کانی بڵ
کانی بڵ کانییەکی سروشتییە لە نزیکیی گوندی ھەجیج کە لە کێوەکانی شاھۆوە سەرچاوە دەگرێ و یەکێ لە پڕئاوترین کانییەکانی کوردستان و ڕۆژھەڵاتی ئێرانە.[١] کانی بڵ لە چرکەیەکدا سێ تا چوارھەزار لیتر ئاوی ھەیە و دەتوانێ ئاوی خواردنەوەی دوو ملوێن کەس دابین بکات.[٢] ئەم کانییە بۆ خەڵکی ناوچەی ھەورامان گرنگایەتییەکی تایبەتی ھەیە و بە گوێرەی تاقی کردنەوە زانستییەکان، خاوەنی یەکێ لە پاکترین ئاوەکانی جیھانە،[١] ئەو چەمەی کە لە ئاوی کانی بڵ دروست دەبێ درێژایی ١٥ مەترە و بە کورتترین چەمی عالەم لە قەڵەم دەدرێ[١] و دەڕژێتە ناو ڕووباری سیروان کە یەکێ لە پڕئاوترین چەمەکانی کوردستانە. بەرزایی کانی بڵ لە دەریا ئازادەکانەوە نزیکی ٧٨٠ مەترە، واتە یەکێ لە نزمترین شوێنەکانی ناوچەی ھەورامانە.
ناو
[دەستکاری]ناوی کانی بڵ لەوانەیە لە ناوی خودای ئاوی بابلییەکانەوە وەرگیرابێت کە ئەویش نێوی بڵ بووە.[٣]
گرنگی مێژوویی و کلتووری
[دەستکاری]جگە لە گرنگیی سروشتیی کانی بڵ کە ساڵانە نزیکی ١٥٠ میلیۆن مەتری چوارگۆشە ئاوی پاک دەداتە دەرەوە و ھەروەھا گرنگیی تووریستی، ئەم کانییە لە بواری مێژوویی و کلتوورییەوە گرنگییەکی تایبەتی ھەیە. نزیک بوونی کانی بڵ لە گوندی ھەجیج و مەزاری کۆسەی ھەجیج بوە بەھۆی ئەوە کە ئەم کانییە گرنگییەکی تایبەتی بۆ خەڵکی کوردستان ببێت و ئەوانەی کە سەردانی کۆسەی ھەجیج دەکەن سەردانی کانی بڵیش بکەن. ئەم کانییە مێژووییە بەھۆی ئاوگیریی بەنداوی داریانەوە کەوتوەتە مەترسییەوە و شارەزایان دەڵێن بە ئاوگیریی ئەو بەنداوە سەرچاوەی کانی بڵ تا سەد مەتر دەچێتە ژێر ئاوەوە.[٤] ئەو بەنداوە ھەروھا کۆمەڵێک گوند و شوێنی مێژوویی وەکوو گوندی ھەجیج دەباتە ژێر ئاوەوە.
مەترسیی تیاچوونی کانی بڵ
[دەستکاری]کانی بڵ لە ئەنجامی بەستنی بەنداوی داریان دەخرێتە ژێر ئاو و نوقم دەبێت. لە ئێستادا پڕۆژەی بەندئاوی داریان لە قۆناغە کۆتاییەکانیدایە و ژمارەیەکی زۆر ھەڵسووڕاونی کۆمەڵایەتی و پارێزەرانی ژینگە و بەرپرسانی ناوچە داوای ڕاگرتنی ئاوگیری بەنداوەکە و ڕزگار کردنی ئەم کانییە بەنرخە دەکەن.[١][٤] ژینگەپارێزانی کوردستان ھەوڵی زۆریان بۆ پاراستینی ئەم کانییە داوە. ھەرچەند کۆمپانیایەک دەیھەوێ بە بەستنی چاوانەی کانییەکە بە کۆنکریت و گوێزانەوەی ئاوی بڵ بە لوولە بۆ شوێنێکی دیکە ئاوی کانی بڵ بگوێزێتەوە بۆ شوێنێکی دیکە، بەڵام زانایان دەڵێن کە ئەم کارە ناتوانێ ئاوەکەی بڵ ڕزگار بکات و ئاوی بەنداوەکە لە ڕێگەی بەردە ئاھەکی و کارستییەکانەوە لەگەڵ ئاوی کانییەکە تێکەڵ دەبێ و ھیچ کەڵکێکی نییە.[٥] یەکێک لە ئەو زیانە گرنگانەی کە بە شوێن تیاچوونی کانی بڵەوەیە، تیاچوونی غارێکی ئاویی درێژ و نایابە کە لە پشت کانییەکەوەیە.[٦]
ھەڵمەتەکانی پاراستنی کانی بڵ
[دەستکاری]کەمپەینێکی تایبەت بۆ پاراستنی کانی بڵ بە سەرپەرستیی دوکتۆر سەید موختار ھاشمی دروست بوە و ئەو کەمپینە لە تۆڕی کۆمەڵایەتیی فەیسبووک لاپەڕەیەکیان بە مەبەستی بەرگری لەو کانییە دروست کردوە.[٧] جگە لەمە ھەندێک کاری گرنگی دیکە کراون و ھاواری پاراستنی کانی بڵ گەشتوەتە گوێی پایەبەرزترین بەرپرسانی حکوومەتی کۆماری ئیسلامیی ئێران وەکوو پارێزگاری پارێزگای کوردستان وەزیری ژینگە و وەزیری وزەی ئێران.[٢] تەنانەت ژمارەیەک لە پەرلەمانتار کوردەکانی ئێران داوای پاراستنی ئەو کانییەیان کرد.[٨] کەمپێنی پاراستنی کانی بڵ ھەروەھا لە ڕۆژی ١٥ی ئابی ٢٠١٤دا مەراسمێکی فەرھەنگیی بە ناوی ناڵەی دەف و ھاژەی بڵ لە پاڵ کانی بڵدا بە ڕێوە برد کە بریتی بوو لە کۆڕی زیکر و دەف بە مەبەستی پیشان دانی پاڵپشتی بۆ ئەو کانییە، کە خەڵکێکی زۆر لە ناوچەکە بەشدارییان تێدا کرد.[٩][١٠][١١] جگە لەمانە ھەندێک لە خەڵکی شارەکانی کوردستان و کەسایەتییەکان تۆمارگەلێکی درێژیان بۆ پاراستنی ئەو کانییە واژوو کردوە.[١٢][١٣]
دۆزینەوەی ئەشکەوتەکە
[دەستکاری]لە تشرینی یەکەمی ٢٠١٤دا ئەشکەوتێکی ئاوی لە پاڵ کانی بڵدا دۆزرایەوە کە دەوترێ درێژایی زۆر لە ئەشکەوتی قوڕە قەڵا زیاترە.[١٤]
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ ئ ا ب پ «ڕووداو؛ کانی بڵ تووشی قەیران دەبێ». لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی ئابی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی ئابی ٢٠١٤ ھێنراوە.
- ^ ئ ا «کوردپرێس». لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی ئابی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە.
- ^ «: صدا و سیمای مرکز کردستان». لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی ئابی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. ٢٦ی ئابی ٢٠١٤ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ ئ ا «ڕووداو؛ داھاتی کانی بڵ لە نەوتی کەرکووک زیاترە». لە ڕەسەنەکە لە ١٦ی ئابی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی ئابی ٢٠١٤ ھێنراوە.
- ^ «: خبرآنلاین:توقف سد تنھا راھ نجات چشمە بل». لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی ئابی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٤ی ئەیلوولی ٢٠١٤ ھێنراوە.
- ^ http://www.farheekhtegan.ir/newspaper/BlockPrint/24213[بەستەری مردوو]
- ^ «کەمپینی پاراستنی کانی بڵ لە فەیسبوک».
- ^ «ڕووداو؛ پەرلەمانتارانی کورد داوای پاراستنی کانی بڵ دەکەن». لە ڕەسەنەکە لە ٥ی ئازاری ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی ئابی ٢٠١٤ ھێنراوە.
- ^ «چیا؛ ناڵەی دەف و ھاژەی بڵ». لە ڕەسەنەکە لە ٢٣ی ئابی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٢ی ئابی ٢٠١٤ ھێنراوە.
- ^ «کوردپرێس: مراسم ناڵەی دەف و ھاژەی بڵ».[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]
- ^ «یارمەتی خواستن لە ناڵەی دەف بۆ ھاژەی بڵ». لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی ئابی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٢ی ئابی ٢٠١٤ ھێنراوە.
- ^ «چیا؛ ھەوڵەکان بۆ نەجاتی بڵ درێژەی ھەیە». لە ڕەسەنەکە لە ٥ی ئازاری ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣ی ئەیلوولی ٢٠١٤ ھێنراوە.
- ^ «ھەواڵی میھر؛ ھەوڵەکان بۆ نەجاتی بڵ درێژەی ھەیە».
- ^ «= ئیسنا: ئەشکەوتێک لە کانی بڵ دەدۆزرێتەوە».[بەستەری مردوو]
بەستەرە دەرەکییەکان
[دەستکاری] |
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە کانی بڵ تێدایە. |
پۆتانەکان: 35°10′05″N 46°21′00″E / 35.16806°N 46.35000°E
