ژن، ژیان، ئازادی
ژن، ژیان، ئازادی (بە کوردیی باکووری: Jin, jiyan, azadî) دروشمێکی سیاسی و کۆمەڵایەتییە بە زمانی کوردی، کە پێگەیەکی فرەڕەھەندی لە بزووتنەوەی ژنانی کوردستان ھەیە.[١][٢] ئەم دروشمە بۆ یەکەمجار لەلایەن ژنانی شۆڕشگێڕی کورد لە باکووری کوردستان بەکار ھاتووە و ڕێگەی خۆی بۆ بزاڤ و گردبوونەوە ناڕەزایەتییەکانی تر لە کوردستان و سەرانسەری جیھان کردووەتەوە.[٣]
لە ساڵی ٢٠٢٢، خۆپیشاندانەکانی ژینا ئەمینیدا ئەم دروشمە لە شاری سەقزی ڕۆژھەڵاتی کوردستانەوە گەیشتە تاران و شارەکانی تری ئێران.[٤][٥][٦]
مێژوو
[دەستکاری]
دروشمی «ژن ژیان ئازادی» دەرئەنجامی ٤٥ ساڵ خەباتی بزووتنەوەی ڕزگاری خوازی کوردستانە.
بزووتنەوەی کوردیی «پارتی کرێکارانی کوردستان» بە سەرۆکایەتی عەبدوڵڵا ئۆجالان، یەکێک لە ڕادیکاڵترین بزووتنەوە فێمینیستییەکانی جیھانە.[٧] ئۆجەلان ئازادی کۆمەڵگا بە ئازادی ژن دەبەستێتەوە[٨] و ژنی وەک «یەکەم کۆمەڵی بەکۆیلەکراو لە مێژوودا» ناودەبات و لە ساڵی ١٩٩٨دا «ئایدۆلۆژیای ڕزگاری ژنان»ی خستەڕوو، وتی کە «تا ژن ئازاد نەکرێت، کۆمەڵگا ئازاد نابێت».[٧][٩]
دروشمی ژن ژیان ئازادی[١٠] بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٩٨٧ لەلایەن یەکێتی ژنانی وڵاتپارێزی کوردستان YJWK(Yekîtiya Jinên Welatparêzên Kurdistanê) کە وەکوو لقی ژنانی پارتی کرێکارانی کوردستان لە باکووری کوردستان و تورکیا چالاکی دەکرد، سەریھەڵدا. ژن ژیان ئازادی دروشمێکی ناڕەزایی بوو کە ژنانی ئەم بزووتنەوەیە لەچوارچێوەی فەلسەفەی عەبدوڵڵا ئوجەڵان لە بەرجستەکردنی ڕۆڵی ژن و بۆ داخوازی مافی ژنانی کورد پێکیان ھێنا. دواتر لە ساڵی ١٩٩٥ ئەم دروشمە لەلایەن "دایکانی شەممە" بەکار ھێنرا. دایکانێک کە ھەموو شەممەیەک دژ بە بێسەروشوێنکردنی زۆرەملێی ڕۆڵەکانیان لەلایەن حکوومەتی تورکیا، لە ناوەندی شاری ئیستانبوڵ لە گۆڕەپانی گاڵاتاسارای دەستیان بە چالاکی ناڕەزایەتی کرد و ڕایان گەیاند، تا بکوژانی کوڕەکانیان نەدۆزرێتەوە دەست لە چالاکییەکانیان ھەڵناگرن.
زۆر زوو ئەم دروشمە بوو بە بەستنەوەی گرووپە فێمینیستەکانی کورد و تورک، ھەروا دروشمی سەرەکی خۆپیشاندان و مانگرتنەکانی لە شارەکانی تورکیا. لە ساڵی ٢٠١٤دا بزووتنەوەی ڕزگاری خوازی ژنانی ڕۆژاوا، لە شەڕی دژ بە دەوڵەتی ئیسلامی عێراق و شام (داعش) لە ڕۆژھەڵات و باشووری ڕۆژھەڵاتی سووریا، دروشمی «ژن ژیان ئازادی»یان کرد بە سیمبولی شۆڕشی فێمینیستی ژنان و ناوی ڕۆژاوا لەگەڵ ئەم دروشمە پێکبەسترایەوە.
لە ساڵی ٢٠١٤ بەدواوە «ژن ژیان ئازادی» لەلایەن جووڵانەوە و بزاڤە فێمینیستییەکانەوە لە ناوچە جیاجیاکانی جیھان بەکار دێت. لە وڵاتانی ئەورووپا و ئەمریکا بە کوردی یان بە شێوازی وەرگێڕاو بەکار دێت. بە شێوەیەک کە لە ٢٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٥دا ئەم دروشمە لەو گردبوونەوانەدا بەکارھات کە بە بۆنەی ڕۆژی جیھانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە ژنان لە چەند وڵاتێکی ئەورووپا بەڕێوەچوو. لە ساڵی ٢٠١٨ لە کاتی نمایشکردنی فیلمی کچانی خۆر لە فێستیڤاڵی فیلمی کان، ئەم دروشمە لەلایەن خانمە ھونەرمەندە ئامادەبووەکانی ھۆڵی فێستیڤاڵەکە وترایەوە.
لە ساڵی ٢٠٢٢ دوای کوشتنی ژینا (مەھسا) ئەمینی کچە کوردێکی خەڵکی سەقز لەلایەن ڕێژیمی ئیسلامی ئێرانەوە، ژنانی کورد بە ئامادەبوون لە مەراسیمی بەخاک سپاردنی تەرمی ژینا لە شاری سەقز دروشمی «ژن ژیان ئازادی»یان بەرزکردوەوە.[١١][١٢][١٣]
لە وڵاتان
[دەستکاری]
فەڕەنسا
[دەستکاری]لە ساڵی ٢٠١٨، لە کاتی نمایشکردنی فیلمی کچانی خۆر لە فێستیڤاڵی فیلمی کان ئەوا دروشمی ژن، ژیان، ئازادی گوترایەوە. ھاوکات لە ناوەڕۆکی فیلمەکە ھەمان درووشم وەک دیالۆگێک بەکارھاتووە.[١٤]
ئەفغانستان
[دەستکاری]ئەم دروشمە لە ٢٠ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ لەلایەن ژنانی ئەفغانستانەوە لە گردبوونەوەیەکی ناڕەزایەتیدا بۆ پشتیوانی لە ناڕەزایەتییەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان و ئێران وترایەوە.[١٥][١٦]
ئێران
[دەستکاری]یەکەم جار کە ئەم دروشمە بە شێوازێکی فراوان لەلایەن خۆپیشاندەران لە ئێران بەکار ھاتووە، دەگەڕێتەوە بۆ خۆپیشاندانەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان و ئێران لە کاردانەوەی کوژرانی ژینا (مەھسا) ئەمینی.
ئەم دروشمە سەرەتا لە ڕێوڕەسمی بەخاکسپاردنی ژینا ئەمینی لە گۆڕستانی ئایچی سەقز و پاشان لە ناڕەزایەتییەکانی شاری سنە و شارەکانی دیکەی کوردستان لە دوای ڕێوڕەسمی بەخاکسپاردنی ژینا و پاشان لە ناڕەزایەتییەکانی خوێندکاران لە زانکۆی تاران وتراوەتەوە.[١٧][١٨][١٩] لە ماوەیەکی کەم دا ئەم دروشمە بوو بە دروشمی سەرەکی سەرھەڵدانی شارەکانی ئێران و وەکوو ڕەمزی شۆڕش بەکار دەھات.
دوابەدوای بڵاوبوونەوەی ناڕەزایەتییەکانی کوردستان و ئێران بۆ وڵاتانی دیکەی جیھان، گردبوونەوە لە شارە جیاجیاکان بەڕێوەچوو و خۆپیشاندەران لەو گردبوونەوانە دا دروشمی «ژن، ژیان، ئازادی»یان بەکارھێنا.[٢٠][٢١]
دوابەدوای ناڕەزایەتییەکان لە سەرانسەری جیھان دا، «گۆڤاری لیبراسیۆن»ی فەرەنسی ئەم دروشمەی لەسەر بەرگی یەکەمی ژمارە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ی خۆیدا لەگەڵ وەرگێڕانی فەرەنسی و وێنەیەکی ناڕەزایەتی خەڵک لە ئێران بڵاوکردەوە.[٢٢][٢٣]
وتەکان
[دەستکاری]- سلاڤۆی ژیژەک: دروشمی «ژن، ژیان، ئازادی» جیاوازییەکی زۆری لەگەڵ بزووتنەوەی میتوو metoo لە وڵاتە ڕۆژاوایییەکاندا ھەیە: ئەم بزاڤە بە ملیۆنان ژن، کە ڕاستەوخۆ مامەڵەی ھەموو دژوارییەکان دەکەن، ھەروەھا پیاوانیشی خستووەتە جووڵە- بگرە ئەم ڕەوتە بە پێچەوانەی ئەوەی کە زۆرجار لە فێمێنیزمی ڕۆژاواییدا دەبینرێت، ھیچ خەسڵەتێکی دژەپیاوانە یان دژەنێرانەی نییە.[٢٤]
- تەقی ئازاد ئەرمەکی: کۆمەڵناس، دروشمی «ژن و ژیان و ئازادی»یەکێکە لە داخوازییە سەرەکییەکانی چینی ناوەندە کە ڕەگ و ڕیشەی داکوتاوە.[٢٥]
- فەرھاد خوسرۆخاوەر،[٢٦] کۆمەڵناس، ئەم دروشمە بە «دیمەنێکی نوێ لە ڕێزبەندی ناڕەزایەتییە مەدەنییەکانی ئێران» دەزانێت.[٢٧]
- مێھرداد دەرویشپوور، کۆمەڵناس، ئەم دروشمە بە گژ ئایدیۆلۆژیای پیاوسالاری توندوتیژ و کوشندە و پاوانخوازی دەسەڵاتدار چووەتەوە.[٢٨]
- کەریم سەجادپوور، شرۆڤەکار، دروشمی ژن، ژیان، ئازادی بە «خاڵی بەرانبەر و پێچەوانەی سیستەمی حوکمڕانی کۆماری ئیسلامی ئێران» دەزانێت.[٢٩]
- محەممەد فازەلی، پرۆفیسۆری کۆمەڵناسی، پێی وایە ژن لەم دروشمەدا، ڕوخسارێکی ڕەمزی ھەیە و ئاماژەیە بۆ نەفرەت لە توندوتیژی.[٣٠]
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ Bocheńska، Joanna (2018). Rediscovering Kurdistan’s Cultures and Identities: The Call of the Cricket. Palgrave Macmillan. p. 47.
- ^ Çağlayan، Handan (2019). Women in the Kurdish Movement: Mothers, Comrades, Goddesses. Springer Nature. p. 197.
- ^ «"ژن، ژیان، ئازادیی" ئەو ئەندێشەیەی لە ئیمراڵییەوە ئێران و جیهانی تەنیوە». کوردی - RojNews.News. ٢٤ی ئەیلوولی ٢٠٢٢. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «دروشمی 'ژن، ژیان، ئازادی' ئێران دەهەژێنێت». ANF News. لە ٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «ژینا با شعار «ژن، ژیان، آزادی» بخاک سپرده شد».
- ^ «لە سنە بە دروشمی ژن ژیان ئازادی خۆپیشاندان دژی کوشتنی ژینا ئەمینی ئەنجامدرا». لە ڕەسەنەکە لە ٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite news}}: زیاتر لە یەک دانە لە|ناونیشانی ئەرشیڤ=و|archive-url=دیاری کراوە (یارمەتی) - ^ ئ ا «"ژن، ژیان، آزادی" چگونه به سمبل و ڕمز اتحاد ستمدیدگان مبدل شد؟» [How did "Jin, Jian, Azadi" become a symbol and a sign of the unity of the oppressed?]. ANF News (بە فارسی). لە ٢٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ https://www.pkk-online.com/so/index.php/kad-n-ve-yasam/125-2019-02-01-17-34-50 ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ https://www.pkk-online.com/so/index.php/galari/kitaplar/162-2019-02-08-11-41-19 ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ https://www.ikhrw.com/article/کام-ژن؟-کام-ژیان؟-کام-ئازادی؟/
- ^ https://www.iranintl.com/202209185112
- ^ https://www.dw.com/fa-ir/مهسا-امینی-با-شرکت-گسترده-مردم-به-خاک-سپرده-شد/a-63158173
- ^ https://www.radiofarda.com/a/iran-mahsa-kurdistan-protests/32038966.html
- ^ «Golshifteh Farahani: "Jin Jiyan Azadi is a hope"». ANF News (بە ئینگلیزی). لە ٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «ژنانی ئەفغانستان درووشمی" ژن ژیان ئازادی"یان بەرزكردەوە». تۆڕی میدیایی خەڵک. ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠٢٢. لە ڕەسەنەکە لە ٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «همصدایی زنان افغانستان با زنان ایران درپی قتل مهسا امینی: ما هم‌سرنوشتیم» [Afghan women's solidarity with Iranian women after the murder of Mahsa Amini: We share the same fate]. ار. اف. ای - RFI (بە فارسی). ٢٠ی ئەیلوولی ٢٠٢٢. لە ٢٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «مهسا امینی با شرکت گسترده مردم به خاک سپرده شد» [Mehsa Amini was buried with the large participation of people]. dw.com (بە فارسی). ١٧ی ئەیلوولی ٢٠٢٢. لە ٢٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «خشم عمومی از جان‌باختن مهسا امینی؛ معترضان شعار "زن، زندگی، آزادی" سر دادند» [Public anger over Mehsa Amini's death; Protesters chanted "Woman, Life, Freedom".]. Radio Farda (بە فارسی). ٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٢. لە ٢٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «مردم کردستان بار دیگر به خیابان‌ها آمدند؛ شلیک نیروهای امنیتی به معترضان» [The people of Kurdistan once again came to the streets; Security forces shot at protesters]. Iran International (بە فارسی). ٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٢. لە ٢٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «انعکاس اعتراض‌های سراسری در مطبوعات جهان؛ لوموند: صدای زنان ایرانی همه‌جا شنیده می‌شود» [Reflecting nationwide protests in the world press; Le Monde: Iranian women's voices are heard everywhere]. Voice of America (بە فارسی). ٢٦ی ئەیلوولی ٢٠٢٢. لە ٢٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «اعتراضات گسترده در حوالی سفارت جمهوری اسلامی در پاریس و لندن» [Massive protests around the embassy of the Islamic Republic in Paris and London]. Radio Zamaneh (بە فارسی). ٢٧ی ئەیلوولی ٢٠٢٢. لە ٢٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «اعتراض‌های گسترده و سرکوب شدید در ایران؛ شورای هماهنگی تشکل‌های صنفی فرهنگیان دعوت به اعتصاب کرد» [Widespread protests and severe repression in Iran; The Coordinating Council of Educators' Union Organizations called for a strike]. euronews (بە فارسی). ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢. لە ٢٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «خیزش مردم ایران؛ تیتر اول رسانه‌های جهان» [The uprising of the Iranian people; The first headline of the world's media]. Independent Persian (بە فارسی). ٢٦ی ئەیلوولی ٢٠٢٢. لە ٢٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ ڕەحیمی، دلاوەر (٢٩ی ئەیلوولی ٢٠٢٢). «سلاڤۆی ژیژەک: لە خەڵکی ئێرانەوە فێر بین». ژنەفتن. لە ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) - ^ نیوز، اصلاحات (٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٢). «شعار «زن، زندگی و آزادی»یکی از ریشه‌دارترین خواسته‌های طبقه متوسط است». اصلاحات نیوز (بە فارسی). لە ڕەسەنەکە لە ٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «فرهاد خسروخاور»، ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد (بە فارسی)، 2021-04-01، لە 2022-09-29 ھێنراوە
- ^ «جمهوری اسلامی قادر به مدیریت جامعه برای طولانی‌مدت نیست». رادیو فردا (بە فارسی). لە ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «جرقه انفجار "ابر جنبش" و "انقلاب زنانه" درایران؟». BBC News فارسی (بە فارسی). ٢٢ی ئەیلوولی ٢٠٢٢. لە ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) - ^ Alonso، Pierre. «Iran: "femme, vie, liberté» , ces trois mots que le régime honnit». Libération (بە فەرەنسی). لە ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «موانع اعتماد عمومي در ايران». روزنامه اعتماد. لە ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
بەستەرە دەرەکییەکان
[دەستکاری]https://jineoloji.org/en/2018/12/14/what-is-jineoloji/
https://www.pkk-online.com/so/index.php/kad-n-ve-yasam/125-2019-02-01-17-34-50 ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
https://www.kjar.online/upload/partspics/1469211563-Jinoloji-main.pdf ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
| پێشخانەکان | |
|---|---|
| ئامارەکان | |
| دواھاتەکان | |
| ھێماکان | |
| پەیوەندیدار | |
| پشتیوانان | |
| |
دەروازەی ژن
دەروازەی مافەکانی مرۆڤ
دەروازەی ئێران
دەروازەی کوردستان
دەروازەی دەیەی ٢٠٢٠
دەروازەی ئیسلام
 |
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە ژن، ژیان، ئازادی تێدایە. |