گەلانی ئێرانی

لەگەڵ نەتەوەکانی ئێران لێت تێک نەچێت.

خەڵکی ئێران، یان گرووپە نەژادییەکانی ئێران، گروپێکی نەژادی-زمانەوانین کە بە شێوەیەکی سەرەکی بە یەکێک لە زمانەکانی ئێرانی قسە دەکەن و هاوبەشی کەلتووری و نەژادییان هەیە. ئەم خەڵکە لە سەرتاسەری بەرزایی ئێراندا بڵاو بوونەتەوە، لە هیندوکش تا ئاناتۆلیا و لە ئاسیای ناوەڕاستەوە تا کەنداوی فارس، لە ناوچەیەک کە پێی دەوترێت ئێران گەورە یان خاکی ئێران. هۆزە ئێرانییەکان ڕۆڵێکی زۆر گرنگیان لە مێژوودا گێڕاوە. مادەکان یەکێک لە یەکەمین وڵات و ئیمپراتۆریەتەکانی فرە ڕەگەزیان پێکهێنا، ئیمپراتۆریەتی هەخامەنشی، کە گەورەترین ئیمپراتۆریەتی جیهان بوو لەو کاتەدا و یەکەم زلهێز بوو لە مێژوودا. هۆزە کۆچەری سکایی و سارماتییەکان فەرمانڕەوایی خاکی فراوانی ئەوراسیا دەکەن و کاریگەرییەکی گەورەیان لەسەر ڕۆژهەڵاتی ئەوروپا و ئاسیای ناوەڕاست هەبوو. ئایینە جۆراوجۆرەکانی بە ڕەچەڵەک ئێرانی، وەک زەردەشتی، میترایزم و مانویی، کاریگەری فەلسەفی زۆر گرنگیان هەبووە لەسەر چەمکەکانی جوولەکە، مەسیحیەت و ئیسلام.

گەلانی هاوچەرخی ئێران بریتین لە بەلوچ، گیلەک، ئازەربایجان، کورد، لور، مازندارانی، ئۆسێتی، پامیری، پشتون، تات قەفقازی، تاجیک، تالاش، وەخی، یەغنوبی و زازا. بڵاوبونەوەی ئێستایان لە سەرتاسەری بەرزایی ئێراندا درێژ دەبێتەوە – لە قەوقاز لە باکوورەوە تا کەنداوی فارس لە باشوور، لە ڕۆژهەڵاتی ئانادۆڵیا لە ڕۆژئاواوە تا تاشکورگان لە شینجیانگ لە ڕۆژهەڵات – ناوچەیەک دەگرێتەوە کە هەندێک جار پێی دەگوترێت ئێرانی گەورە و مەودای گەلانی فارسی زمان و کاریگەری جیۆپۆلەتیک و کەلتوورییان نیشان دەدات.

ئەمانەش ببینە

• نەتەوەکانی ئێران
• پان ئێرانیزم