وێرانکردنی ھێرۆشیما

وێرانکردنی هێرۆشیما
شاری هێرۆشیما دوای بۆمبارانەکە
ڕێکەوت ٦ی ئابی ١٩٤٥ شوێن هێرۆشیما، ژاپۆن ئەنجام خۆ بەدەستەوەدانی ژاپۆن
شەڕکەرەکان
ویلایەتە یەکگرتووەکان	ژاپۆن

وێرانکردنی هێرۆشیما ١٩٤٥، بە ئینگلیزی the annihilation of Hiroshima تەقینەوەی بۆمبێکی ئەتۆمی بوو لەلایەن وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکاوە لە شاری هێرۆشیما لە ژاپۆن لە میانەی شەڕی جیهانی دووەمدا لە ٦ی ئابی ١٩٤٥.

هۆکارەکان

لە میانەی شەڕی جیهانی دووەمدا و بە هۆی خۆڕاگری و کۆڵنەدانی جەنگاوەرە ژاپۆنییەکان و خۆنەدانیان بەدەستەوە کە بوو بووە هۆی کەوتنەوەی زیانی گیانی لە ڕیزەکانی سەربازە ئەمریکییەکاندا، لەبەر ئەوە ئەمریکا ویستی پەیامێک بنێرێت بۆ شکاندنی ئەم کۆڵنەدانە و پەیامە ئەمریکییەکەش بریتی بوو لە بۆمبی هێرۆشیما و بەڵام ژاپۆنییەکان چۆکیان دانەدا تا دوای بۆمبی ناگازاکی، پاشان ژاپۆن ناچار بوو بێ مەرج مل کەچ بکات.

هەڵبژاردن

پێش ئەوەی دوو بۆمبە ئەتۆمییەکە بتەقێنرێنەوە دەزگای زانیاری ئەمریکی لیستێک لە ئامانجەکانی دا بە کۆشکی سپی کە بە ئامانجی زیندوو دادەنران، ئەوانیش؛ کیۆتۆ، هێرۆشیما، یۆکوهاما، کوکورا، نیگاتا، و لە نێو ئەو لیستەشدا شاری هێرۆشیما هەڵبژێردرا و شاری تۆکیۆیان گۆڕی بە ناگازاکی و هەڵیانبژارد بۆ تەقینەوەکە، لەبەرئەوەی هەریەک لەو دوو شارە (هێرۆشیما و ناگازاکی) ناوەندی پەیوەندی جوڵەی سوپای ژاپۆنی بوو و هەروەها لەبەرئەوەی هیچ بەندیخانەیەکیان لە خۆ نەئەگرت کە بەندە ئەمریکییەکانی تێدا بێت هاوکات ئەم شارانەی کارگەی سەربازی یان سەربازگەی گەورەی ژاپۆنی تێدا نەبوو.

دروستکردنی بۆمب

هەردوو بۆمبەکە لە وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا دروستکران و بە هاوکاری زاناکانی شانشینی یەکگرتوو و کەنەدا لەگەڵ زانا ئەمریکییەکانیاندا لە دروستکردنی بۆمبەکاندا، ناوی نهێنی پڕۆژەکە پڕۆژەی مانهاتن بوو و یەکەم بۆمب تاقی کرایەوە لە ناوچەی ئالامۆگۆردۆ لە ویلایەتی نیومەکسیکۆ لە وڵاتە یەکگرتووەکان.

بڕیاری وەشاندنی بۆمبەکان دەرکرا لەلایەن سەرۆکی ئەمریکی ئەو کاتە هاری ترۆمان.

جێبەجێکردن

فڕۆکەوان پۆل تبیتس Paul Tibbets کە فڕۆکەیەکی لە جۆری B-29 دەبرد بەڕێوە ڕاسپێردرا بە وەشاندنی بۆمبی ئەتۆمی ناونراو بە (کوڕی بچووک) لەسەر شاری هێرۆشیما، و بە پێی سەرچاوە ئەمریکییەکان فڕۆکەوانەکە نەیزانیوە کە بۆمبی ئەتۆمی هەڵگرتووە. بڕیاری دانانی ئەو فڕۆکەیە لە مۆزەخانەی فڕۆکە جەنگییەکانی ئەمریکادا لەلایەن زۆربەی لایەنەکانەوە ناڕەزایی لێکەوتەوە.

ئەو فڕۆکەیەی بۆمبە ئەتۆمیەکەی وەشاندە سەر هێرۆشیما

ناوەندی سەرەکی پەیوەندییەکان لە تۆکیۆ زانی کە کێشە هەیە لە پەیوەندییەکانیدا لەگەڵ هێرۆشیما کە هەموو پەیوەندییەکانیان پچڕابوو لەگەڵ شارەکە، سەرکردایەتییەکی ژاپۆنی نارد لە کۆمەڵێک فڕۆکە پێک هاتبوون تا بزانن چی ڕوویداوە دوای ٢٠ خوڵەک، فڕۆکەوانە ژاپۆنییەکان هەورێکی چڕیان بینی لەسەر شارەکە لە دووری ١٦٠کم و سەرکردایەتی ژاپۆنی درێژەی ڕووداوەکەیان نەزانی تا دوای ١٦ سەعات کاتێک سەرۆکی ئەمریکی هاری ترۆمان وتاری دا لەسەر وەشاندنی بۆمبە ئەتۆمیەکە لەلایەن کۆشکی سپیەوە.

کمیسیاری قربانیانی بومبی ئەتۆمی - ABCC

کمیسیاری قربانیانی بومبی ئەتۆمی (کۆمسیۆن بۆ قوربانیانی بومبی ئەتۆمی) لە ساڵی ١٩٤٦ دامەزرابوو بە پەیوەندی بە ڕێنماییەکەی سەرۆکی ئەمریکا، هەری ئێس. ترومان. ئامانجی یەکەمی ئەم کۆمسیۆنە ئەنجامدانی لێکۆلینەوە بەرەوپیشکەوتوو بوو لەبارەی ئەو کەسانەی بومبی ئەتۆمیان تێدا مەندووە، چونکە دەستنیشان کرا کە ئەو شایەتییان دواتر ئەوپەڕی نەکرێت تەنها تاکو جیهانی شەری دووەم هەڵدەبەزێتەوە.

بەهۆی ئەوەوە، ئەم کۆمسیۆنە تەنیا توندروویەتیی ناسایەکان و بەخەندانی هیوای بەرزبوونەوەی هێندێکی نەخۆشی بەرەنجامی بومبی ئەتۆمی تاقی کرد. هەرچۆنە کە هیچ چارەنووسی نەبوو بۆ پەیوەندیەکان.

کۆمسیۆنی ABCC بە تایبەتی سەبارەت بە ناوچەی نیشیاما لە ناگاساکی سەردانی کرد. نێوان ناوەڕاستی بومەکان (هیپۆسەنتەر) و نیشیاما، چیاکان بوون، کە هۆی ئەوە بووە ڕووناکی و گرمای تێکەڵەکان بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ بۆ نیشیاما نەگەیشتن، و هیچ زیانی ڕاستەوخۆش نەگێرا. بەڵام بە هۆی خاکستەر و بارانی ڕادەزەییەوە، دواتر دەستنیشانی کرا کە ڕەشەبەر وەردەبن و ئاستی ڕووناکی بەرهەمهێناوە. بەرزبوونی ڕووناکی ھەسترا. بەپەی ئەم ھۆکارەوە، دواتر لە پاش شەڕ، تاقیكردنەوەی تەندروستی جێبەجێ کرا، بێ ئەوەی بەرزەوە بەرھەمی ھۆیەتییەکەی گەیشتن.

لە سەرەتادا، ئەم تاقیكردنەوەکان لە نیشیاما بە جێبەجێ بوونە لەلایەن سەربازانی ئەمریکا، بەڵام دواتر ئەوە پەیوەست بە ABCC بووە.

چند مانگ پاش بومبارانی ئەتۆمی، ڕووناکبوونەوەی خوێن ئاستێکی زۆری بەرەوپێشبوونی خانەکەی خەلکی نیشیاما دیاربووە. لە ئاژەڵەکاندا، بەشداربوونی هەموو بەرگاکان بە دەستنیشانی ڕووناکی ئەوا هۆی لووکێمیا دەبێت، لە پەی ئەم چالاکیەوە خواستە بزانێت لە مرۆڤیش چی دەبێتە هۆ. ھەروھا ئوستیۆسارکۆماش کە لە مرۆڤەکاندا دیاری کرا، پاش خواردنی مادە ڕووناکی دا.

بەپەی ڕاپۆرتێکی نووسراوەی ABCC، خەڵکی نیشیاما کە بەشێوەیەکی ڕاستەوخۆ لە بومبارانی ئەتۆمی نەکراونەوە، ناوچەیەکی بەرەچاو بۆ چاودێریکردنی کاریگەری ڕووناکی ماوە بووە.

ئەمریکا پەیوەندی بە تاقیکردنەوەکانی کاریگەری ڕووناکیی ماوەی بەرەوپێش برد لە دواکەوتنی سەربەخۆیی ژاپۆن پاش شەڕ، بەڵام ئەنجامەکان هەرگیز بەرز نەکرانەوە بۆ خەڵکی نیشیاما. بە هۆی ئەمەوە، خەڵک لە پاش شەڕەوە بە بەرهەم هێنانی کشتوکاڵی دامەزراندنەوە بەردەوام بوون، بەڵام ژمارەی نەخۆشەکانی لووکێمیا زیاد بوو، و زیاتر کەسانی مردن.

پاش بومبارانی ئەتۆمی، زانایانی ژاپۆنی هەوڵیان دا بۆ تاقیکردنەوەی چارەیابی بۆ هێلکانی هێلبەست (هیباکوشا) بدەن، بەڵام SCAP ژاپۆنییەکان ڕێگەیان نەدا بۆ تاقیکردنەوەی بەرەوپێش بۆ دەسەڵاتە ئەتۆمیەکان. بە تایبەتی تا ساڵی ١٩٤٦ یاساکان زۆر بە توندی بوون، کە هۆی بەردەوامی مردنە بەشێوەی ڕووناکی دانا بوو.

ئەگەر هیباکوشا (هێلکانی هێلبەست) ڕەتمکردنەوە بۆ تەواوکردنی تاقیکردنەوەی پزیشکی بە هەڵەکانی ڕێزلەنانەوە، ABCC هەڵەی تاقیکردنیان بە هەڵەکانی شەڕێکی ناحەق بەرەوپێش برد. بە زۆری، ئەگەر هیباکوشا مرد، ئەندامانی ABCC بەرز کرد لە خانەییانەوە و پەیکەرەکانیشیان لە ڕۆی چاودێریکردنەوەی خواردنەوە هێنا. هەروەها، ئەو کۆمسیۆنە هەوڵیان دا پەیکەرەکانی منداڵانی دووانەبە بە شێوەیەکی نادیار بۆ تاقیکردنەوە بخەنەوە. دەستنیشانی کرا کە بەلایەنی کەم ١٥٠٠ بەرگ دانرا بۆ مۆسەسەی بەرەوپێشبردنی پەیکەرە پەیوەندی بە زەوی نیشتیمانی سەرەکەی ئەمریکا.

دەرەنجامەکان

• وێرانبوونی %٩٠ی بینا و دامەزراوەکانی شارەکە.
• زیاتر لە ٨٠،٠٠٠ کەس کوژران، و ٩٠،٠٠٠ کەسی تر بریندار بوون، و بە دەیان هەزار کەس بێ جێگە و شوێن مانەوە (ساڵی ١٩٤٥ ژمارەی دانیشتوانی شارەکە ٣٥٠،٠٠٠ کەس بووە).
• نزیکەی ١٤٠،٠٠٠ کەس بە هۆی بۆمبەکە و کاریگەرییەکانی دواتری بوونە قوربانی.
• %٩٥ قوربانییەکان خەڵکی مەدەنی بوون.

کاردانەوەکان

• شارەزایان جیاوازبوون لە هەڵسانگاندنی ئەم ڕەفتارە ئەمریکییەدا، هەندێکیان لایەنگری بۆچوونی ئەمریکییان کرد بۆ خێرا کۆتایی هینان بە جەنگی جیهانی دووەم.
• ئەوانی تر ئەوە تەنها بە بەهانەیەکی نا لۆژیکی دادەنێن، وای دەبینن کە جەنگەکە گەیشتبووە کۆتاییەکانی، و ماوەکەی لەوە زیاتر درێژ نەدەبوویەوە، و ئەوەی ئەمریکا پێی هەستاوە تەنها دەرخستنی پاڵەوانێتی بوو بۆ ئەوەی هێزی خۆی دەربخات و بۆ دەستگرتن بەسەر جیهاندا.

سەرچاوەکان

• ئاسەواری بۆمبی ئەتۆمی لەسەر هێرۆشیما و ناگازاکی
• دۆسیە لەسەر بڕیاری وەشاندنی بۆمبی ئەتۆمی
• مۆزەخانەی هێرۆشیما
• چەند وێنەیەکی دەگمەنی هێرۆشیما دوای تەقینەوەکە