ئێزیدییەکان

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
ئێزیدییەکان، Êzîdiyekn
یادکردنەوەی چارشەما سۆر لە پەرستگای لالش لەلایەن ئێزیدییەکان لە پارێزگای دھۆک، ھەرێمی کوردستان ٢٠١٨
Total population
کۆ. ٧٠٠٫٠٠٠–١٫٥٠٠٫٠٠٠[١][٢][٣]
Regions with significant populations
باشووری کوردستان، ڕۆژاوای کوردستان
پێرست بەپێی وڵات
 عێراق٥٠٠٫٠٠٠–٧٠٠٫٠٠٠[٤][٥]
 ئەڵمانیا٢٠٠٫٠٠٠ (مەزەندەی ٢٠١٩)[٦][٧]
 ڕووسیا٤٠٫٠٠٠ (سەرژمێری ٢٠١٠)[٨]
 ئەرمەنستان٣٤٫٢٧٢ (سەرژمێری ٢٠١١)[٩]
 بەلجیکا٣٥٫٠٠٠ (مەزەندەی ٢٠١٨)[١٠]
 گورجستان١٢٫١٧٤ (سەرژمێری ٢٠١٨)[١١]
 ویلایەتە یەکگرتووەکان١٠٫٠٠٠ (مەزەندەی ٢٠١٧)[١٢]
 فەڕەنسا١٠٫٠٠٠ (مەزەندەی ٢٠١٨)[١٣][١٤]
 سووریا١٠٫٠٠٠ (مەزەندەی ٢٠١٧)[١٥][١٦]
 سوێد٦٫٠٠٠ (مەزەندەی ٢٠١٨)[١٧]
 تورکیا٥٫٠٠٠ (مەزەندەی ٢٠١٠)[١٨][١٩]
 ئوسترالیا٢٫٧٣٨ (مەزەندەی ٢٠١٩)[٢٠]
 کەنەدا١٫٢٠٠ (مەزەندەی ٢٠١٨)[٢١]
Religions
ئایینی ئێزیدی، مەسیحییەت، ئیسلام (کەمترین)
Languages
کوردیی باکووری،[٢٢] میسۆپۆتامیی عەرەبی باکوور (لە بەعشیقە و بەحزانێ)[٢٣]

ئێزیدییەکان (بە کوردیی باکووری: Êzîdiyekan, /jəˈziːdiz/[٢٤] یان ئێزیدی، Êzîdy)[٢٥][٢٦] گرووپێکی ئایینی کورد زمانن،[٢٧][٢٨] کە بە ڕەسەن سەرچاوەکەیان لە کوردستانە، کە ناوچە جوگرافییەکانی باکووری کوردستان، باشووری کوردستان، ڕۆژاوای کوردستان و ڕۆژھەڵاتی کوردستان دەگرێتەوە.[٢٩][٣٠][٣١] زۆرینەی ئەو ئێزدیانەی ئەمڕۆ لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست ماونەتەوە لە باشووری کوردستان و عێراق دەژین، بە پلەی یەکەم لە پارێزگاکانی نەینەوا و دھۆک.[٣٢][٣٣]

ناکۆکی لە نێوان شارەزایان ھەیە لەسەر ئەوەی کە ئایا ئێزیدییەکان گرووپێکی ئیتنۆئایینی جیاوازن یان گرووپێکی ئایینی کوردن کە گەلێکی نەتەوەیی ئێرانین.[٣٤][٣٥] ئێزیدییەت ئایینی سەرەکیی ئێزیدییەکانە و لە سروشتدا یەکتاپەرستییە، ڕەگ و ڕیشەی دەگەڕێتەوە بۆ باوەڕێکی ئێرانی پێش زەردەشتییەکان.[٣٦][٣٧][٣٨][٣٩][٤٠]

کۆمەڵکوژیی ئێزیدییەکان لە ساڵی ٢٠١٤ کە لەلایەن دەوڵەتی ئیسلامییەوە ئەنجامدرا، بەھۆیەوە زیاتر لە ٥ ھەزار ئێزیدی کوژران و ھەزاران ژن و کچی ئێزیدی وەک کۆیلە کڕین و فرۆشتنیان پێوەکرا و دەستدرێژیی سێکسیان کرایە سەر،[٤١] ھەروەھا ئاوارە بوونی زیاتر لە ٥٠٠ ھەزار ئێزیدی لێکەوتەوە.[٤٢][٤٣]

ڕەچەڵەک[دەستکاری]

سەرەک ئێزیدییەک لە بەعشیقە، باشووری کوردستان - وێنەکە لەلایەن ئەلبێرت کانگیراوە (١٩٢٠ەکان)

ئێزیدییەکان خۆیان بە ئێزدی Êzidî یان لە ھەندێک ناوچەدا بە داسنی Dasinî بانگ دەکەن، ھەرچەندە ناوی دووەمیان زیاتر ناوێکی خێڵەکییە. ھەندێک لە زانایانی ڕۆژاوا لەو باوەڕەدان کە ناوەکە لە خەلیفەی ئەمەوی، یەزید کوڕی معاویە (یەزیدی یەکەم) وەرگیراوە.[٤٤] بەڵام ئێزیدییەکان ھەر جۆرە پەیوەندییەک لە نێوان ناوەکەیان و خەلیفەکاندا ڕەتدەکەنەوە.[٤٥] وشەی ئێزیدی بە واتای 'بەندەی دروستکەر' دێت.[٤٦][٤٧]

زانایان لێکچوونێکی زۆریان لە نێوان ئێزیدییەکان و یارسانەکان و کوردە عەلەوییەکاندا دۆزیوەتەوە.[٣٩][٤٨][٤٩][٥٠] تایبەتمەندییە ھاوبەشەکانی نێوان سێ ئایینەکە دەتوانرێت بگەڕێنرێتەوە بۆ باوەڕێکی کۆن کە ڕەنگە لە نێو گەلانی ڕۆژاوای ئێراندا باڵادەست بووبێت[٥١] بەڵام جیاوازە لە ئایینی زەردەشتی و لە نەریتی ئێرانی پێش زەردەشتییەوە وەرگیراوە.[٥٢][٤٩]

نووسەرانی سەرەتایی ھەوڵیان داوە ڕەچەڵەکی ئێزیدی، بە شێوەیەکی بەرفراوان، لە ڕووی ئیسلامەوە، فارسی، یان ھەندێکجار ئایینە بتپەرستییەکان پێناسە بکەن؛ بەڵام لێکۆڵینەوەکان کە لە ساڵانی نەوەدەکانەوە بڵاوکراونەتەوە، دەریان خستووە کە ڕێبازێکی لەو شێوەیە بوونی نییە.

ئایین[دەستکاری]

وتاری سەرەکی: ئێزیدی (ئایین)

ئێزیدییەت باوەڕێکی یەکتاپەرستییە[٥٣] کە لەسەر بنەمای باوەڕبوون بە یەک خودایە، کە جیھانی دروست کردووە و بە چاودێری ھێپتادێکی حەوت بوونەوەری پیرۆزی دروست کراوە، کە زۆرجار بە فریشتە یان حەفت سیر (حەوت نھێنییەکە) ناسراون.[٥٤] لە نێو ئەمانەدا، مەلەک تاووس، فریشتەی تاووس بوونی ھەیە.[٥٥][٥٦] بە شێوەیەکی نەریتی ئەو ئێزیدیانەی ھاوسەرگیری لەگەڵ نا ئێزیدیدا دەکەن، دەچنە سەر ئایینی ھاوسەرەکەیان.[٥٣][٥٧]

بۆماوەزانی[دەستکاری]

کوردەکان ژیننامەی بۆماوەیی تایبەتیان ھەیە بە ناوی «ھاپلۆتایپی مۆداڵی کوردی» (KMH یان MKMH بۆ کوردە موسڵمانەکان) لەسەر ژێرپۆلی J2-M172 بەم پەرەپێدراوە: ١٤-١٥-٢٣-١٠-١١-١٢. بەرزترین ڕێژەی ئەم ھاپلۆتایپە تا ئێستا لە ئێزدییەکانی ئەرمەنیا پێوانە کراوە:

دیمۆگرافیا[دەستکاری]

فیلمێکی دۆکیۆمێنتەری ساڵی ٢٠١٤ دەربارەی ئێزیدییەکان

لە ڕووی مێژوویییەوە ئێزیدییەکان بە پلەی یەکەم لە کۆمەڵگاکانی سنووریی باشووری کوردستان و باکووری کوردستان و ڕۆژاوای کوردستاندا دەژیان، و ھەروەھا ژمارەیەکی بەرچاویان لە ئەرمینیا و جۆرجیا ھەبووە؛ بەڵام ڕووداوەکانی کۆتایی سەدەی بیستەم بووەتە ھۆی گۆڕانکارییەکی بەرچاوی دیمۆگرافیی ئێزیدییەکان و ھەروەھا کۆچی بەکۆمەڵ.[٥٩] لە ئەنجامدا خەمڵاندنی دانیشتووان لە زۆرێک لە ناوچەکاندا ڕوون نییە و خەمڵاندنی قەبارەی کۆی دانیشتووان جیاوازە.

ئەمانەش ببینە[دەستکاری]

سەرچاوەکان[دەستکاری]

  1. ^ Lamb, Christina (2020-09-22). Our Bodies, Their Battlefields: War Through the Lives of Women. Simon and Schuster. p. 24. ISBN 978-1-5011-9917-2.
  2. ^ "Aziz Tamoyan blames unknown forces for crippling history and culture of Yazidis". armenpress.am. Retrieved 2021-01-10.
  3. ^ https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/04/yazidi-religion-isis-genocide-syria/
  4. ^ "Surviving Islamic State: The Plight Of The Yazidi Community". Nikita Malik. Forbes. Retrieved 13 January 2019.
  5. ^ Henne, Peter; Hackett, Conrad (12 August 2014). "Iraqi Yazidis: Hazy population numbers and a history of persecution". Pew Research Center. Retrieved 30 August 2021.
  6. ^ Alkaidy, Gohdar (28 January 2019). "Mir Tahsin Said Beg: Oberhaupt der Jesiden stirbt im deutschen Exil". Retrieved 19 May 2019.
  7. ^ Meyer, Natalie Lydia. "Geschichten vom Leid der Verfolgung". Westfalen-Blatt (بە ئەڵمانی). Retrieved 19 May 2019.
  8. ^ Приложение 2. Национальный состав населения по субъектам Российской Федерации. Statistics of Russia (بە ڕووسی). Retrieved 22 August 2018.
  9. ^ "2011 Armenian census" (PDF). Retrieved 18 August 2014.
  10. ^ "Exhibition in Brussels on the Yazidi community in Iraq". 10 January 2018. Retrieved 13 January 2019.
  11. ^ "Ethnic Composition of Georgia" (PDF). CSEM. Retrieved 18 May 2019.
  12. ^ Knapp, Fred. "Iraqis a fast-growing group in Nebraska". netnebraska.org. Archived from the original on 13 May 2018. Retrieved 20 September 2019.
  13. ^ "La communauté Yézidie en France". Retrieved 13 January 2019.
  14. ^ "Non, les Yézidis ne sont pas voués à disparaître". 1 August 2018. Retrieved 13 January 2019.
  15. ^ Armstrong, Kerrie (22 August 2017). "The Yazidi people: who are they and why are they on the run?". Explainer. SBS. Retrieved 25 February 2019. ٤ی ئابی ٢٠٢٠ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  16. ^ Andrea Glioti (18 October 2013). "Yazidis Benefit From Kurdish Gains in Northeast Syria". al-monitor. Archived from the original on 19 February 2014. Retrieved 1 April 2014.
  17. ^ "Många yazidier fortfarande försvunna" (بە سوێدی). SVT. 9 January 2018. Retrieved 13 January 2019.
  18. ^ "Turkey". U.S. Department of State. Retrieved 22 January 2019.
  19. ^ International Religious Freedom (2010): Annual Report to Congress. DIANE Publishing. ISBN 978-1-4379-4439-6.
  20. ^ "Statement on ABC Four Corners reporting". homeaffairs.gov.au. Retrieved 21 August 2019.
  21. ^ "For a Yazidi refugee in Canada, the trauma of ISIS triggers rare, terrifying seizures". 1 December 2018. Retrieved 13 January 2019.
  22. ^ Dalalyan, Tork (January 2011). "Construction of Kurdish and Yezidi Identities among the Kurmanji-speaking Population of the Republic of Armenia, in". Changing Identities: Armenia, Azerbaijan, Georgia (Collection of Selected Works, Edited by V. Voronkov, S. Khutsishvili, J. Horan), Heinrich Böll Stiftung South Caucasus: 189.
  23. ^ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی <ref> ھەڵە؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری iranica نەدراوە
  24. ^ "Yazidi". Oxford Dictionaries | English. Archived from the original on 3 August 2017. Retrieved 13 March 2019. ٣ی ئابی ٢٠١٧ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  25. ^ Kreyenbroek, Philip G.; Rashow, Khalīl Jindī (2005). God and Sheikh Adi are Perfect: Sacred Poems and Religious Narratives from the Yezidi Tradition. Otto Harrassowitz Verlag. p. 118. ISBN 3-447-05300-3.
  26. ^ خانمانی ئێزیدی جلـی رهش فڕێدهدهن (بە کوردی). Retrieved 13 February 2020.
  27. ^ Açikyildiz, Birgül (2014-12-23). The Yezidis: The History of a Community, Culture and Religion. I.B.Tauris. ISBN 978-0-85772-061-0.
  28. ^ Gidda, Mirren (8 August 2014). "Everything You Need to Know About the Yazidis". TIME.com. Retrieved 2016-02-07.
  29. ^ Nelida Fuccaro (1999). The Other Kurds: Yazidis in Colonial Iraq. London & New York: I. B. Tauris. p. 9. ISBN 1-86064-170-9.
  30. ^ Pirbari, Dimitri; Grigoriev, Stanislav. Holy Lalish, 2008 (Ezidian temple Lalish in Iraqi Kurdistan).
  31. ^ Omarkhali, Khanna (2017). The Yezidi religious textual tradition, from oral to written: categories, transmission, scripturalisation, and canonisation of the Yezidi oral religious texts: with samples of oral and written religious texts and with audio and video samples on CD-ROM. Harrassowitz Verlag. ISBN 978-3-447-10856-0. OCLC 994778968.
  32. ^ Kane, Sean (2011). "Iraq's disputed territories" (PDF). PeaceWorks. United States Institute of Peace. Retrieved 15 October 2018.
  33. ^ "On Vulnerable Ground – Violence against Minority Communities in Nineveh Province's Disputed Territories" (PDF). Human Rights Watch. November 2009. Retrieved 15 October 2018.
  34. ^ Ali, Majid Hassan (15 February 2019). "The identity controversy of religious minorities in Iraq: the crystallization of the Yazidi identity after 2003". British Journal of Middle Eastern Studies. 47 (5): 15. doi:10.1080/13530194.2019.1577129.
  35. ^ "UNHCR's Eligibility Guidelines for Assessing the International Protection Needs of Iraqi Asylum-Seekers" (PDF). pp. 11, 76.
  36. ^ Turgut, Lokman. Ancient rites and old religions in Kurdistan. OCLC 879288867.
  37. ^ Kaczorowski, Karol (2014). "Yezidism and Proto-Indo-Iranian Religion". Fritillaria Kurdica. Bulletin of Kurdish Studies.
  38. ^ Omarkhali, Khanna (2011). The status and role of the Yezidi legends and myths: to the question of comparative analysis of Yezidism, Yārisān (Ahl-e Haqq) and Zoroastrianism: a common substratum?. OCLC 999248462.
  39. ^ ئ ا Kreyenbroek 1995.
  40. ^ Bozarslan, Hamit; Gunes, Cengiz; Yadirgi, Veli, eds. (2021-04-22). The Cambridge History of the Kurds (1 ed.). Cambridge University Press. doi:10.1017/9781108623711. ISBN 978-1-108-62371-1.
  41. ^ Callimachi, Rukmini (2016-03-12). "To Maintain Supply of Sex Slaves, ISIS Pushes Birth Control". The New York Times. ISSN 0362-4331. Retrieved 2022-01-23.
  42. ^ "Statement by the Commission of Inquiry on Syria on the second anniversary of 3 August 2014 attack by ISIS of the Yazidis". ohchr.org. OHCHR. Retrieved 17 May 2019.
  43. ^ Suvari, Çakır Ceyhan (2018). "Being Ezidi in the Middle East". Understanding Religious Violence. Springer International Publishing. pp. 195–212. doi:10.1007/978-3-030-00284-8_8. ISBN 978-3-030-00284-8.
  44. ^ "Encyclopaedia Iranica: Yazidis". Iranicaonline.org. Retrieved 18 August 2014.
  45. ^ Ceyhan Suvari, Çakır. "Yezidis: An Ethno-Religious Group in Turkey" (PDF). p. 32.
  46. ^ "What you did not know about Iraq's Yazidi minority". Al Arabiya News. 11 August 2014.[بەستەری مردوو]
  47. ^ Bocheńska, Joanna (2018-10-26). Rediscovering Kurdistan's Cultures and Identities: The Call of the Cricket. Springer. ISBN 978-3-319-93088-6.
  48. ^ Omarkhali, Khanna (January 2009). "The status and role of the Yezidi legends and myths. To the question of comparative analysis of Yezidism, Yārisān (Ahl-e Haqq) and Zoroastrianism: a common substratum?". Academia.
  49. ^ ئ ا Turgut, Lokman. Ancient rites and old religions in Kurdistan. OCLC 879288867.
  50. ^ Bozarslan, Hamit; Gunes, Cengiz; Yadirgi, Veli (2021-04-22). The Cambridge History of the Kurds. Cambridge University Press. ISBN 978-1-108-58301-5.
  51. ^ Foltz, Richard. Two Kurdish Sects: The Yezidis and the Yaresan. p. 219. Archived from the original on 4 February 2015. Retrieved 27 February 2019. ٤ی شوباتی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  52. ^ Foltz, Richard (22 October 2013). "Mithra and Mithraism". Religions of Iran: From Prehistory to the Present. London: Oneworld Publications. p. 30. ISBN 978-1-78074-307-3. Archived from the original on 4 February 2015. Retrieved 27 February 2019.
  53. ^ ئ ا Açikyildiz, Birgül (2014). The Yezidis: The History of a Community, Culture and Religion. London: I. B. Tauris & Company. ISBN 978-1-78453-216-1. OCLC 888467694.
  54. ^ Adam Valen Levinson (2017).
  55. ^ Asher-Schapiro, Avi (11 August 2014). "Who Are the Yazidis, the Ancient, Persecuted Religious Minority Struggling to Survive in Iraq?". National Geographic. Archived from the original on 12 August 2014.
  56. ^ Thomas, Sean (19 August 2007). "The Devil worshippers of Iraq". The Daily Telegraph.
  57. ^ Gidda, Mirren (8 August 2014). "Everything You Need to Know About the Yazidis". TIME.com. Retrieved 7 February 2016.
  58. ^ Scirp, Amber (2012). "The Origin of Kurds". Advances in Anthology. 2: 64–79.
  59. ^ Garnik S. Asatrian, Victoria Arakelova (2014). The Religion of the Peacock Angel: The Yezidis and Their Spirit World. Routledge. ISBN 978-1-317-54428-9. Retrieved 17 May 2019.

بەستەرە دەرەکییەکان[دەستکاری]

وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?title=ئێزیدییەکان&oldid=1207711»