دەروازە:ئەفریقا
پێشەکیئەفریقا، لە دوای ئاسیاوە لە ڕووی گەورەیی و ئاپۆرەوە دووھەمین کیشوەری جیھانە. ئەگەر دوورگە دراوسێیەکانیشی ھەژمار بکەین بە نزیکەی ٣٠٫٢ ملیۆن کیلۆمەتر چوارگۆشە، ٦٪ی گشت ڕووبەری زەوین و٢٣٪ی گشت ڕووبەری وشکایییەکانی داپۆشیوە. (تەواوی وتار...) وڵاتێکی ئەفریقی.svg) مالاوی بە فەرمی کۆماری مالاوی (بە ئینگلیزی: Republic of Malawi) وڵاتێکە لە باشووری خۆرهەڵاتی ئەفریقا پێشتر بە نیاسالاند دەناسرا، وڵاتی زامبیا کەوتۆتە باکوری خۆرئاوای و وڵاتی تەنزانیا لە باکوری خۆرهەڵاتیدایە و لە بەری خۆرهەڵات و باشور و خۆرئاوای لەگەڵ مۆزەمبیق هاوسنوورە، دەریاچەی مالاوی لەگەڵ تەنزانیا و مۆزەمبیق جیای کردۆتەوە، ڕووبەرەکەی ١١٨,٠٠٠ کم٢ و ژمارەی دانیشتوانی پترە لە ١٣,٩٠٠,٠٠٠ کەس، لیلۆنگۆی پایتەختیێتی کە دووەم گەورە شاری مالاویە کە بلنتێری گەورەترین شاری مالاوی و شاری مزۆزۆ سێیەم گەورە شاریێتی، ناوی مالاوی لە ناوی ماراڤی هاتووە کە ناوی کۆنی گەلی نیانگایە کە هەر لە کۆنەوە لەم ناوچەیە نیشتەجێ بووینە، بە وڵاتی مالاوی دەڵێن "دڵی گەرمی ئەفریقا". (تەواوی وتار...) گیانلەبەرانی ئەفریقا مەیموون (بە ئینگلیزی: Monkey) جۆرێکە لە گیانلەبەر کە خۆی چەندین جۆری ھەیە وەکوو گۆریلا و ھۆرانھۆتنا و شامپانزی. لە چەندین شوێنی جیھان بوونی ھەیە بەڵام شوێنگەی سەرەکیان کیشوەری ئەفریقایە. (تەواوی وتار...) جوگرافیای ئەفریقابەنداوی ھیداسی یان بەنداوی ڕێنیسانسی مەزنی ئەسیوپیا (بە ئەمھەری: ታላቁ የኢትዮጵያ ሕዳሴ ግድብ، بە ئینگلیزی: Grand Ethiopian Renaissance Dam) بەنداوێکی ئەسیوپییە لەسەر زێی نیلی شین لە پاڕێزگای بنیشنقول-قوماز ھەڵکەوتووە نزیک بە سنووری ئەسیوپیا و سوودان، لەسەر ڕووبەرێک درووستکراوە کە ماوەکەی نێوان ٢٠ بۆ ٤٠ کم دەبێت ئەگەر بێت و تەواو بکرێت دەبێت بە گەورەترین بەنداوی کارۆئاوی لە ھەموو کیشوەری ئەفریقا، وە دەبێت بە دەیەم گەورەترین بەنداوەکانی جیھان بۆ بەرھەم ھێنانی کارەبا. بودجەی خەملێنراوی ٤٫٧ میلیارد دۆلاری ئەمریکییە. دەبێت بە سێیەم بەنداو لە ئەسیوپیا کە بەمەبەستی بەرھەم ھێنانی کارەبا درووستکرابێت. بۆتە مایەی نیگەرانی بۆ زانا و پسپۆرانی میسر لەکاتی کاریگەرییەکانی بۆسەر ئاوی نیل. (تەواوی وتار...) ئاڵاکانی وڵاتانی ئەفریقا
·
دەڤەر و شارەکانی ئەفریقانایرۆبی گەورەترین شار و پایتەختی وڵاتی کینیایە. ناوی ئەم شارە بە مانای «شوێنی ئاوە سازگارەکان» دێت. ھەروەھا ئەم شارە ناسراوە بە «شاری سەوز لە خۆردا». بە پێی سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٩ دانیشتوانی ئەم شارە دەگاتە ٣، ١٣٨، ٢٩٥ کەس. (تەواوی وتار...) وێنەیەک لە ئەفریقاوە مێژووی ئەفریقا ھەرەمەکانی جیزە بریتییە لە بینایەکی گەورەی پیرامیدییە (ھەرەمی) کە بنکەکەی لە زەوی و لوتکەکەی لە ئاسمانە و تایبەتە بە وڵاتی میسر. ئەم ھەرەمانە لەلایەن فیرعەونەکانی میسرەوە لە ڕۆخی خۆراوای ڕووباری نیلدا لەساڵانی ٣٠٠٠ پێش زایین بە دواوە دروست کراون تا کوو ببنە جێی ناشتنیان. فیرعەونەکانی میسر و فەرمانڕەواکانی یەک لە دوای یەک لەسەر ئەم ھەڕەم دروستکردنە بەردەوام بوون، تا کوو سەدەی چوارەمی زایینی (٣٠٠–٣٩٩)، تا ئێستا نزیکەی ٧٠ دانە لەم ھەڕەمانە ماون. شێوەی دروستکردنی پیرامیدییە و لە دەرەوەی بە بەردی سپی ھەڵچنراوە (دروست کراوە) تاکو تیشکی خۆر لێی بدات و شەوق بداتەوە. کۆنترینیان ھەرەمی «زۆسر»ە کە لە حەوت سەکۆی گەورە پێکھاتووە و گەورەترین و بەناوبانگترینیشیان ھەرەمی «خۆفۆ»یە. (تەواوی وتار...) پۆلەکانکەسایەتییە ئەفریقییەکانپانۆڕامای ھەڵبژێردراو ئەو کارانەی دەتوانیت بیانکەیتدەروازە پەیوەندیدارەکان
پڕۆژەکانی تری ویکیمیدیاویکیپیدیا لەلایەن دەستکاریکەرانی خۆبەخشەوە نووسراوە و لەلایەن دامەزراوەی ویکیمیدیا ڕاژە کراوە، کە دامەزراوەیەکی قازانج نەویستە و پڕۆژەگەلێکی تری خۆبەخشانەش ڕاژە دەکات وەک:
دەروازەکان |
||||||||||||||||
.svg)
