی ئەمریکی لە زەریای ھادییدا، تەوەر دەستیان بە کشانەوە کرد لە زۆربەی بەرەکانەوە. لە ساڵی ١٩٤٤ ھاوپەیمانەکان گەیشتنە فەڕەنسا و یەکێتیی سۆڤیەت توانی ھەموو خاکەکانی بگێڕێتەوە کە ئەڵمان گرتبوویان. شەڕ لە ئەوروپادا کۆتایی ھات بە دەستگرتنی ھێزەکانی یەکێتی سۆڤێت بەسەر بەرلین و خۆبەدەستەوەدانی بێ مەرج لەلایەن ئەڵمانەوە لە ٨ی ئایاری ١٩٤٥، و وڵاتە یەکگرتووەکان دەریاییە ژاپۆنییەکانیان شکاند و دوورگەکانی ژاپۆن کەوتنە ژێر ھەڕەشەوە.

سەرچاوەکان

• ویکیپیدیای عەرەبی