بۆ ناوەڕۆک بازبدە

نەکبە

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
شەڕی عەرەب ئیسرائیل (نەکبە)
Part of شەڕی عەرەب ئیسرائیل
شوێنفەلەستین
ڕێکەوت١٩٤٨
ئامانجدامەزراندنی دەوڵەتێک بۆ جوولەکەکان
قوربانی٧٥٠٠٠٠ ئاوارە

نەکبە (کارەسات) (بە عەرەبی: النَّکْبَة) کارەساتی فەلەستین، پاکتاوی نەتەوەیی[١] فەلەستینییەکانە لە ڕێگەی ئاوارەبوونی زۆرەملێ و زەوتکردنی زەوی و موڵک و کەلوپەلەکانیان، لەگەڵ لەناوبردنی کۆمەڵگاکەیان و سەرکوتکردنی کولتوور و ناسنامە و مافە سیاسییەکان و خواستە نەتەوەیییەکانیان.[٢] ئەم زاراوەیە بۆ وەسفکردنی ڕووداوەکانی شەڕی فەلەستین لە ساڵی ١٩٤٨ و ھەروەھا چەوسانەوە و ئاوارەبوونی بەردەوامی فەلەستینییەکان لەلایەن ئیسرائیلەوە بەکاردێت.[٣] بە گشتی، تێکشکاندنی کۆمەڵگەی فەلەستینی و ڕەتکردنەوەی درێژخایەنی مافی گەڕانەوە بۆ پەنابەرانی فەلەستینی و نەوەکانیان دەگرێتەوە.[٤][٥]

لە کاتی ڕووداوە سەرەتایییەکانی نەکبە لە ساڵی ١٩٤٨، نزیکەی نیوەی دانیشتووانی فەلەستین کە زۆرینەیان عەرەب بوون، یان نزیکەی ٧٥٠ ھەزار کەس،[٦] لە ماڵەکانیان دەرکران یان لە ڕێگەی توندوتیژی جۆراوجۆرەوە وایان لێکرا ھەڵبێن، سەرەتا لەلایەن میلیشیا زایۆنیستەکانەوە و دوای دامەزراندنی لە دەوڵەتی ئیسرائیل، لەلایەن سوپاوە. دەیان کۆمەڵکوژی عەرەبی فەلەستینییان کردە ئامانج و زیاتر لە ٥٠٠ شارۆچکە و گوند و گەڕەکی شار کە زۆرینەیان عەرەب بوون چۆڵکران،[٧] لەگەڵ زۆرێک لەوانە یان بە تەواوی وێران کران یان لەلایەن جوولەکەکانەوە ئاوەدان کرانەوە و ناوی نوێی عیبرییان لێنرا. تا کۆتایی شەڕەکە ٧٨٪ی کۆی ڕووبەری زەوی فەلەستینی مێژووی لەلایەن ئیسرائیلەوە کۆنترۆڵکرابوو.

گێڕانەوەی نەتەوەیی فەلەستین، نەکبە وەک زەبرێکی بەکۆمەڵ دەبینێت کە ناسنامەی نەتەوەیی و خواستە سیاسییەکانیان دیاری دەکات. گێڕانەوەی نیشتمانی ئیسرائیل نەکبە وەک پێکھاتەیەکی شەڕی سەربەخۆیی و سەروەری ئیسرائیل دەبینێت،[٨] لە ھەمان کاتدا نکۆڵی یان ئینکاری ئەو توندوتیژیانە دەکات کە ئەنجامدراون، بانگەشەی ئەوە دەکات کە زۆرێک لە فەلەستینییە دەرکراوەکان بە ئارەزووی خۆیان ڕۆیشتوون، یان دەرکردنیان پێویست بووە. ئینکاری نەکبە لە ساڵانی حەفتاکانی سەدەی ڕابردووەوە لە کۆمەڵگەی ئیسرائیلدا زیاتر ڕوبەڕوی تەحەدا بووەتەوە، بەتایبەتی لەلایەن مێژوونووسە نوێیەکانەوە، ھەرچەندە گێڕانەوەی فەرمی نەگۆڕاوە.[٨][٩][١٠]

فەلەستینییەکان ١٥ی ئایار وەک ڕۆژی نەکبە یاد دەکەنەوە، کە ڕۆژێک دوای ڕۆژی سەربەخۆیی ئیسرائیل یادی ڕووداوەکانی شەڕ دەکەنەوە.[١١][١٢] لە ساڵی ١٩٦٧ دوای جەنگی شەش ڕۆژە، زنجیرەیەکی دیکەی کۆچی فەلەستینییەکان ڕوویدا ئەمەش بە نەکسە ناسرا، و ھەروەھا ڕۆژی تایبەتی خۆی ھەیە کە ٥ی حوزەیرانە. نەکبە کاریگەرییەکی زۆری لەسەر کولتوری فەلەستین ھەبووە و ھێمایەکی بنەڕەتی ناسنامەی نەتەوەیی فەلەستینی ئێستایە لەگەڵ کارەکتەری کارتۆنی سیاسی حەنزەڵە و جەمەدانەی فەلەستینییەکان و کلیلی فەلەستینی ساڵی ١٩٤٨. چەندین کتێب و گۆرانی و شیعر لەسەر نەکبە نووسراون. [١٣]

سەردەمی عوسمانی و ژێرفەرمانیی بەریتانیا (پێش ساڵی ١٩٤٨)

[دەستکاری]
پلانی دابەشکردنی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ فەلەستین لە ساڵی ١٩٤٧

ڕەگ و ڕیشەی نەکبە دەگەڕێتەوە بۆ ھاتنی زایۆنیستەکان و کڕینی زەوی لە فەلەستینی عوسمانی لە کۆتایی سەدەی نۆزدەھەمدا.[١٤] زایۆنیستەکان دەیانویست دەوڵەتێکی جوولەکە لە فەلەستین دروست بکەن کە زۆرترین خاک و زۆرترین جوولەکە لەخۆبگرێت و کەمترین عەرەبی فەلەستینی تێدابێت.[١٥]لەوکاتەدا ئینگلیزەکان لە پەیمانی بەلفۆر لە ساڵی ١٩١٧ لە کاتی جەنگی جیھانیی یەکەمدا پشتیووانی فەرمی خۆیان بۆ زایۆنیزم ڕاگەیاند،[١٦] ژمارەی دانیشتووانی فەلەستین نزیکەی ٧٥٠ ھەزار کەس بوون، کە ٩٤٪ عەرەب و ٦٪ جوولەکە بوون.[١٧]

دوای دابەشبوونی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی، ژێرفەرمانیی بەریتانی[١٨] دەستیپێکرد. تا ئەو کاتە ژمارەی جوولەکەکان بۆ نزیکەی ١٠٪ زیادی کردبوو.[١٩] ھەردوو پەیمانی بەلفۆر و ژێرفەرمانیی فەلەستین ئاماژەیان بە ٩٠٪ی دانیشتووانی عەرەب کردووە بە «کۆمەڵگەی نا جوولەکە».[٢٠]

دوای جەنگی جیھانیی دووەم و ھۆلۆکۆست، لە شوباتی ساڵی ١٩٤٧، بەریتانییەکان ڕایان گەیاند کە کۆتایی بە ژێرفەرمانیی فەلەستین دێنن و داھاتووی فەلەستین دەخەنە بەردەم نەتەوە یەکگرتووەکان.[٢١] لیژنەی تایبەتی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ فەلەستین (UNSCOP) دروست کرا، و لە مانگی ئەیلوولدا، ڕاپۆرتێکی پێشکەش بە کۆڕی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان کرد کە پێشنیازی دابەشکردنی فەلەستینی کرد.[٢٢] فەلەستینییەکان و زۆربەی کۆمکاری عەرەبی دژایەتی ئەو دابەشکردنەیان دەکرد.[٢٣] زایۆنیستەکان ئەو دابەشکردنەیان قبوڵ کرد ولەھەمان کاتدا پلانیان دانا سنوورەکانی ئیسرائیل لە دەرەوەی ئەو سنوورانەی کە لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە تەرخانکراوە فراوانتر بکەن.[٢٤] لە پاییزی ساڵی ١٩٤٧ ئیسرائیل و ئوردن بە ڕەزامەندی بەریتانیا بە نھێنی ڕێککەوتن لەسەر دابەشکردنی ئەو زەویانەی کە بۆ فەلەستین تەرخانکرابوو لە نێوانیاندا لە دوای کۆتایی ھاتنی ژێرفەرمانیی بەریتانیی.[٢٥]

لە ٢٩ی تشرینی دووەمی ١٩٤٧، کۆبوونەوەی گشتی نەتەوەیەکگرتووەکان بڕیارنامەی ١٨١ (II)ی -پلانی دابەشکردنی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ فەلەستین-ی پەسەنکرد.[٢٦] لەو کاتەدا عەرەبەکان نزیکەی دوو لەسەر سێی دانیشتووان[٢٧] و خاوەنی نزیکەی ٩٠٪ی زەوییەکان بوون،[٢٨] لەکاتێکدا جوولەکەکان لە نێوان چارەکێک بۆ سێیەکی دانیشتووان[٢٩] و خاوەنی نزیکەی ٧٪ی خاکەکە بوون.[٣٠] پلانی دابەشکردنی نەتەوە یەکگرتووەکان نزیکەی ٥٥٪ی زەوییەکە بۆ ئیسرائیل تەرخانکرا، کە ژمارەی دانیشتووانەکەی نزیکەی ٥٠٠ ھەزار جوولەکە و ٤٠٧–٤٣٨ ھەزار عەرەب بوون. ٤٥٪ی زەوییەکەی دیکە بۆ فەلەستین تەرخانکرا، کە ژمارەی دانیشتووانەکەی نزیکەی ٧٢٥–٨١٨ ھەزار عەرەب و ١٠ ھەزار جوولەکە بوو. قودس و بەیت لەحم بڕیار بوو ببنە ناوچەی سەربەخۆ بوشێوەی نێودەوڵەتی بەڕێوەدەبرێت و ژمارەی دانیشتووانەکەی نزیکەی ١٠٠ ھەزار عەرەب و ١٠٠ ھەزار جوولەکە دەبێت.[٣١]

پلانی دابەشکردنەکە لەلایەن ڕەخنەگرانەوە بە لایەنگری زایۆنیست دادەنرا، 56%[٣٢] زەوییەکە بۆ دەوڵەتی جوولەکەکان تەرخانکرابوو ھەرچەندە ژمارەی دانیشتووانی عەرەبی فەلەستین دوو ھێندەی ژمارەی جوولەکەکان بوو.[٣٣] پلانەکە لەلایەن زۆربەی جوولەکەکانی فەلەستینەوە ئاھەنگی بۆ گێڕدرا،[٣٤] لەگەڵ سەرکردەکانی زایۆنیستەکان، بەتایبەتی دایڤید بن گوریۆن، پلانەکەیان وەک ھەنگاوێکی کردەیی و بەردی بناغە بۆ فراوانکردنی خاکی داھاتوو بەسەر ھەموو فەلەستین سەیرکرد.[٣٥][٣٦][٣٧][٣٨] لیژنەی باڵای عەرەبی و کۆمکاری عەرەبی و سەرکردە و حکومەتەکانی تری عەرەب ڕەتیانکردەوە، لەسەر بنەمای ئەوەی کە جگە لەوەی عەرەبەکان زۆرینەن و دوو لەسەر سێی دانیشتووان پێکدەھێنن، ئەوان خاوەنی زۆرینەی زەوییەکانن.[٣٩] ھەروەھا ئاماژەیان بە ئامادەنەبوونیان کرد بۆ قبووڵکردنی ھەر جۆرە دابەشکردنێکی خاکی فەلەستین،[٤٠] ئاماژەیان بەوە کرد کە بنەماکانی چارەیخۆنووسین لە نەتەوە یەکگرتووەکاندا پێشێل دەکات کە مافی بڕیاردانی چارەیخۆنووسینی بە خەڵک داوە.[٤١][٤٢] نیازی خۆیان ڕاگەیاند بۆ گرتنەبەری ھەموو ڕێوشوێنێکی پێویست بۆ ڕێگریکردن لە جێبەجێکردنی بڕیارنامەکە.[٤٣][٤٤][٤٥][٤٦]

نەکبەی ساڵی ١٩٤٨

[دەستکاری]

ڕاستییە سەرەکییەکانی نەکبە لە کاتی شەڕی فەلەستین-جوولەکە ساڵی ١٩٤٨ دا جێگای مشتومڕ نین. [٤٧]

نزیکەی ٧٥٠ ھەزار فەلەستینی - زیاتر لە ٨٠٪ی دانیشتووانی ئەو وڵاتە کە دەبێتە دەوڵەتی ئیسرائیل - دەرکران یان لە ماڵەکانیان ھەڵھاتن و بوونە پەنابەر.[٦] یازدە گەڕەکی ئاوەدانی عەرەبەکان و زیاتر لە ٥٠٠ گوند وێران یان بێ دانیشتوو بوون.[٧] ھەزاران فەلەستینی لە دەیان کۆمەڵکوژیدا کوژران.[٤٧] نزیکەی دەیان دەستدرێژیکردنە سەر فەلەستینییەکان لەلایەن ھێزە سەربازییە ئاسایی میلیشیاکانی ئیسرائیلەوە بەڵگەدارکراون و گومانی ھەبوونی زیاتریش دەکرێت.[٤٨] ئیسرائیلییەکان تاکتیکی شەڕی دەروونییان بەکارھێنا بۆ ترساندنی فەلەستینییەکان بۆ ھەڵھاتن، لەوانە توندوتیژی بە ئامانج، بڵاوکردنەوەی دەنگۆ، پەخشی ڕادیۆیی و بڵندگۆی ڤانەکان.[٤٩] تاڵانکردنی ماڵ و سامان و کێڵگە و کاری ھونەری و کتێب و ئەرشیفی فەلەستینییەکان لەلایەن سەرباز و مەدەنییەکانی ئیسرائیلەوە بەربڵاو بوو.[٥٠]

تشرینی دووەمی ١٩٤٧ – ئایاری ١٩٤٨

[دەستکاری]

شەڕ و پێکدادانی بچووکی ناوخۆیی لە ٣٠ی تشرینی دووەم دەستی پێکرد و وردە وردە تاوەکوو ئازاری ١٩٤٨ پەرەی سەند.[٥١] کاتێک توندوتیژییەکان دەستیپێکرد، فەلەستینییەکان پێشتر دەستیان بە ھەڵاتن کردبوو، چاوەڕێی گەڕانەوەیان دەکرد دوای تەوابوونی شەڕ.[٥٢] کۆمەڵکوژی و دەرکردنی بەکۆمەڵی عەرەبە فەلەستینییەکان و وێرانکردنی گوندەکانیان لە مانگی کانوونی دووەمەوە دەستیپێکرد،[٥٣] لەنێویاندا کۆمەڵکوژییەکانی خیساس (١٨ی کانوونی دووەمی ١٩٤٧)،[٥٤] و بەلەد شێخ (٣١ی کانوونی دووەم).[٥٥] تا مانگی ئازار لە نێوان ٧٠ بۆ ١٠٠ ھەزار فەلەستینی کە زۆربەیان چینی ناوەڕاست و سەرەوە بوون، لە ناوچەکانی خۆیان دەرکران یان ھەڵاتن.[٥٦]

لە سەرەتای مانگی نیسانی ساڵی ١٩٤٨ ئیسرائیلییەکان پلان دالێتیان دەستپێکرد، کە ھێرشێکی بەرفراوان بوو بۆ داگیرکردنی زەوی و پاککردنەوەی لە عەرەبە فەلەستینییەکان.[٥٧] لە کاتی ھێرشەکەدا ئیسرائیل ئەو زەویانەی داگیرکرد کە بە بڕیاری دابەشکردنی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ فەلەستینییەکان تەرخانکرابوون.[٥٨] لەم ماوەیەدا زیاتر لە ٢٠٠ گوند وێران بوون.[٥٩] کۆمەڵکوژی و دەرکردنەکان بەردەوامبوون،[٦٠] لەنێویاندا لە دێر یاسین (٩ی نیسانی ١٩٤٨).[٦١] گەڕەکەعەرەبییەکان لە تەبەرییە (١٨ی نیسان)، حەیفا (٢٣ی نیسان)، قودسی ڕۆژاوا (٢٤ی نیسان)، عەکا (٦–١٨ی ئایار)، سەفەد (١٠ی ئایار) و یافا (١٣ی ئایار) چۆڵبوون.[٦٢] ئیسرائیل لە مانگی نیسانەوە دەستی بە شەڕی بایۆلۆجی کرد، ئاوی ھەندێک شارۆچکە و گوندی ژەھراوی کرد، لەوانە ئۆپەراسیۆنێکی سەرکەوتوو کە بووە ھۆی پەتای تایفۆید لە عەکا لە سەرەتای مانگی ئایاردا، ھەروەھا ھەوڵێکی سەرکەوتوو نەبوو لە غەززە کە لە کۆتایی مانگی ئایاردا لەلایەن میسرییەکانەوە پووچەڵکرایەوە.[٦٣]

لەژێر توڕەیی توندی جەماوەر لەسەر زیانەکانی فەلەستین لە مانگی نیساندا، و ھەوڵدان بۆ گێڕانەوەی خاکی فەلەستین بۆ خۆیان، و بەمەبەستی بەرپەچدانەوەی ڕێککەوتنی ئیسرائیل و ئوردن، دەوڵەتانی کۆمکاری عەرەبی لە کۆتایی مانگی نیسان و سەرەتای مانگی ئایاردا بڕیاریان دا بچنە نێو شەڕەکەوە دوای ئەوەی ئینگلیزەکان ڕۆیشتن.[٦٤] بەڵام سوپای دەوڵەتە تازە سەربەخۆکانی کۆمکاری عەرەبی ھێشتا لاواز و ئامادەنەبوون بۆ شەڕ،[٦٥] و ھیچ کام لە دەوڵەتەکانی کۆمکاری عەرەبی حەزیان لە دامەزراندنی دەوڵەتێکی سەربەخۆی فەلەستینی نەبوو کە ئەمین حوسێنی سەرۆکایەتی بکات. نە پاشای ئوردن عەبدوڵڵای یەکەم و نە ئینگلیزەکان نەیاندەویست دەوڵەتێکی سەربەخۆی فەلەستین دابمەزرێت.[٦٦] لە ١٤ی ئایاردا، بە فەرمی کۆتایی ھات بە ئینتیدابی بەریتانیا و دوا سەربازی بەریتانیا ڕۆیشت و ئیسرائیل سەربەخۆیی ڕاگەیاند.[٦٧] تا ئەو کاتە کۆمەڵگەی فەلەستینی لەناوچوو بوو و زیاتر لە ٣٠٠ ھەزار فەلەستینی دەرکرابوون یان ھەڵھاتبوون.[٦٨]

ئایاری ١٩٤٨ – تشرینی یەکەمی ١٩٤٨

[دەستکاری]
Women carrying bags while walking with men and children
١٩٤٨ دەرکردنی ژن و منداڵی تەنتورە بۆ فورەیدیس

لە ١٥ی ئایاردا، سوپای کۆمکاری عەرەبی چوونە ناو خاکی فەلەستین، شەڕی عەرەبی-ئیسڕائیلی ساڵی ١٩٤٨ دەستپێکرد، نیوەی دووەمی شەڕی فەلەستین لە ساڵی 1948.[٦٩] زۆربەی توندوتیژییەکان تا ئەو کاتە لە ناوەند شارەکان و دەوروبەری، لە بەشی ئیسرائیلی زەوییە دابەشکراوەکاندا ڕوویدا، لەکاتێکدا سەربازانی بەریتانیا ھێشتا ئامادەبوون.[٧٠] دوای کۆتایی ھاتنی ئینتیدابی بەریتانی ئیسرائیل دەستی بەسەر زەوی زیاتردا گرت کە بەپێی پلانی دابەشکردنی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ فەلەستینییەکان تەرخانکرابوون، و دەرکردن و کۆمەڵکوژی و وێرانکردنی گوندەکانی ناوچە گوندنشینەکان زیادیان کرد،[٧١] لەنێویاندا کۆمەڵکوژی تەنتورە (٢٢–٢٣ی ئایار).[٧٢]

یەکەمین ئاگربەستی نێوان ئیسرائیل و وڵاتانی کۆمکاری عەرەبی لە سەرەتای مانگی حوزەیران واژوو کرا و نزیکەی مانگێکی خایاند. [٧٣] لە ھاوینی ساڵی ١٩٤٨ ئیسرائیل دەستیکرد بە جێبەجێکردنی سیاسەتی دژە گەڕانەوەی فەلەستینییەکان بۆ ڕێگریکردن لە گەڕانەوەی فەلەستینییەکان بۆ ماڵەکانیان.[٧٤] لیژنەیەکی گواستنەوە سەرپەرشتی ھەوڵەکانی کرد بۆ ڕێگریکردن لە گەڕانەوەی فەلەستینییەکان، لەوانە وێرانکردنی گوندەکانیان، نیشتەجێکردنی گوندە عەرەبییەکان لەلایەن کۆچبەرانی جوولەکە، دەستبەسەرداگرتنی زەوی و بڵاوکردنەوەی پڕوپاگەندە دژی گەڕانەوەی فەلەستینییەکان.[٧٥] لە ماوەی دە ڕۆژ نوێبوونەوەی شەڕی ئیسرائیل و دەوڵەتە عەرەبییەکان دوای یەکەم ئاگربەست، زیاتر لە ٥٠ ھەزار فەلەستینی لە شاری لود و ڕەملە دەرکران (٩–١٣ی تەممووز).[٧٦] لە ناوەڕاستی مانگی تەممووزدا ئاگربەستی دووەم واژوو کرا و تا مانگی تشرینی یەکەم بەردەوام بوو. [٧٣] لە کاتی دوو ئاگربەستەکەدا، ئەو فەلەستینیانەی کە گەڕانەوە بۆ ماڵەکانیان یان کشتوکاڵەکەیان، کە لەلایەن ئیسرائیلییەکانەوە بە «دزەکەر» ناوزەد کرابوون، کوژران یان دەرکران.[٧٧]

تشرینی یەکەمی ١٩٤٨ – تەممووزی ١٩٤٩

[دەستکاری]

دەرکردن و کۆمەڵکوژی و فراوانبوونی ئیسرائیل لە پاییزی ساڵی ١٩٤٨دا بەردەوام بوو،[٧٨] لەوانەش کەمکردنەوەی دانیشتووانی بێرشەبا (٢١ی تشرینی یەکەم)،[٧٩] کۆمەڵکوژی دەوایمە (٢٩ی تشرینی یەکەم)، [٨٠] و کۆمەڵکوژی سەفسەف (ھەروەھا ٢٩ تشرینی یەکەم).[٨١] لەو مانگەدا ئیسرائیل حوکمڕانییە سەربازییە تایبەتەکانی حوکمڕانی بەسەر عەرەبە فەلەستینییەکانی ئیسرائیلدا گۆڕی بۆ حکوومەتێکی سەربازی فەرمی کە نزیکەی ھەموو لایەنەکانی ژیانی ئەوانی کۆنترۆڵ کرد، لەوانە قەدەغەی ھاتوچۆ، سنووردارکردنی ھاتوچۆ، کۆت و بەندی دامەزراندن و کۆت و بەندی ئابووری دیکە، دەستبەسەرکردنی ئارەزوومەندانە و سزای دیکە و کۆنترۆڵی سیاسی.[٨٢] یاسای سەربازی یارمەتی ھەوڵەکانی ئیسرائیلی دا بۆ دۆزینەوە و دەرکردن یان کوشتنی «دزەکەران» بە مەبەستی ڕێگریکردن لە دووبارە نیشتەجێبوونی فەلەستینییەکان لە گوندەکانیان.[٨٣]

زۆربەی شەڕەکانی نێوان ئیسرائیل و دەوڵەتە عەرەبییەکان لە زستانی ساڵی ١٩٤٨ کۆتایی ھات.[٨٤] لە ١١ی کانوونی دووەمی ١٩٤٨ نەتەوە یەکگرتووەکان بڕیارنامەی ١٩٤ی پەسەند کرد و بڕیاریدا کە پێویستە ڕێگە بە فەلەستینییەکان بدرێت بگەڕێنەوە بۆ ماڵەکانیان و قەرەبووی موڵک و ماڵی ونبوو یان زیانلێکەوتوو بکرێنەوە، ھەروەھا کۆمیسیۆنی ئاشتەوایی نەتەوە یەکگرتووەکانی دامەزراند.[٨٥] ئاگربەستەکە کە بە فەرمی کۆتایی بە شەڕەکە ھێنا لە نێوان مانگی شوبات و تەممووزی ١٩٤٩دا واژوو کرا،[٨٦] بەڵام کۆمەڵکوژی و دەرکردنی فەلەستینییەکان لە ساڵی ١٩٤٩ و ساڵانی دواتریش ھەر بەردەوام بوو.[٨٧]

تا کۆتایی شەڕەکە فەلەستین دابەش بوو و فەلەستینییەکان پەرش و بڵاو بوون.[٨٨] ئیسرائیل نزیکەی ٧٨٪ی فەلەستینی بەدەستەوە بوو،[٨٩] لەوانەش ئەو ٥٥٪ەی کە لەلایەن پلانی دابەشکردنی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە بۆی تەرخانکرابوو و نزیکەی نیوەی ئەو زەویانەی کە بۆ دەوڵەتێکی فەلەستینی تەرخانکرابوو.[٩٠] کەناری ڕۆژاوا و کەرتی غەززە نیوەی دیکەیان پێکھێنابوو، بەڕێککەوتن لەلایەن ئوردن و میسرەوە بەڕێوەدەبران.[٩١] ناوچەی سەربەخۆ کە لە ئاستی نێودەوڵەتیدا بەڕێوەدەبرا لە نێوان قودسی ڕۆژاوای ژێر دەستی ئیسرائیل و قودسی ڕۆژھەڵات لەژێر دەستی ئوردن بوو.[٩٢] ئیسرائیل بە سنوورە فراوانەکانی لە مانگی ئایاری ساڵی ١٩٤٩ وەک ئەندام لە نەتەوە یەکگرتووەکان وەرگیرا.[٩٣] نزیکەی ١٥٦ ھەزار فەلەستینی لەژێر دەسەڵاتی سەربازیدا لە ئیسرائیل مانەوە، لەنێویاندا زۆرێک لە ئاوارە ناوخۆیییەکان.[٩٤] ئەو ٧٥٠ ھەزار فەلەستینییەی کە لە ماڵەکانیان دەرکرابوون یان ھەڵھاتبوون، ئێستا لە کەمپەکانی پەنابەران لە کەناری ڕۆژاوا، کەرتی غەززە، ئوردن، سووریا و لوبنان دەژیان.[٩٥] ڕێگە بە ھیچ کەسێک نەدرا بگەڕێتەوە.[٩٦] ھیچ دەوڵەتێکی فەلەستینی دروست نەبوو.[٩٧]

دوای نەکبە ساڵی ١٩٤٨

[دەستکاری]

سەردەمی یاسای سەربازی (١٩٤٩–١٩٦٦)

[دەستکاری]
Map comparing the borders of the 1947 partition plan and the Armistice Demarcation Lines of 1949.
داڕێژە:Partition Plan-Armistice Lines comparison map legend


ناوچەیەک کە بۆ دەوڵەتێکی جوولەکە دیاری کراوە
ناوچەی دیاریکراو بۆ دەوڵەتێکی عەرەبی
پلانی قودسی دانا بە مەبەستی ئەوەی قودس نە جوولەکە بێت و نە عەرەب
ھێڵەکانی سنووردارکردنی ئاگربەست لە ساڵی ١٩٤٩ (ھێڵی سەوز):







ئیسرائیل لە ساڵی ١٩٤٩ەوە خاکی کۆنترۆڵکرد
لە ساڵی ١٩٤٨ تا ١٩٦٧ خاکی میسر و ئوردنیان کۆنترۆڵکرد
</link>

نەکبە دوای کۆتایی ھاتنی شەڕ لە ساڵی ١٩٤٩ بەردەوام بوو.[٣] ئیسرائیل ڕێگری لە گەڕانەوەی پەنابەرە فەلەستینییەکانی دەرەوەی ئیسرائیل کرد.[٩٨] فەلەستینییەکان بەردەوام بوون لە دەرکردنی خەڵک و شارۆچکە و گوندەکانی فەلەستینی زیاتر وێران کران، لە شوێنی ئەوان کۆمەڵگای نوێی جوولەکە دامەزران.[٩٩] ناوی شوێنەکانی فەلەستین و ناوی «فەلەستین» خۆی لە نەخشە و کتێبەکاندا لابرا. [١٠٠]

شەست و نۆ فەلەستینی لە کۆمەڵکوژییەکەی ساڵی ١٩٥٣ی قیبیا کوژران. [١٠١] چەند ساڵێک دواتر لە یەکەم ڕۆژی قەیرانی سوێس لە ساڵی ١٩٥٦ لە کۆمەڵکوژی کەفەر قاسم ٤٩ فەلەستینی کوژران. [١٠٢]

فەلەستینییەکان لە ئیسرائیل تا ساڵی ١٩٦٦ لەژێر یاسای سەربازی تونددا مانەوە.[١٠٣]

سەردەمی نەکسە (١٩٦٧–١٩٨٦)

[دەستکاری]

لە کاتی جەنگی شەش ڕۆژەی ساڵی ١٩٦٧دا، سەدان ھەزار پەنابەری فەلەستینی لە کەناری ڕۆژاوا و غەززە و قودسی ڕۆژھەڵاتەوە دوورخرانەوە. زۆربەیان بە ئۆتۆمبێلەکەیان بردرانە ناو ئوردن. [١٣] ئەمەش بە نەکسە ناسراوە. [١٠٤] دوای شەڕەکە ئیسرائیل کەناری ڕۆژاوا و کەرتی غەززەی داگیرکرد . [١٠٧]

نزیکەی دوو ھەزار فەلەستینی لە کۆمەڵکوژییەکدا بە سەرۆکایەتی بەرەی لوبنانی لە گەمارۆدانی تەل زەعتەر لە ساڵی ١٩٧٦، لە کاتی شەڕی ناوخۆی لوبنان کوژران. [١٠٥] پەنابەرانی فەلەستینی لە لوبنان لە کاتی شەڕی لوبنان لە ساڵی ١٩٨٢ کوژران یان ئاوارەبوون کە لەنێوان ٨٠٠ بۆ ٣٥٠٠ کەسیان لە کۆمەڵکوژی سەبرە و شاتیلا کوژران. [١٠٩]

لە یەکەم ڕاپەڕینەوە (١٩٨٧–ئێستا)

[دەستکاری]

یەکەم ڕاپەڕینی فەلەستین لە ساڵی ١٩٨٧ دەستی پێکرد و تا ڕێککەوتنەکانی ئۆسلۆ لە ساڵی ١٩٩٣ بەردەوام بوو. [١٠٦] ڕاپەڕینی دووەم لە ساڵی ٢٠٠٠ دەستی پێکرد. [١١١] لە ساڵی ٢٠٠٥ ئیسرائیل لە غەززە کشایەوە و گەمارۆیدا . [١١٢] لە کەناری ڕۆژاوا و قودسی ڕۆژھەڵات، ئیسرائیل بەربەستی کەناری ڕۆژاوا و ئیسرائیلی دروست کردووە، [١١٣] و ناوچەی بازنەیی فەلەستینی دروست کردووە. [١٠٧]

لە ساڵی ٢٠١١ ئیسرائیل یاسای نەکبەی دەرکرد، کە ڕەتیدەکاتەوە حکوومەت پارە بدات بەو دامەزراوانەی کە یادی نەکبە دەکەنەوە. [١١٥]

شەڕی ئیسرائیل و حەماس لە ساڵی ٢٠٢٣دا زۆرترین قوربانیی فەلەستینییەکانی لە دوای شەڕی ١٩٤٨ بەدوای خۆیدا ھێناوە و ترسی لای فەلەستینییەکان دروست کردووە کە مێژوو دووبارە ببێتەوە. ئەم ترسانە کاتێک گەورەتر بوو کە ئاڤی دیچتەر وەزیری کشتوکاڵی ئیسرائیل ڕای گەیاند کە شەڕەکە بە "غەززە نەکبە ٢٠٢٣" کۆتایی دێت. دیچتەر لەلایەن سەرۆکوەزیران بنیامین ناتانیاھۆ سەرزەنشت کرا.[١٠٨]

پێکھاتەکان

[دەستکاری]

نەکبە ئاوارەیی زۆرەملێ و زەوتکردنی فەلەستینییەکان لەخۆدەگرێت، لەگەڵ لەناوبردنی کۆمەڵگا، کولتوور، ناسنامە، مافە سیاسییەکان و خواستە نەتەوەیییەکانیان.[٢]

ئاوارەبوون

[دەستکاری]

لە ماوەی شەڕی فەلەستین لە ساڵانی ١٩٤٧–١٩٤٩، بە مەزەندەکردن ٧٥٠ ھەزار فەلەستینی ھەڵھاتن یان دەرکران، کە نزیکەی ٨٠٪ی دانیشتووانی عەرەبی فەلەستینی ئەو وڵاتە پێکدەھێنن کە بوو بە ئیسرائیل.[٦] نزیکەی نیوەی ئەم ژمارەیە (زیاتر لە ٣٠٠ ھەزار فەلەستینی) پێش ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی ئیسرائیل لە مانگی ئایاری ١٩٤٨ ھەڵاتبوون یان دەرکرابوون،[٦٨] ئەمەش وەک ھۆکاری سەرەکی داندرا بۆ ھاتنە ناوەوەی کۆمکاری عەرەبی بۆ ناو وڵاتەکە، کە بووە ھۆی شەڕی عەرەبی و ئیسرائیل لە ساڵی ١٩٤٨.[١٠٩]

بڕگەی ١٠. (ب) لە کەیبڵگرامی سکرتێری گشتی کۆمەڵەی وڵاتانی عەرەبی بۆ سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ١٥ی ئایاری ١٩٤٨ کە پاساو بۆ دەستێوەردانی وڵاتانی عەرەبی دەھێنێتەوە، سکرتێری گشتی کۆمەڵەکە ئیدعای کردووە کە "نزیکەی زیاتر لە چارەکێک ملیۆن لە دانیشتوانی عەرەب ناچار بوون ماڵەکانیان بەجێبھێڵن و کۆچ بکەن بۆ وڵاتانی عەرەبی دراوسێ”. لە قۆناغی دوای جەنگدا ژمارەیەکی زۆر لە فەلەستینییەکان ھەوڵیان دا بگەڕێنەوە بۆ ماڵەکانیان؛ لەم ماوەیەدا لە نێوان ٢٧٠٠ بۆ ٥٠٠٠ فەلەستینی لەلایەن ئیسرائیلەوە کوژراون، کە زۆرینەی ڕەھایان بێ چەک بوون و مەبەستی گەڕانەوەیان بە ھۆکاری ئابووری یان کۆمەڵایەتی بوو.[١١٠]

نەکبە لەلایەن زۆرێک لە زانایانەوە بە پاکتاوی نەتەوەیی وەسف دەکرێت،[١١١] لەوانە زانایانی فەلەستینی وەک ساڵح عەبدول جواد، [١١٢] بیشارا دومانی، [١١٣] ڕەشید خالیدی، [١١٤] عادل مەننا، [١١٣] نور مەسالحە، [١١٥] نەدیم ڕوحانا، [١١٦] ئەحمەد ە. سەعدی، [١١٧] و ئەریج سەباغ-خوری، [١١٨] زانایانی ئیسرائیل وەک ئەلۆن کۆنفینۆ, [١١٩] ئامۆس گۆڵدبێرگ، [١٢٠] باروخ کیمەرلینگ، [١٢١] ڕۆنیت لێنتین، [١٢٢] ئیلان پاپێ، [١٢٣] و یەھۆدا شێنھاو، [١٢٤] و زانایانی بیانی وەک ئەبیگایل باکان، [١٢٥] ئیلیا خوری، [١٢٦] مارک لیڤین، [١٢٧] دێریک پێنسلار، [١٢٨] و پاتریک وۆڵف، [١٢٩] لەگەڵ زانایانی تر.[١٣٠]

زانایانی دیکە، وەک یۆاڤ گێلبەر، [١٣١] بێنی مۆریس، [١٣٢] [١٢٠] سێس ج. مۆریس لە ساڵی ٢٠١٦دا وەسفی «پاکتاوی نەتەوەیی»ی بۆ ساڵی ١٩٤٨ ڕەتکردەوە، لە ھەمان کاتدا ڕای گەیاند کە ناوی «پاکتاوی نەتەوەیی بەشەکی» بۆ ساڵی ١٩٤٨ جێگەی مشتومڕە؛ لە ساڵی ٢٠٠٤ مۆریس وەڵامی ئیدیعای «پاکتاوی نەتەوەیی» دەدایەوە کە لە ساڵی ١٩٤٨ ڕوویدا و ڕای گەیاند کە بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە بەدیلەکە «جینۆساید - لەناوبردنی گەلەکەت» بوو، «بارودۆخێک لە مێژوودا ھەبووە کە پاساو بۆ پاکتاوی نەتەوەیی دەھێنێتەوە پێویست بوو بۆ پاککردنەوەی ناوچەکانی ناوەوە، ['پاککردنەوە'] ئەو زاراوەیە بوو کە لەو کاتەدا بەکاریان دەھێنا، ھیچ بژاردەیەک نەبوو جگە لە دەرکردنی دانیشتووانی فەلەستین بۆ ئەوەی لە ڕەوتی شەڕدا لە ڕەگەوە کۆتاییان پێبێت»؛ مۆریس وتی ئەمە بووە ھۆی دەرکردنی «بەشەکی» عەرەبەکان.[١٣٣][١٣٤]

ھێشتا زانایانی دیکە چوارچێوەی جیاواز لە "پاکتاکردنەوەی نەتەوەیی" بەکاردەھێنن: بۆ نموونە، ڕیچارد بێسێل و کلاودیا ھاک "لابردنی زۆرەملێ" بەکاردەھێنن و ئەلۆن کۆنفینۆ "کۆچی زۆرەملێ" بەکاردەھێنێ. [١٤٨]

لە ھەمان کاتدا زۆرێک لەو فەلەستینیانەی کە لە ئیسرائیل مانەوە، لە ناوخۆدا ئاوارەبوون. لە ساڵی ١٩٥٠ UNRWA مەزەندەی کرد کە لە کۆی ١٥٦ ھەزار فەلەستینی کە لە ناو ئەو سنوورانەدا ماونەتەوە کە بەپێی ڕێککەوتننامەکانی ئاگربەستی ساڵی ١٩٤٩ بە ئیسرائیل دیاریکراون، ٤٦ ھەزاریان پەنابەرە ناوخۆیییەکان بوون.[١٣٥][١٣٦][١٣٧] تا ساڵی ٢٠٠٣، نزیکەی ٢٧٤ ھەزار ھاووڵاتی عەرەبی ئیسرائیل – یان یەک لە ھەر چوار لە ئیسرائیل – لە ناوخۆدا ئاوارەبوون لە ڕووداوەکانی ساڵی ١٩٤٨ەوە.[١٣٨]

سڕینەوە

[دەستکاری]

پلانی دابەشکردنی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ساڵی ١٩٤٧دا ٥٦٪ی فەلەستینی بۆ دەوڵەتی جوولەکەکان تەرخانکرد، لەکاتێکدا فەلەستینییەکان زۆرینە بوون کە ٦٦٪ بوو، دەبوو جوولەکە ٤٤٪ی خاکەکە وەربگرێت. ٨٠٪ی زەوییەکانی ئەو دەوڵەتەی کە دەبێتە جوولەکەکان پێشتر خاوەندارێتی فەلەستینییەکان بووە؛ ١١٪ نازناوی جوولەکەیان ھەبوو. [١١٧] پێش شەڕی ١٩٤٧–١٩٤٩ و لە کاتی شەڕی ١٩٤٧–١٩٤٩ و دوای شەڕی فەلەستین، سەدان شارۆچکە و گوندی فەلەستین بێ دانیشتووان و وێران کران.[١٣٩][١٤٠] ناوە جوگرافییەکان لە سەرانسەری وڵاتدا سڕدرانەوە و ناوی عیبریان لێنرا، ھەندێکیان وەرگیراون لە ناوە مێژوویییە فەلەستینییەکان، ھەندێکجاریش داھێنانی نوێن. [١٤١] ژمارەیەکی زۆر شوێنی مێژوویی غەیرە جوولەکە وێران بوون، نەک تەنھا لە کاتی شەڕەکاندا، بەڵکو لە پرۆسەیەکی دواتردا لە ماوەی چەند دەیەیەکدا. بۆ نموونە زیاتر لە ٨٠٪ی مزگەوتەکانی گوندەکانی فەلەستین لەناوچوون و شوێنەوارەکانیش لە مۆزەخانە و ئەرشیفەکاندا لابراون. [١٤٢]

بۆ بە یاسایی کردنی زەوتکردنی زەوی فەلەستینییەکان، چەندین یاسای جۆراوجۆر لە ئیسرائیل ڕاگەیەندرا.[١٤٣][١٤٤]

نەبوونی دەوڵەت

[دەستکاری]

نەبوونی دەوڵەتی فەلەستین پێکھاتەیەکی ناوەندیی نەکبەیە و تا ئێستاش وەک تایبەتمەندییەکی ژیانی نەتەوەیی فەلەستین بەردەوامە. [١٣] ھەموو فەلەستینییە عەرەبەکان بێدەوڵەت بوون لە ئەنجامی نەکبە، ھەرچەندە ھەندێکیان ناسنامەی نەتەوەی تریان وەرگرت. [١٤٥] لە دوای ساڵی ١٩٤٨ فەلەستینییەکان وازیان لە فەڵەستینی بوون ھێنا، لەبری ئەوە دابەشبوون بەسەر فەلەستینییەکانی ئیسرائیل، فەلەستینییەکانی قودسی ڕۆژھەڵات، فەلەستینییەکانی UNRWA، فەلەستینییەکانی کەناری ڕۆژاوا، و فەلەستینییەکانی غەززە، ھەریەکەیان پێگە و سنووری یاسایی جیاوازیان ھەبوو،[١٤٦] جگە لە ڕەوەندی فەلەستینی فراوانتر کە توانیان مافی نیشتەجێبوون لە دەرەوەی فەلەستین و کەمپەکانی پەنابەران بەدەستبھێنن.[١٤٧]

یەکەم یاسای نەتەوەیی ئیسرائیل کە لە ١٤ی تەممووزی ١٩٥٢ پەسەندکرا، فەلەستینییەکانی بێناسنامە کرد و ڕەگەزنامەی پێشووی فەلەستینی «بێبنەما کرد» کرد، «جێگەی ڕەزامەندی نییە و لەگەڵ دۆخی دوای دامەزراندنی ئیسرائیل ناگونجێت».[١٤٨][١٤٩]

تێکشکاندنی کۆمەڵگا

[دەستکاری]

نەکبە ھۆکاری سەرەکی ڕەوەندی فەلەستینی بوو، لە ھەمان کاتدا ئیسرائیل وەک وڵاتی جوولەکەکان دروست بوو، فەلەستینییەکان کرانە «نەتەوەیەکی پەنابەر» کە «ناسنامەیەکی سەرگەردان»یان ھەبوو. [١٥٠] ئەمڕۆ زۆرینەی ١٣٫٧ملیۆنێک فەلەستینی لە ئاوارەیدا دەژین، واتە لە دەرەوەی ناوچەی مێژوویی فەلەستین دەژین، بە پلەی یەکەم لە وڵاتانی دیکەی جیھانی عەرەبی. [١٥٠] لە ٦٫٢ ملیۆن کەس کە لەلایەن دەزگای تایبەتی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە تۆمارکراون بۆ پەنابەرانی فەلەستینی، UNRWA, نزیکەی ٤٠٪ لە کەناری ڕۆژاوا و غەززە دەژین، و ٦٠٪ لە دەرەوە. ژمارەیەکی زۆر لەم پەنابەرانەی ڕەوەند لە وڵاتانی میوانداریاندا یەکنەخراون، وەک لە گرژییە بەردەوامەکانی فەلەستینییەکان لە لوبنان یان کۆچی فەلەستینییەکان لە کوێت لە ساڵانی ١٩٩٠–٩١دا دەردەکەوێت. [١٥٠]

ئەم ھۆکارانە بوونەتە ھۆی ئەوەی کە ناسنامەی فەلەستینی «ئازار» بێت، لەکاتێکدا بێ خاککردنی فەلەستینییەکان ھۆکاری یەکگرتووی و خاڵی سەرەکی لە خواستی گەڕانەوە بۆ زێدی ونبووی خۆیان دروست کردووە. [١٥٠]

کاریگەری درێژخایەن و «نەکبەی بەردەوام».

[دەستکاری]

گرنگترین کاریگەرییە درێژخایەنەکانی نەکبە بۆ گەلی فەلەستین لەدەستدانی نیشتمانەکەیان، پارچەپارچەبوون و پەراوێزخستنی کۆمەڵگەی نەتەوەیی خۆیان و گۆڕانیان بۆ گەلێکی بێ دەوڵەت بوو. [١٥١]

لە کۆتایییەکانی نەوەدەکانەوە دەستەواژەی " نەکبەی بەردەوام " (بە عەرەبی: النکبة المستمرة) بۆ وەسفکردنی "ئەزموونی بەردەوامی توندوتیژی و زەوتکردن" کە گەلی فەلەستین ئەزموونی کردووە، سەریھەڵداوە. [١٥٢] ئەم زاراوەیە ھاوکاری تێگەیشتن لە نەکبە دەکات نەک وەک ڕووداوێک لە ساڵی ١٩٤٨، بەڵکو وەک پرۆسەیەکی بەردەوام کە تا ئێستا بەردەوامە.[١٥٣]

لە ١١ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣، ئاڤی دیچتەر، وەزیری کشتوکاڵی ئیسرائیل لە چاوپێکەوتنێکدا لە کەناڵی N12 News سەبارەت بە سروشتی شەڕی ئیسرائیل و حەماس لە ساڵی ٢٠٢٣ دا ئاماژەی بەوەدا کە "لە ڕوانگەی ئۆپەراسیۆنییەوە، ناتوانیت شەڕێک ئەنجام بدەیت وەک ئەوەی سوپا دەیەوێت لە غەززە، لە کاتێکدا جەماوەر لە نێوان تانکەکان و سەربازەکاندان”، وتی. "ئەوە نەکبەی غەززەی ساڵی نەکبە٢٠٢٣یە".[١٥٤]

زاراوەسازی

[دەستکاری]

زاراوەی نەکبە بۆ یەکەمجار لەلایەن قوستەنتین زورەیق مامۆستای مێژوو لە زانکۆی ئەمریکی لە بەیرووت لە کتێبی (مانای نەکبە) لە ساڵی ١٩٤٨ بۆ ڕووداوەکانی ساڵی ١٩٤٨ بەکارھاتووە. [١٥٥] زورەیق نووسیویەتی «لایەنی تراژیدیی نەکبە پەیوەندی بەوەوە ھەیە کە بەدبەختییەکی ڕێکوپێک یان خراپەیەکی کاتی نییە، بەڵکو کارەساتێکە لە خودی کرۆکی وشەکەدا، یەکێکە لەو سەختیانەی کە تا ئێستا عەرەبەکان بەسەر خۆیاندا ناسیویانە لە مێژوویەکی دوور و درێژدا.» [١٥٦] پێش ساڵی ١٩٤٨، «ساڵی کارەسات» لەنێو عەرەبەکاندا ئاماژەی بە ساڵی ١٩٢٠ دەکرد، کاتێک زلھێزە کۆلۆنیالییەکانی ئەورووپا ئیمپراتۆرییەتیی عوسمانییان دابەشکرد بۆ زنجیرەیەک دەوڵەتی جیاواز بەدرێژایی ھێڵەکانی ھەڵبژاردەی خۆیان.[١٥٧]

ئەم وشەیە دوای ساڵێک لەلایەن شاعیری فەلەستینی بورھانەدین عەبوشی بەکارھێنرایەوە. [١٥٦] دواتر خوێندکارەکانی زورەیق لە ساڵی ١٩٥٢ بزووتنەوەی نەتەوەیی عەرەبییان دامەزراند، کە یەکێک بوو لە یەکەم بزووتنەوە سیاسییە فەلەستینییەکانی دوای نەکبە. لە ئینسایکلۆپیدیایەکی شەش بەرگی نەکبە: نەکبت بەیت المقدیس والفیردوس المفقود کە لە نێوان ساڵانی ١٩٥٨ بۆ ١٩٦٠ بڵاوکراوەتەوە، [١٣] عارف عارف نووسیویەتی: " چۆن دەتوانم ناوی بھێنم جگە لە نەکبە، کاتێک ئێمەی گەلی عەرەب بە گشتی و فەلەستینییەکان بە تایبەتی، ڕووبەڕووی کارەساتێکی وەھا بووینەوە (نەکبە) کە ھەرگیز ڕووبەڕووی کارەساتی وا نەبووینەوە بەدرێژایی سەدەکان، نیشتمانمان مۆرکرابوو، ئێمە لە وڵاتەکەمان دەرکریان و زۆرێک لە کوڕە خۆشەویستەکانمان لەدەستدا”. [١٥٦] ھەروەھا محەممەد نەمر ھاواری زاراوەی نەکبەی بەکارھێناوە لە ناونیشانی کتێبەکەیدا (نھێنی نەکبە ) کە لە ساڵی ١٩٥٥ نووسیویەتی. بەکارھێنانی ئەم زاراوەیە بە تێپەڕبوونی کات پەرەی سەندووە. [١٥٨]

لە سەرەتادا بەکارھێنانی دەستەواژەی نەکبە لە نێو فەلەستینییەکاندا گشتگیر نەبوو. بۆ نموونە، بۆ چەندین ساڵ لە دوای ساڵی ١٩٤٨، پەنابەرانی فەلەستینی لە لوبنان خۆیان لە بەکارھێنانی ئەو زاراوەیە بەدوور گرت و تەنانەت چالاکانەش دژی بوون، چونکە ھەمیشەیی بە دۆخێک دەبەخشی کە ئەوان وەک کاتی سەیریان دەکرد، زۆرجاریش پێداگرییان لەسەر ئەوە دەکرد کە پێیان بڵێن "گەڕاوەکان". [١٥٩] لە ساڵانی ١٩٥٠ و ١٩٦٠دا، ئەو زاراوانەی کە بەکاریان دەھێنا بۆ وەسفکردنی ڕووداوەکانی ساڵی ١٩٤٨ بریتی بوون لە ئیغتیساب، یان حەدەس ("ڕووداوەکان")، ھیجرە (" کۆچکردن")، و ("کاتێک دەموچاومان ڕەش کرد و ڕۆیشتین"). [١٥٩] گێڕانەوەی نەکبە لە حەفتاکانی سەدەی ڕابردوودا لەلایەن سەرکردایەتی ڕێکخراوی ڕزگاری خوازی فەلەستین لە لوبنان دوور کەوتەوە، بە قازانجی گێڕانەوەی شۆڕش و نوێبوونەوە. [١٥٩] گرنگیدان بە نەکبە لەلایەن ڕێکخراوەکانی نوێنەرایەتی پەنابەران لە لوبنان لە ساڵانی نەوەدەکاندا بەرزبووەوە بەھۆی ئەو تێڕوانینەی کە ڕەنگە مافی گەڕانەوەی پەنابەران لە بەرامبەر دەوڵەتبوونی فەلەستین بە دووری دانوستان بکرێت و خواستەکەش ئەوە بوو کە پەیامێکی ڕوون بۆ کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بنێردرێت کە ئەمە ڕاستییە جێگەی دانوستان نییە. [١٥٩]

گێڕانەوەی نیشتمانی

[دەستکاری]

گێڕانەوەی نەتەوەیی فەلەستین

[دەستکاری]

گێڕانەوەی نەتەوەیی فەلەستین کاردانەوەکانی نەکبە وەک زەبرێکی فۆرماتیڤ سەیر دەکات کە ئاواتە نەتەوەیی و سیاسی و ئەخلاقییەکانی و ناسنامەکەی پێناسە دەکات. گەلی فەلەستین ناسنامەیەکی نەتەوەیی قوربانیی پەرەپێدا کە لە ئەنجامی شەڕی ساڵی ١٩٤٨ وڵاتەکەی لەدەست دابوو. لە ڕوانگەی فەلەستینییەوە، ناچاربوون لە جیاتی ئەوانەی کە بەڕاستی بەرپرسیار بوون، بە ئازادی و موڵک و جەستەی خۆیان پارەی ئەو ھۆلۆکۆستە بدەن کە لە ئەورووپا ئەنجامدرا.[٩]

شموێل تریگانۆ کە لە پێداچوونەوەی لێکۆڵینەوە سیاسییەکانی جوولەکەکاندا دەنووسێت کە لەلایەن سەنتەری قودس بۆ کاروباری گشتی بڵاوکراوەتەوە، گێڕانەوەی نەکبە لە سێ قۆناغدا دەخاتە ڕوو. سەرەتا فەلەستینییەکانی وەک قوربانییەک وێنا دەکرد کە بەھۆی دروستکردنی ئیسرائیلەوە ئاوارەبوون بۆ ئەوەی ڕێگە بۆ کۆچبەرە جوولەکەکان خۆش بکات. قۆناغی داھاتوو جەنگی شەش ڕۆژە وەک کۆلۆنیکردنی خاکەکانی فەلەستین لەلایەن ئیسرائیلەوە داڕشتەوە، دۆزی فەلەستین لەگەڵ ھەستەکانی دژە کۆلۆنیالیزمدا ھاوتەریب دەکات. قۆناغی کۆتایی یادەوەرییەکانی ھۆلۆکۆست بەکاردەھێنێت، ئیسرائیل بە ئاپارتاید تۆمەتبار دەکات، دەنگدانەوەی لەگەڵ تاوانباری ڕۆژاوایییەکان لەسەر ھۆلۆکۆست. ئەو دەڵێت ئەم لێکدانەوە پەرەسەندووانە ھۆکارە مێژوویییە ئاڵۆزەکان دەھێڵنەوە کە بریتین لە ھەوڵە شکستخواردووەکان بۆ نەھێشتنی ئیسرائیل، ئیدیعای خاکی کێبڕکێکراو و ئاوارەبوونی پەنابەرانی جوولەکەکان لە گەلانی عەرەب.[١٦٠]

گێڕانەوەی نەتەوەیی ئیسرائیل

[دەستکاری]

گێڕانەوەی نیشتمانی ئیسرائیل تایبەتمەندی فەلەستینییەکانی ساڵی ١٩٤٨ بە نەکبە (کارەسات) ڕەتدەکاتەوە، لەبری ئەوە وەک شەڕی سەربەخۆیی سەیری دەکات کە دەوڵەت و سەروەری ئیسرائیلی دامەزراندووە.[٨][٩] ڕووداوەکانی ساڵی ١٩٤٨ وەک لووتکەی بزووتنەوەی زایۆنیستی و خواستی نەتەوەیی جوولەکەکان نیشان دەدات کە لە ئەنجامدا سەرکەوتنی سەربازی لە دژی داگیرکەری سوپای عەرەبی و ڕێککەوتنەکانی ئاگربەست و دانپێدانانی شەرعییەتی ئیسرائیل لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە بەدەستھێناوە.[٨] وێڕای داننان بە ھەندێک نموونەی بەرپرسیارێتی ئیسرائیل لە قەیرانی پەنابەرانی فەلەستین، وەک لەلایەن مێژوونووسانی وەک بێنی مۆریسەوە بەڵگەدار کراوە، گێڕانەوەی سەرتاسەری ئیسرائیل ئەمە لە چوارچێوەی دەرکەوتنی ئیسرائیل وەک دەوڵەتێک لەژێر بارودۆخی سەختی جەنگدا جێگیر دەکات، بەبێ ئەوەی نکۆڵی لە چیرۆکی بنەڕەتی و ناسنامەی ئیسرائیل بکات.[٨] شەڕی ساڵی ١٩٤٨ و دەرئەنجامەکەی وەک ڕووداوێکی بە ھەمان شێوە فۆرماتیڤ و بنەڕەتی دەبینێت – وەک کردەوەیەکی دادپەروەری و ڕزگارکردن بۆ گەلی جوولەکە دوای چەندین سەدە لە ئازاری مێژوویی، و ھەنگاوی سەرەکی لە " نکۆڵیکردنی ڕەوەند ".[٩]

بەپێی ئەم گێڕانەوەیە، عەرەبە فەلەستینییەکان لە کاتی جەنگدا خۆبەخشانە ماڵەکانیان بەجێھێشتووە، لەلایەن سەرکردە عەرەبەکانەوە ھانیان دراون کە بە فەلەستینییەکانیان وتووە بەشێوەیەکی کاتی چۆڵیبکەن بۆ ئەوەی سوپای عەرەبەکان بتوانن ئیسرائیل لەناوببەن، و دواتر لەگەڵ دۆڕاندنی شەڕەکەدا، ڕەتیانکردەوە یەکیانبخەن. [١٦١] ھەروەھا ئەم بۆچوونە ئەو پەنابەرە جوولەکانەی کە لەلایەن ئیسرائیلەوە ھەڵمژراون لەگەڵ ئەو پەنابەرە فەلەستینیانەی کە لەلایەن وڵاتانی عەرەبییەوە وەک پیاوی سیاسی بێ دەوڵەت ڕاگیراون، جیاوازی دەکات. بە پێچەوانەی گێڕانەوەی فەلەستینییەکان، ئەو ئیدیعایانەی کە دەڵێن گوندە عەرەبییەکان بێ دانیشتوو بوون و ماڵە فەلەستینییەکان وێران بوون، لەلایەن گێڕانەوەی سەرەکی ئیسرائیلەوە دانیان پێدا نانێت، بە شێوەیەکی گشتی زاراوەی وەک موڵک و ماڵی "جێھێڵراو" و "ئاڵوگۆڕی دانیشتووان" بەکاردەھێنێت نەک "دەستبەسەرداگرتن" یان "دەرکردن". ." [١٦١][٨]

ڕێوشوێنە یاسایییەکانی ئیسرائیل

[دەستکاری]

بەرپرسانی ئیسرائیل چەندین جار ئەم زاراوەیەیان بە بەرجەستەکردنی «درۆیەکی عەرەبی»یان وەک پاساوێک بۆ تیرۆر وەسف کردووە. لە ساڵی ٢٠٠٩ وەزارەتی پەروەردەی ئیسرائیل بەکارھێنانی دەستەواژەی «نەکبە»ی لە کتێبی خوێندن بۆ منداڵانی عەرەب قەدەغە کرد.[١٦٢]

لە مانگی ئایاری ٢٠٠٩، ئیسرائیل بەیتینو پڕۆژە یاسایەکی پێشکەش کرد کە ھەموو یادکردنەوەکانی نەکبە قەدەغە دەکات، لەگەڵ سزای سێ ساڵ زیندانی بۆ ئەو جۆرە یادکردنەوە.[١٦٣] دوابەدوای ڕەخنەی گشتی، ڕەشنووسی پرۆژە یاساکە گۆڕدرا، سزای زیندانیکردن ھەڵوەشایەوە و لەبری ئەوە وەزیری دارایی دەسەڵاتی کەمکردنەوەی بوودجەی دەوڵەتی بۆ دامودەزگاکانی ئیسرائیل ھەبوو کە دەرکەوت "یادی ڕۆژی سەربەخۆیی یان ڕۆژی دامەزراندنی دەوڵەتە وەک ڕۆژێک". لە ماتەمینی".[١٦٤] ڕەشنووسە نوێیەکە لە مانگی ئازاری ٢٠١١ لەلایەن کنێستەوە پەسەندکرا، و بە یاسای نەکبە ناسرا. [١٦٥][١٦٦] [١٦٧] لە ساڵی ٢٠١١، کنێست یاسای نەکبەی پەسەند کرد، کە دامەزراوەکان لە یادکردنەوەی ئەو بۆنەیە قەدەغە کرد. بەپێی وتەی نێڤ گۆردۆن، مەراسیمێکی قوتابخانە بۆ یادکردنەوەی نەکبە، بەپێی یاسای ساڵی ٢٠١١، دەبێت وەڵامی ئەو تۆمەتانە بداتەوە کە گوایە ڕەگەزپەرستی و توندوتیژی و تیرۆری ھانداوە، و سیفەتی دیموکراسی ئیسرائیلی ڕەتکردووەتەوە، لەم کارەدا.[١٦٨] لە ساڵی ٢٠٢٣، دوای ئەوەی نەتەوە یەکگرتووەکان ڕۆژی یادکردنەوەی نەکبەی لە ١٥ی ئایاردا دامەزراند، باڵیۆزی ئیسرائیل گیلاد ئەردان ناڕەزایی دەربڕی کە خودی ڕووداوەکە دژە جوولەکەکانە.[١٦٩] جێبەجێکردنی یاسا نوێیەکە بەبێ مەبەست زانینی نەکبە لەناو کۆمەڵگەی ئیسرائیلدا بەرەوپێش برد. [١٢٤]

ئینکاری نەکبە

[دەستکاری]

بە گوێرەی ھەندێک لە مێژوونووسان و ئەکادیمییەکان، جۆرێک لە نکۆڵیکردنی مێژوویی ھەیە کە پەیوەندی بە دەرکردن و ھەڵاتنی فەلەستینییەکانی ساڵی ١٩٤٨ ەوە ھەیە. ئینکاری نەکبە ناوەندی گێڕانەوەی زایۆنیستی ساڵی ١٩٤٨ە. [١٧٠] زاراوەی 'ئینکاری نەکبە' لە ساڵی ١٩٩٨ لەلایەن ستیڤ نیڤا، سەرنووسەری ڕاپۆرتی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاستەوە بەکارھێنرا، لە وەسفکردنی ئەوەی کە چۆن سەرھەڵدانی ئینتەرنێتی سەرەتایی بووە ھۆی گێڕانەوەی کێبڕکێی ئۆنلاین لەسەر ڕووداوەکانی ساڵی ١٩٤٨.[١٧١] لە سەدەی بیست و یەکەمدا ئەم زاراوەیە لەلایەن چالاکوانان و زانایانەوە بەکارھێنرا بۆ وەسفکردنی ئەو گێڕانەوەیانەی کە توخمەکانی دەرکردن و پاشھاتەکان بچووکدەکەنەوە، [١٧٠] بە تایبەتی لە مێژوونووسانی ئیسرائیل و ڕۆژاوا پێش کۆتایی ھەشتاکانی سەدەی ڕابردوو، [١١٢] کاتێک مێژووی ئیسرائیل دەستیکرد بە پێداچوونەوە و لەلایەن مێژوونووسە نوێیەکانەوە نووسراوەتەوە. [١٦١] [١١٧]

ئینکاری نەکبە وەک ئەوە وەسف کراوە کە ھێشتا لە ھەردوو گوتاری ئیسرائیل و ئەمریکادا باو بووە و پەیوەندی بە بابەتی جۆراوجۆرەوە ھەیە کە پەیوەندییان بە ڕەگەزپەرستی دژە عەرەبەوە ھەیە. [١٧٢] یاسای نەکبە لە ساڵی ٢٠١١دا ڕێگەیدا بە کشاندنەوەی پارەی دەوڵەت لەو ڕێکخراوانەی کە یادی ئەو ڕۆژە دەکەنەوە کە دەوڵەتی ئیسرائیل وەک ڕۆژی ماتەمینی دامەزرا، یان بوونی ئیسرائیل وەک «دەوڵەتێکی جوولەکە و دیموکراسی» ڕەتدەکەنەوە. [١٦٥] بزووتنەوە بنەڕەتییەکانی ئیسرائیل، وەک زۆچرۆت، ئامانجیان یادکردنەوەی نەکبەیە لە ڕێگەی یادکردنەوە و ڕووداوە گشتییەکانەوە. [١٦٥] لە مانگی ئایاری ساڵی ٢٠٢٣ و دوای ٧٥ ساڵەی نەکبە، مەحمود عەباس، سەرۆکی فەلەستین ڕەتکردنەوەی دەرکردنی ساڵی ١٩٤٨ی کردە تاوانێک کە سزای دوو ساڵ زیندانی بەسەردا دەسەپێنرێت.

ھەڵوێستە نێودەوڵەتییەکان

[دەستکاری]

لە ١٧ی ئایاری ٢٠٢٤، نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ساڵی دووەم یادی نەکبەی فەلەستینی کردەوە و داوای لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کرد ھەوڵەکانی دوو ھێندە بکات بۆ کۆتاییھێنان بە داگیرکاری ئیسرائیل. ھەروەھا بۆنەیەک بە ناوی «١٩٤٨–٢٠٢٤: نەکبەی فەلەستینی بەردەوام» بەڕێوەچوو.[١٧٣]

مێژوونووسین

[دەستکاری]

ئەڤراھام سێلا و ئالۆن کادیش بانگەشەی ئەوە دەکەن کە یادەوەری نەتەوەیی فەلەستینییەکانی نەکبە بە تێپەڕبوونی کات پەرەی سەندووە و ڕووداوەکانی ساڵی ١٩٤٨یان بنیاتناوەتەوە بۆ خزمەتکردنی داواکارییە نەتەوەیییە ھاوچەرخەکانی فەلەستین. ئەوان دەڵێن مێژوونووسی فەلەستینیی نەکبە مەیلی «بە تەواوی پشتگوێخستنی» ئەو ھێرشانەی ھەیە کە ھێزە ناڕێک و خۆبەخشەکانی عەرەبی دژی ییشوڤ دەستیپێکردووە، ڕۆڵی سەرکردەکانی فەلەستین لە ڕووداوەکانی شەڕ و شکستی ساڵی ١٩٤٨دا کەم دەکاتەوە.[١٧٤]

ئیلیاس خووری دەنووسێت کە بەرھەمەکانی ئێدوارد سەعید گرنگ بوون بۆ گرتنەبەری "ڕێبازێکی ڕیشەیی نوێ" بۆ نەکبە بە بەراورد بە بەرھەمەکانی زورەیق و کەسانی دیکەی سەرەتایی ئەم زاراوەیە، کە بەکارھێنانیان "واتای کارەساتێکی سروشتی" ھەبووە و بەم شێوەیە " سەرکردایەتی و حکوومەتە عەرەبییەکان لە بەرپرسیارێتی ڕاستەوخۆی شکستەکە” بێبەری کردووە. [١٧٥]

لە فیلم و ئەدەبدا

[دەستکاری]

فیلمی فەرەح, فیلمێکە دەربارەی نەکبە لە دەرھێنانی دەرھێنەری ئوردنی دارین ج. سالم، ھەڵبژێردراوی ئوردن بوو بۆ خەڵاتی نێودەوڵەتی فیلم لە ساڵی ٢٠٢٣. لە بەرامبەردا، ئەڤیگدۆر لیبەرمان، وەزیری دارایی ئیسرائیل، فەرمانی بە گەنجینەی وڵاتەکە کرد کە بوودجەی حکوومەت بۆ شانۆی سارایا لە یافا بکێشێتەوە، کە بڕیاربوو فیلمەکە لەوێ نمایش بکرێت.[١٧٦]

مۆزەخانەکان

[دەستکاری]

مۆزەخانەی ڕۆشنبیری قەرارە کۆمەڵێک خشڵ و جوانکاری پێش نەکبەی لەخۆگرتبوو، کە لە ئەنجامی ھێرشی ئاسمانی ئیسرائیل لە تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣ لەناوچوو.[١٧٧][١٧٨]

سەرچاوەکان

[دەستکاری]
  1. ^ Sabbagh-Khoury 2023; Abu-Laban & Bakan 2022; Manna 2022; Pappe 2022; Hasian Jr. 2020; Khalidi 2020; Slater 2020; Shenhav 2019; Bashir & Goldberg 2018; Confino 2018; Hever 2018; Masalha 2018; Nashef 2018; Auron 2017; Rouhana & Sabbagh-Khoury 2017; Al-Hardan 2016; Natour 2016; Rashed, Short & Docker 2014; Masalha 2012; Wolfe 2012; Khoury 2012; Knopf-Newman 2011; Lentin 2010; Milshtein 2009; Ram 2009; Shlaim 2009; Esmeir 2007; Sa'di 2007; Pappe 2006; Schulz 2003
  2. ^ ئ ا Abu-Laban & Bakan 2022; Manna 2022; Khalidi 2020; Shenhav 2019; Bashir & Goldberg 2018; Nashef 2018; Rouhana & Sabbagh-Khoury 2017; Al-Hardan 2016; Rashed, Short & Docker 2014; Sayigh 2013; Masalha 2012; Lentin 2010; Milshtein 2009; Ram 2009; Webman 2009; Abu-Lughod & Sa'di 2007
  3. ^ ئ ا Sayigh 2023; Pappe 2021; Khalidi 2020; Shenhav 2019; Bashir & Goldberg 2018; Khoury 2018; Rouhana & Sabbagh-Khoury 2017; Rashed, Short & Docker 2014; Masalha 2012; Lentin 2010; Abu-Lughod & Sa'di 2007; Jayyusi 2007
  4. ^ Masalha 2012; Dajani 2005; Abu-Lughod & Sa'di 2007
  5. ^ Khalidi، Rashid I. (1992). «Observations on the Right of Return». Journal of Palestine Studies. 21 (2): 29–40. doi:10.2307/2537217. JSTOR 2537217. Only by understanding the centrality of the catastrophe of politicide and expulsion that befell the Palestinian people – al-nakba in Arabic – is it possible to understand the Palestinians' sense of the right of return
  6. ^ ئ ا ب Abu-Laban & Bakan 2022; Pappe 2022; Khalidi 2020; Slater 2020; Shenhav 2019; Bashir & Goldberg 2018; Bishara 2017; Bäuml 2017; Cohen 2017; Manna 2013; Masalha 2012; Wolfe 2012; Davis 2011; Lentin 2010; Ghanim 2009; Kimmerling 2008; Morris 2008; Sa'di 2007
  7. ^ ئ ا Abu-Laban & Bakan 2022; Manna 2022; Pappe 2022; Khalidi 2020; Shenhav 2019; Bashir & Goldberg 2018; Cohen 2017; Pappe 2017 Rouhana & Sabbagh-Khoury 2017; Rashed, Short & Docker 2014; Manna 2013; Khoury 2012; Masalha 2012; Wolfe 2012; Davis 2011; Ghanim 2009; Kimmerling 2008; Sa'di 2007
  8. ^ ئ ا ب پ ت ج Partner، Nancy (2008). «The Linguistic Turn along Post-Postmodern Borders: Israeli/Palestinian Narrative Conflict». New Literary History. 39 (4): 823–845. doi:10.1353/nlh.0.0065. JSTOR 20533118.
  9. ^ ئ ا ب پ Golani، Motti (2011). Two sides of the coin: independence and Nakba, 1948: two narratives of the 1948 War and its outcome. Institute for Historical Justice and Reconciliation. p. 14. ISBN 978-90-8979-080-4. لە 14 November 2023 ھێنراوە. The Palestinians regard the Nakba and its repercussions as a formative trauma defining their identity and their national, moral, and political aspirations. As a result of the 1948 war, the Palestinian people, which to a large degree lost their country to the establishment of a Jewish state for the survivors of the Holocaust, developed a victimized national identity. From their perspective, the Palestinians have been forced to pay for the Jewish Holocaust with their bodies, their property, and their freedom instead of those who were truly responsible. Jewish Israelis, in contrast, see the war and its outcome not merely as an act of historical justice that changed the historical course of the Jewish people, which until that point had been filled with suffering and hardship, but also as a birth – the birth of Israel as an independent Jewish state after two thousand years of exile. As such, it must be pure and untainted, because if a person, a nation, or a state is born in sin, its entire essence is tainted. In this sense, discourse on the war is not at all historical but rather current and extremely sensitive. Its power and intensity is directly influenced by present day events. In the Israeli and the Palestinian cases, therefore, the 1948 war plays a pivotal role in two simple, clear, unequivocal, and harmonious narratives, with both peoples continuing to see the war as a formative event in their respective histories. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  10. ^ Khalidi, Walid (1961)
  11. ^ Schmemann، Serge (15 May 1998). «MIDEAST TURMOIL: THE OVERVIEW; 9 Palestinians Die in Protests Marking Israel's Anniversary». The New York Times. ISSN 0362-4331. لە ڕەسەنەکە لە 5 March 2022 ئەرشیڤ کراوە. لە 7 April 2021 ھێنراوە. We are not asking for a lot. We are not asking for the moon. We are asking to close the chapter of nakba once and for all, for the refugees to return and to build an independent Palestinian state on our land, our land, our land, just like other peoples. We want to celebrate in our capital, holy Jerusalem, holy Jerusalem, holy Jerusalem. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date=، |date=، و |archive-date= (یارمەتی)
  12. ^ Gladstone، Rick (15 May 2021). «An annual day of Palestinian grievance comes amid the upheaval». The New York Times. ISSN 0362-4331. لە ڕەسەنەکە لە 15 May 2021 ئەرشیڤ کراوە. لە 15 May 2021 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date=، |date=، و |archive-date= (یارمەتی)
  13. ^ ئ ا ب پ Masalha 2012.
  14. ^ Khalidi 2020; Bashir & Goldberg 2018; Khoury 2018; Rouhana & Sabbagh-Khoury 2017; Rashed, Short & Docker 2014; Manna 2013; Masalha 2012; Wolfe 2012; Morris 2008; Sa'di 2007
  15. ^ Manna 2022; Khalidi 2020; Cohen 2017; Lustick & Berkman 2017; Rouhana & Sabbagh-Khoury 2014; Masalha 2012; Lentin 2010; Shlaim 2009; Pappe 2006; Morris 2004
  16. ^ Masalha 2018; Bishara 2017; Manna 2013; Wolfe 2012; Morris 2008; Sa'di 2007
  17. ^ Khalidi 2020; Slater 2020; Masalha 2018; Morris 2008; Pappe 2006.
  18. ^ Sayigh 2023; Manna 2013; Masalha 2012; Wolfe 2012.
  19. ^ Sabbagh-Khoury 2023; Pappe 2022; Davis 2011.
  20. ^ Sayigh 2023; Khalidi 2020; Slater 2020; Wolfe 2012; Shlaim 2009; Morris 2008
  21. ^ Pappe 2022; Khalidi 2020; Slater 2020; Cohen 2017; Davis 2011
  22. ^ Pappe 2022; Khalidi 2020; Slater 2020; Cohen 2017; Morris 2008
  23. ^ Manna 2022; Pappe 2022; Bashir & Goldberg 2018; Cohen 2017; Shlaim 2009; Morris 2008. But see: Slater 2020
  24. ^ Pappe 2022; Slater 2020; Masalha 2012; Morris 2008; Sa'di 2007. But see: Cohen 2017
  25. ^ Manna 2022; Pappe 2022; Khalidi 2020; Slater 2020; Manna 2013; Masalha 2012; Shlaim 2009; Morris 2008; Sa'di 2007
  26. ^ Manna 2022; Pappe 2022; Khalidi 2020; Slater 2020; Bashir & Goldberg 2018; Masalha 2012; Davis 2011; Shlaim 2009; Morris 2008; Sa'di 2007
  27. ^ Abu-Laban & Bakan 2022; Manna 2022; Natour 2016; Morris 2008; Pappe 2006
  28. ^ Abu-Laban & Bakan 2022; Rogan 2017; Natour 2016; Manna 2013; Sa'di 2007
  29. ^ Slater 2020; Natour 2016; Wolfe 2012; Davis 2011; Morris 2008; Sa'di 2007; Pappe 2006
  30. ^ Sabbagh-Khoury 2023; Khalidi 2020; Natour 2016; Masalha 2012; Wolfe 2012; Davis 2011; Morris 2008; Sa'di 2007; Pappe 2006
  31. ^ Manna 2022; Khalidi 2020; Slater 2020; Bashir & Goldberg 2018; Bishara 2017; Cohen 2017; Natour 2016; Masalha 2012; Davis 2011; Morris 2008; Sa'di 2007; Pappe 2006
  32. ^ «BBC News». news.bbc.co.uk. لە ٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
  33. ^ Ben-Dror 2007.
  34. ^ «U.N.O. PASSES PALESTINE PARTITION PLAN». Newcastle Morning Herald and Miners' Advocate (NSW: 1876 – 1954). NSW: National Library of Australia. 1 December 1947. p. 1. لە 24 October 2014 ھێنراوە. Semi-hysterical Jewish crowds in Tel Aviv and Jerusalem were still celebrating the U.N.O. partition vote at dawn to-day. Great bonfires at Jewish collective farms in the north were still blazing. Many big cafes in Tel Aviv served free champagne. A brewery threw open its doors to the crowd. Jews jeered some British troops who were patrolling Tel Aviv streets but others handed them wine. In Jerusalem crowds mobbed armoured cars and drove through the streets on them. The Chief Rabbi in Jerusalem (Dr Isaac Herzog) said: "After the darkness of 2000 years, the dawn of redemption has broken. The decision marks at epoch not only in Jewish history, but in world history." The Jewish terrorist organisation, Irgun Zvai Leumi, announced from its headquarters that it would "cease to exist in the new Jewish state. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
  35. ^ David McDowall (1990). Palestine and Israel: The Uprising and Beyond. I.B. Tauris. p. 193. ISBN 978-0-7556-1258-1. Although the Jewish Agency accepted the partition plan, it did not accept the proposed borders as final and Israel's declaration of independence avoided the mention of any boundaries. A state in part of Palestine was seen as a stage towards a larger state when opportunity allowed. Although the borders were 'bad from a military and political point of view,' Ben Gurion urged fellow Jews to accept the UN Partition Plan, pointing out that arrangements are never final, 'not with regard to the regime, not with regard to borders, and not with regard to international agreements'. The idea of partition being a temporary expedient dated back to the Peel Partition proposal of 1937. When the Zionist Congress had rejected partition on the grounds that the Jews had an inalienable right to settle anywhere in Palestine, Ben Gurion had argued in favour of acceptance, 'I see in the realisation of this plan practically the decisive stage in the beginning of full redemption and the most wonderful lever for the gradual conquest of all of Palestine.
  36. ^ Sean F. McMahon, The Discourse of Palestinian-Israeli Relations, Routledge 2010 p. 40. "The Zionist movement also accepted the UN partition plan of 1947 tactically. Palumbo notes that “[t]he Zionists accepted this scheme [the UN partition plan] since they hoped to use their state as a base to conquer the whole country. ” Similarly, Flapan states that “[Zionist] acceptance of the resolution in no way diminished the belief of all the Zionist parties in their right to the whole of the country [Palestine]”; and that “acceptance of the UN Partition Resolution was an example of Zionist pragmatism par excellence. It was a tactical acceptance, a vital step in the right direction – a springboard for expansion when circumstances proved more judicious. ”
  37. ^ Michael Palumbo (1990). Imperial Israel: the history of the occupation of the West Bank and Gaza. Bloomsbury. p. 19. ISBN 978-0-7475-0489-4. The Zionists accepted this scheme [the UN partition plan] since they hoped to use their state as a base to conquer the whole country
  38. ^ Simha Flapan, The Birth of Israel: Myths and Realities, Pantheon, 1988, ISBN 978-0-679-72098-0, Ch. 1 Myth One: Zionists Accepted the UN Partition and Planned for Peace, pages 13-53 "Every school child knows that there is no such thing in history as a final arrangement— not with regard to the regime, not with regard to borders, and not with regard to international agreements. History, like nature, is full of alterations and change. David Ben-Gurion, War Diaries, Dec. 3, 1947"
  39. ^ Eugene Rogan (2012). The Arabs: A History (3rd ed.). Penguin. p. 321. ISBN 978-0-7181-9683-7.
  40. ^ Benny Morris (2008). 1948: a history of the first Arab-Israeli war. Yale University Press. p. 73. ISBN 978-0-300-12696-9. لە 13 July 2013 ھێنراوە. Bevin regarded the UNSCOP majority report of 1 September 1947 as unjust and immoral. He promptly decided that Britain would not attempt to im- pose it on the Arabs; indeed, he expected them to resist its implementation… The British cabinet... : in the meeting on 4 December 1947... It decided, in a sop to the Arabs, to refrain from aiding the enforcement of the UN resolution, meaning the partition of Palestine. And in an important secret corollary... it agreed that Britain would do all in its power to delay until early May the arrival in Palestine of the UN (Implementation) Commission. The Foreign Office immediately informed the commission "that it would be intolerable for the Commission to begin to exercise its authority while the [Mandate] Palestine Government was still administratively responsible for Palestine"... This... nullified any possibility of an orderly implementation of the partition resolution. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  41. ^ «The Question of Palestine and the UN, "The Jewish Agency accepted the resolution despite its dissatisfaction over such matters as Jewish emigration from Europe and the territorial limits set on the proposed Jewish State."» (PDF).
  42. ^ Sami Hadawi, Bitter Harvest: A Modern History of Palestine, Olive Branch Press, (1989) 1991 p. 76.
  43. ^ Perkins، Kenneth J. (1999). «Israel: A History». The Journal of Military History. 63 (3): 149. doi:10.2307/120539. ISSN 0899-3718. JSTOR 120539.
  44. ^ Best، Antony (2004)، International History of the Twentieth Century and beyond، Routledge، p. 531، doi:10.4324/9781315739717-1، ISBN 978-1-315-73971-7، لە 2022-06-29 ھێنراوە
  45. ^ Live by the Sword: Israel's Struggle for Existence in the Holy Land, James Rothrock, p. 14
  46. ^ Lenczowski, G. (1962). The Middle East in World Affairs (3rd Edition). Ithaca, NY: Cornell University Press. p. 723
  47. ^ Abu-Laban & Bakan 2022; Pappe 2022; Manna 2022; Hasian Jr. 2020; Khalidi 2020; Slater 2020; Shenhav 2019; Rashed, Short & Docker 2014; Rouhana & Sabbagh-Khoury 2014; Docker 2012; Masalha 2012; Lentin 2010; Morris 2008; Abu-Lughod 2007; Sa'di 2007; Slyomovics 2007; Pappe 2006
  48. ^ Sabbagh-Khoury 2023; Sayigh 2023; Manna 2022; Hasian Jr. 2020; Natour 2016; Khoury 2012; Masalha 2012; Knopf-Newman 2011; Lentin 2010; Ram 2009; Morris 2008; Humphries & Khalili 2007; Sa'di 2007; Slyomovics 2007; Pappe 2006; Schulz 2003
  49. ^ Hasian Jr. 2020; Slater 2020; Cohen 2017; Masalha 2012; Lentin 2010; Shlaim 2009; Morris 2008; Sa'di 2007; Pappe 2006; Morris 2004; Masalha 2003
  50. ^ Sabbagh-Khoury 2023; Sayigh 2023; Manna 2022; Khalidi 2020; Shenhav 2019; Confino 2018; Masalha 2018; Nashef 2018; Lustick & Berkman 2017; Rouhana & Sabbagh-Khoury 2017; Natour 2016; Fierke 2014; Masalha 2012; Lentin 2010; Ram 2009; Morris 2008; Abu-Lughod 2007; Pappe 2006
  51. ^ Manna 2022; Pappe 2022; Khalidi 2020; Cohen 2017; Davis 2011; Morris 2008; Sa'di 2007; Masalha 2003
  52. ^ Pappe 2022; Morris 2008; Morris 2004
  53. ^ Pappe 2022; Khalidi 2020; Slater 2020; Docker 2012; Masalha 2012; Morris 2008; Pappe 2006; Morris 2004
  54. ^ Manna 2022; Morris 2008; Pappe 2006; Masalha 2003
  55. ^ Manna 2022; Pappe 2022; Confino 2018; Masalha 2012; Lentin 2010; Morris 2008
  56. ^ Pappe 2022; Morris 2008; Pappe 2006; Morris 2004
  57. ^ Manna 2022; Pappe 2022; Khalidi 2020; Masalha 2012; Lentin 2010; Morris 2008; Sa'di 2007
  58. ^ Morris 2008; Sa'di 2007
  59. ^ Masalha 2012; Morris 2008; Sa'di 2007; Pappe 2006; Morris 2004
  60. ^ Cohen 2017; Morris 2008; Sa'di 2007; Pappe 2006; Morris 2004
  61. ^ Manna 2022; Pappe 2022; Hasian Jr. 2020; Khalidi 2020; Slater 2020; Shenhav 2019; Ghanim 2018; Rashed, Short & Docker 2014; Docker 2012; Khoury 2012; Masalha 2012; Wolfe 2012; Knopf-Newman 2011; Lentin 2010; Kimmerling 2008; Morris 2008; Abu-Lughod 2007; Humphries & Khalili 2007; Jayyusi 2007; Sa'di 2007; Slyomovics 2007; Schulz 2003
  62. ^ Manna 2022; Pappe 2022; Khalidi 2020; Cohen 2017; Khoury 2012; Masalha 2012; Davis 2011; Morris 2008; Sa'di 2007; Pappe 2006
  63. ^ Morris & Kedar 2023; Nashef 2018; Carus 2017; Docker 2012; Martin 2010; Sayigh 2009; Ackerman & Asal 2008; Pappe 2006; Abu Sitta 2003; Leitenberg 2001; Cohen 2001
  64. ^ Pappe 2022; Khalidi 2020; Slater 2020; Morris 2008; Sa'di 2007
  65. ^ Morris 2008; Sa'di 2007
  66. ^ Khalidi 2020; Slater 2020; Morris 2008
  67. ^ Pappe 2022; Slater 2020; Davis 2011; Morris 2008
  68. ^ ئ ا Manna 2022; Pappe 2022; Khalidi 2020; Slater 2020; Cohen 2017; Masalha 2012; Morris 2008; Sa'di 2007
  69. ^ Pappe 2022; Slater 2020; Morris 2008
  70. ^ Manna 2022; Pappe 2022; Morris 2008
  71. ^ Manna 2022; Pappe 2022; Ghanim 2018; Cohen 2017; Morris 2008; Pappe 2006; Morris 2004
  72. ^ Sabbagh-Khoury 2023; Pappe 2022; Khoury 2012; Masalha 2012; Lentin 2010; Slyomovics 2007; Esmeir 2007. But see: Morris 2008
  73. ^ ئ ا Pappe 2022; Morris 2008.
  74. ^ Pappe 2022; Cohen 2017; Davis 2011; Morris 2008; Pappe 2006; Morris 2004
  75. ^ Masalha 2012; Morris 2008; Pappe 2006; Morris 2004; Schulz 2003
  76. ^ Pappe 2022; Manna 2022; Hasian Jr. 2020; Slater 2020; Shenhav 2019; Bashir & Goldberg 2018; Ghanim 2018; Cohen 2017; Masalha 2012; Knopf-Newman 2011; Morris 2008; Slyomovics 2007; Pappe 2006; Schulz 2003
  77. ^ Khoury 2012; Morris 2008; Morris 2004
  78. ^ Manna 2022; Hasian Jr. 2020; Slater 2020; Cohen 2017; Masalha 2012; Morris 2008; Pappe 2006
  79. ^ Pappe 2022; Masalha 2012; Davis 2011
  80. ^ Hasian Jr. 2020; Pappe 2020; Masalha 2012; Morris 2008; Sa'di 2007; Slyomovics 2007.
  81. ^ Sayigh 2023; Manna 2022; Hasian Jr. 2020; Pappe 2020; Docker 2012; Khoury 2012; Masalha 2012; Morris 2008; Humphries & Khalili 2007; Pappe 2006
  82. ^ Manna 2022; Pappe 2022; Khalidi 2020; Bäuml 2017; Lustick & Berkman 2017; Masalha 2012; Morris 2008; Morris 2004
  83. ^ Manna 2022; Masalha 2012; Pappe 2006; Morris 2004
  84. ^ Pappe 2022; Slater 2020; Morris 2008
  85. ^ Manna 2022; Pappe 2022; Khalidi 2020; Slater 2020; Bashir & Goldberg 2018; Bishara 2017; Docker 2012; Sayigh 2009; Morris 2008; Pappe 2006; Masalha 2003; Schulz 2003
  86. ^ Manna 2022; Pappe 2022; Slater 2020; Davis 2011; Morris 2008
  87. ^ Khalidi 2020; Pappe 2006; Morris 2004
  88. ^ Khalidi 2020; Manna 2013; Masalha 2012; Sa'di 2007; Pappe 2006
  89. ^ Khalidi 2020; Shenhav 2019; Rouhana 2017; Manna 2013; Masalha 2012; Wolfe 2012; Davis 2011; Abu-Lughod & Sa'di 2007
  90. ^ Slater 2020; Bäuml 2017; Manna 2013; Masalha 2012; Wolfe 2012; Davis 2011; Shlaim 2009; Morris 2008; Sa'di 2007; Pappe 2006
  91. ^ Sayigh 2023; Pappe 2022; Khalidi 2020; Slater 2020; Manna 2013; Masalha 2012; Davis 2011; Lentin 2010; Shlaim 2009; Morris 2008; Abu-Lughod & Sa'di 2007; Pappe 2006
  92. ^ Pappe 2022; Shlaim 2009; Morris 2008
  93. ^ Manna 2013; Sayigh 2009; Pappe 2006
  94. ^ Manna 2022; Pappe 2022; Khalidi 2020; Slater 2020; Confino 2018; Bäuml 2017; Bishara 2017; Cohen 2017; Rouhana 2017; Masalha 2012; Davis 2011; Lentin 2010; Ghanim 2009; Abu-Lughod & Sa'di 2007
  95. ^ Pappe 2022; Khalidi 2020; Bäuml 2017; Manna 2013; Davis 2011; Pappe 2006; Morris 2004
  96. ^ Manna 2022; Khalidi 2020; Slater 2020; Bashir & Goldberg 2018; Sayigh 2009; Morris 2008; Pappe 2006; Masalha 2003; Schulz 2003
  97. ^ Manna 2022; Slater 2020; Masalha 2012; Davis 2011; Shlaim 2009; Morris 2004
  98. ^ Khalidi 2020; Slater 2020; Shenhav 2019; Bashir & Goldberg 2018; Rouhana & Sabbagh-Khoury 2017; Manna 2013; Masalha 2012; Wolfe 2012; Kimmerling 2008
  99. ^ Sayigh 2023; Khalidi 2020; Slater 2020; Shenhav 2019; Rouhana & Sabbagh-Khoury 2017; Rouhana & Sabbagh-Khoury 2014; Manna 2013; Masalha 2012; Wolfe 2012
  100. ^ Sayigh 2023.
  101. ^ Manna 2022; Khalidi 2020; Masalha 2012; Pappe 2006.
  102. ^ Manna 2022; Ghanim 2018; Masalha 2012; Kimmerling 2008; Pappe 2006.
  103. ^ Manna 2022; Pappe 2022; Khalidi 2020; Shenhav 2019; Bashir & Goldberg 2018; Confino 2018; Bäuml 2017; Lustick & Berkman 2017; Rouhana & Sabbagh-Khoury 2017; Rouhana & Sabbagh-Khoury 2014; Masalha 2012; Lentin 2010; Ghanim 2009; Morris 2008; Abu-Lughod & Sa'di 2007; Morris 2004
  104. ^ Manna 2013; Jayyusi 2007.
  105. ^ Sayigh 2023; Pappe 2022; Khalidi 2020; Khoury 2012; Kimmerling 2008.
  106. ^ Khalidi 2020; Manna 2013; Masalha 2012.
  107. ^ Sayigh 2023; Khoury 2018; Manna 2013; Masalha 2012.
  108. ^ «PM warns ministers to pipe down after comments on new 'Nakba' and nuking Gaza». The Times of Israel. 2023-11-12. لە ڕەسەنەکە لە 2 December 2023 ئەرشیڤ کراوە. لە 2023-12-01 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |archive-date= (یارمەتی)
  109. ^ «Cablegram from the Secretary-General of the League of Arab States to the Secretary-General of the United Nations: S/745». undocs.org. ١٥ی ئایاری ١٩٤٨. لە ڕەسەنەکە لە ١ی ئەیلوولی ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٦ی حوزەیرانی ٢٠١٢ ھێنراوە.
  110. ^ Morris، Benny (1997). Israel's Border Wars, 1949–1956: Arab Infiltration, Israeli Retaliation, and the Countdown to the Suez War. Clarendon Press. p. 432. ISBN 978-0-19-829262-3. The available documentation suggests that Israeli security forces and civilian guards, and their mines and booby-traps, killed somewhere between 2,700 and 5,000 Arab infiltrators during 1949–56. The evidence suggests that the vast majority of those killed were unarmed. The overwhelming majority had infiltrated for economic or social reasons. The majority of the infiltrators killed died during 1949–51; there was a drop to some 300–500 a year in 1952–4. Available statistics indicate a further drop in fatalities during 1955–6, despite the relative increase in terrorist infiltration.
  111. ^ Auron 2017; Al-Hardan 2016; Hasian Jr. 2020; Rashed, Short & Docker 2014; Lentin 2010; Milshtein 2009; Ram 2009; Shlaim 2009
  112. ^ ئ ا Slyomovics 2007.
  113. ^ ئ ا Manna 2022.
  114. ^ Khalidi 2020.
  115. ^ Masalha 2018; Masalha 2012.
  116. ^ Rouhana & Sabbagh-Khoury 2017.
  117. ^ ئ ا ب Sa'di 2007.
  118. ^ Sabbagh-Khoury 2023.
  119. ^ Confino 2018.
  120. ^ ئ ا Bashir & Goldberg 2018.
  121. ^ Kimmerling 2008.
  122. ^ Lentin 2010.
  123. ^ Pappe 2022; Pappe 2006.
  124. ^ ئ ا Shenhav 2019.
  125. ^ Abu-Laban & Bakan 2022.
  126. ^ Khoury 2018; Khoury 2012.
  127. ^ Levene 2018.
  128. ^ Rashed, Short & Docker 2014.
  129. ^ Wolfe 2012.
  130. ^ Hever 2018; Ghanim 2018; Khoury 2018; Rashed, Short & Docker 2014; Slater 2020
  131. ^ Auron 2017.
  132. ^ Ram 2009.
  133. ^ Morris، Benny (١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦). «Israel Conducted No Ethnic Cleansing in 1948». Haaretz. لە ڕەسەنەکە لە ١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە. I don't accept the definition "ethnic cleansing" for what the Jews in prestate Israel did in 1948. (If you consider Lod and Ramle, maybe we can talk about partial ethnic cleansing.)
  134. ^ «Survival of the Fittest (Cont.)». Haaretz. 7 January 2004. لە ڕەسەنەکە لە 13 June 2022 ئەرشیڤ کراوە. لە 16 November 2023 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date=، |date=، و |archive-date= (یارمەتی)
  135. ^ «The Internally Displaced Refugees». لە ڕەسەنەکە لە ٣١ی ئازاری ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی ئابی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
  136. ^ «Number of Palestinians (In the Palestinian Territories Occupied in 1948) for Selected Years, End Year». Palestinian Central Bureau of Statistics. لە ڕەسەنەکە لە ٦ی ئازاری ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٧ی نیسانی ٢٠٢١ ھێنراوە.
  137. ^ «עיצוב יחסי יהודים - ערבים בעשור הראשון» [Shaping Jewish-Arab relations in the first decade]. lib.cet.ac.il (بە عیبری). لە ٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
  138. ^ Bokae'e، Nihad (February 2003). «Palestinian Internally Displaced Persons inside Israel: Challenging the Solid Structures» (PDF). Badil Resource Centre for Palestinian Refugee and Residency Rights. لە ٧ی نیسانی ٢٠١٦ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە (PDF). لە ١٥ی نیسانی ٢٠١٧ ھێنراوە.
  139. ^ Morris, Benny (2003).
  140. ^ Khalidi, Walid (Ed.) (1992).
  141. ^ Sa'di 2002.
  142. ^ Williams 2009.
  143. ^ Forman، Geremy (December 2004). «From Arab Land to 'Israel Lands': The Legal Dispossession of the Palestinians Displaced by Israel in the Wake of 1948». Environment and Planning D: Society and Space. 22 (6): 809–830. Bibcode:2004EnPlD..22..809F. doi:10.1068/d402.
  144. ^ Kedar، Alexandre (12 December 2001). «The Legal Transformation of Ethnic Geography: Israeli Law and the Palestinian Landholder 1948–1967» (PDF). New York University Journal of International Law and Politics. 33: 923–1000. لە 11 January 2023 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە (PDF). لە 14 November 2023 ھێنراوە. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date=، |date=، و |archive-date= (یارمەتی)
  145. ^ Sayigh 2007.
  146. ^ «Israel's apartheid against Palestinians: Cruel system of domination and crime against humanity»، Amnesty International (بە ئینگلیزی)، 2022-02-01، لە ڕەسەنەکە لە 2 December 2023 ئەرشیڤ کراوە، لە 2023-10-23 ھێنراوە {{citation}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |archive-date= (یارمەتی) See Section 5.3: Segregation and Control, particularly 5.3.1: Denial of right to equal nationality and status and 5.3.2: Restrictions on freedom of movement as a means of control over land and people
  147. ^ Kassim، Anis F. (2000). «The Palestinians: From Hyphenated to Integrated Citizenship». لە Butenschon، Nils A. (ed.). Citizenship and the State in the Middle East: Approaches and Applications. Syracuse University Press. pp. 201–224 [204]. ISBN 978-0-8156-2829-3. لە 14 November 2023 ھێنراوە. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  148. ^ Lauterpacht, H. (ed.).
  149. ^ Kattan، Victor (2005-01-01). «The Nationality of Denationalized Palestinians». Nordic Journal of International Law. 74 (1): 67–102. doi:10.1163/1571810054301004. ISSN 0902-7351.
  150. ^ ئ ا ب پ Schulz 2003.
  151. ^ Manna 2013.
  152. ^ Alon 2019.
  153. ^ Salamanca، Omar Jabary (2012). «Past is Present: Settler Colonialism in Palestine». Settler Colonial Studies. 2 (1): 1–8. doi:10.1080/2201473X.2012.10648823. {{cite journal}}: |hdl-access= پێویستی بە |hdl= ھەیە (یارمەتی)
  154. ^ «PM tells gov't to be sensitive after minister calls war '2023 Nakba'». The Jerusalem Post | JPost.com. ١٢ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣. لە ٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
  155. ^ Zureiq 1948.
  156. ^ ئ ا ب Ghanim 2009.
  157. ^ Antonius، George (1979) [1946]، The Arab awakening: the story of the Arab national movement، Putnam، p. 312، ISBN 978-0-399-50024-4، لە 22 April 2021 ھێنراوە، The year 1920 has an evil name in Arab annals: it is referred to as the Year of the Catastrophe (cĀm al-Nakba). It saw the first armed risings that occurred in protest against the post-War settlement imposed by the Allies on the Arab countries. In that year, serious outbreaks took place in Syria, Palestine, and Iraq {{citation}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  158. ^ Webman 2009.
  159. ^ ئ ا ب پ Allan 2007.
  160. ^ Trigano، Shmuel (2019). «Deconstructing the Three Stages of the Nakba Myth». Jewish Political Studies Review. 30 (3/4): 45–54. JSTOR 26801117.
  161. ^ ئ ا ب Mori 2009.
  162. ^ Daud Abdullah (2019). «A century of cultural genocide in Palestine». لە Jeffrey S. Bachman (ed.). Cultural Genocide. Law, Politics, and Global Manifestations. London; New York: Routledge. p. 239. doi:10.4324/9781351214100-10. ISBN 978-1-351-21410-0. لە 19 October 2023 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 17 November 2023 ھێنراوە. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |archive-date= (یارمەتی)
  163. ^ Rekhess، Elie (2014). «The Arab Minority in Israel: Reconsidering the "1948 Paradigm"». Israel Studies. 19 (2): 193. doi:10.2979/israelstudies.19.2.187.
  164. ^ «Budget Foundations Law (Amendment No. 40) 5771 – 2011» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢٦ی نیسانی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە.
  165. ^ ئ ا ب Kapshuk & Strömbom 2021.
  166. ^ «חוק הנכבה» [Nakba law] (بە عیبری). ٤ی ئایاری ٢٠١١. لە ٢٧ی شوباتی ٢٠٢١ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٤ی نیسانی ٢٠١٦ ھێنراوە.
  167. ^ Vescovi 2015.
  168. ^ Gordon، Neve (١٥ی ئایاری ٢٠٢٣). «Israel Denies the Nakba While Perpetuating It». CounterPunch. لە ١٩ی ئایاری ٢٠٢٣ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
  169. ^ «Israeli and US officials push to stop Nakba events». Mondoweiss. ١٥ی ئایاری ٢٠٢٣. لە ١٩ی ئایاری ٢٠٢٣ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
  170. ^ ئ ا Masalha 2009.
  171. ^ Pappé، Ilan (1998). «Fifty Years Through the Eyes of "New Historians" in Israel». Middle East Report (207): 14–23. doi:10.2307/3013159. ISSN 0899-2851. JSTOR 3013159. لە 30 November 2023 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 29 November 2023 ھێنراوە. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |archive-date= (یارمەتی)
  172. ^ Nassar 2023.
  173. ^ «UN Commemorates Palestinian Nakba For Second Time in Row». www.qna.org.qa.
  174. ^ Sela، Avraham (2016). «Israeli and Palestinian Memories and Historical Narratives of the 1948 War—An Overview». Israel Studies. 21 (1): 9–12. doi:10.2979/israelstudies.21.1.1. JSTOR 10.2979/israelstudies.21.1.1.
  175. ^ Khoury 2012.
  176. ^ Arria، Michael (6 December 2022). «Netflix faces Israeli backlash over Nakba film». Mondoweiss. لە ڕەسەنەکە لە 7 December 2022 ئەرشیڤ کراوە. لە 7 December 2022 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date=، |date=، و |archive-date= (یارمەتی)
  177. ^ «خسائر کبیرة فی قطاع الثقافة الفلسطینیة جراء العدوان الإسرائیلی علی غزة» [Major Losses in the Palestinian Cultural Sector as a Result of Israeli Aggression on Gaza]. Al Bawba (بە عەرەبی). ١٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣. لە ڕەسەنەکە لە ١٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
  178. ^ «استھداف البشر والحجر والکلمة.. قصص تدمیر أشھر المؤسسات الثقافیة فی غزة» [Targeting People, Stones and Words.. Stories of the Destruction of the Most Famous Cultural Institutions in Gaza]. Al Bawba (بە عەرەبی). ١٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣. لە ڕەسەنەکە لە ١٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.

کتێبنامە

[دەستکاری]

کتێبەکان

[دەستکاری]

بەشەکانی کتێب

[دەستکاری]

وتارەکان

[دەستکاری]

زیاتر بخوێنەوە

[دەستکاری]
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?title=نەکبە&oldid=1371437»