فراوانبوونی ناتۆ

فراوانبوونی ناتۆ
لقی	enrollment، increase
بابەتی لاوەکی	ناتۆ، increase
دەبێتە ھۆکاری	وڵاتانی ئەندامی ناتۆ
هۆکاری ناڕاستەوخۆ	dissolution of the Soviet Union
بەرامبەر	withdrawal from NATO
لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

ناتۆ ھاوپەیمانییەکی سەربازییە کە بیست و ھەشت وڵاتی ئەورووپی و دوو وڵاتی ئەمریکای باکوور لەخۆدەگرێت کە سیستەمێکی بەرگری بەکۆمەڵ پێکدەھێنن. پرۆسەی پەیوەستبوون بەم پەیماننامەیە لەسەر بنەمای مادەی ١٠ ی پەیمانی باکووری ئەتڵەسی دامەزراوە، کە ڕێگە بە تاکە ڕێگەی پەیوەندیکردن لە «وڵاتانی دیکەی ئەوروپا» و ڕێککەوتنەکانی دواتر دەدات. ئەو وڵاتانەی کە دەیانەوێت بەشداری بکەن، دەبێت ھەندێک مەرج بەدی بھێنن و پرۆسەیەکی فرە ھەنگاوی تەواو بکەن کە گفتوگۆی سیاسی و بەشداری سەربازی لەخۆدەگرێت. پڕۆسەی پەیوەست بوون بە ئەنجومەنی باکووری ئەتڵەسی، کە دەستەی بەڕێوەبەری ناتۆیە، سەرپەرشتی دەکات.

ناتۆ لە ساڵی ١٩٤٩ بە دوازدە ئەندامی دامەزرێنەر دامەزراوە و بە زیادکردنی یۆنان و تورکیا لە ساڵی ١٩٥٢ بە خێرایی فراوانتر بوو. ئەڵمانیای ڕۆژاوا لە ساڵی ١٩٥٢ پەیوەندی بە ناتۆوە کرد بۆ ئەوەی لە ساڵی ١٩٥٢ ئەڵمانیای ڕۆژاوا چەکدار بکاتەوە، پێشنیاری بێلایەنی لە یاداشتەکەی ستالین لە ساڵی ١٩٥٥ ڕەتکردەوە. ئەمەش وای لە یەکێتی سۆڤیەت کرد ھاوپەیمانییەکی ئەمنی بەکۆمەڵی خۆی دابمەزرێنێت، کە بە شێوەیەکی نافەرمی بە پەیمانی وارشۆ ناسرا، ھەمان ساڵ. ئیسپانیا وڵاتی داھاتوو بوو کە لە ساڵی ١٩٨٢ پەیوەندی بە ناتۆوە کرد. یەکێتی سۆڤیەت و ناتۆ لە ساڵی ١٩٩٠ ڕێککەوتن لەسەر ئەوەی ئەڵمانیایەکی یەکگرتوو بەھۆی ئەندامێتی ئەڵمانیای ڕۆژاوا پەیوەندی بە ناتۆوە بکات، لەگەڵ جێبەجێکردنی چوارچێوە و سنووردارکردنی جێگیرکردنی ھێزەکانی ناتۆ لەسەر خاکی ئەڵمانیای ڕۆژھەڵاتی پێشوو. ھەڵوەشاندنەوەی یەکێتی سۆڤیەت لە ساڵی ١٩٩١ بووە ھۆی ئەوەی ژمارەیەک وڵاتی پێشووی پەیمانی وارشۆ و دوای سۆڤیەت داوای پەیوەستبوون بە ناتۆ بکەن. ئەم ڕووداوە ناڕەزایەتی ڕووسیای لێکەوتەوە، چونکە ئەم وڵاتانەی لە بواری کاریگەرییەکانیدا دەبینی. لە ساڵی ١٩٩٦ بیل کلینتۆن سەرۆکی ئەمریکا داوای لە کۆمارەکانی دوای سۆڤیەت و وڵاتانی پێشووی پەیمانی وارشۆ کرد بچنە ناو ناتۆ، بەمەش فراوانکردنی ناتۆ بووە بەشێکی دیار لە گرنگیدان بە سیاسەتی دەرەوەی. ڕێککەوتننامەی بۆن-پاریس لە ساڵی ١٩٥٢ کۆتایی بە داگیرکردنی ئەڵمانیا لەلایەن ئەمریکا و فەرەنسا و بەریتانیا ھێنا.

دوای سێ ساڵ، پۆڵەندا و ھەنگاریا و کۆماری چیک پەیوەندییان بە ناتۆوە کرد، ئەمەش لەنێو ناتۆدا ناکۆکی زۆر و دژایەتییەکی توندی ڕووسیای لێکەوتووە. خولی فراوانبوونی داھاتوو بە پەیوەستبوونی حەوت وڵاتی ئەورووپای ناوەڕاست و ڕۆژھەڵات ڕوویدا: بولگاریا، ئیستۆنیا، لاتڤیا، لیتوانیا، ڕۆمانیا، سلۆڤاکیا و سلۆڤینیا. ئەم وڵاتانە لە ساڵی ٢٠٠٢ لە کۆبوونەوەی پراگدا بانگھێشت کرابوون بۆ دەستپێکردنی دانوستانەکانی ئەندامێتی و کەمێک پێش کۆبوونەوەی ئەستەنبوڵ لە ساڵی ٢٠٠٤ پەیوەندییان بە ناتۆوە کرد. ئەلبانیا و کرواتیا لە ١ی نیسانی ٢٠٠٩، پێش کۆبوونەوەی لووتکەی ستراسبۆرگ و کۆیل لە ساڵی ٢٠٠٩ پەیوەندییان بە ناتۆوە کرد. دوایین وڵاتانی ئەندام کە پەیوەندییان بە ناتۆوە کردووە بریتین لە مۆنتینیگرۆ لە ٥ی حوزەیرانی ٢٠١٧ و باکووری مەقدۆنیا لە ٢٧ی ئازاری ٢٠٢٠.

لە ساڵی ٢٠٢٢ەوە ناتۆ دان بەو سێ وڵاتەدا دەنێت کە بە فەرمی داوای ئەندامێتییان کردووە : بۆسنە و ھەرزەگۆڤینا، جۆرجیا و ئوکراینا. پەیوەستبوون بە ناتۆ پرسێکە کە لە چەند وڵاتێکی دیکەی دەرەوەی ھاوپەیمانییەکە باس و لێکۆڵینەوەی لەسەر دەکرێت، لەوانە فینلاند، ئێرلەندا، مۆڵدۆڤا، سربیا و سوید. لە وڵاتانی وەک ئوکراینا پشتیوانی یان دژایەتیکردنی ئەندامێتی بەستراوەتەوە بە ئایدۆلۆژیای ئیتنیکی-تاریک و نەتەوەیییەوە. پەیوەستبوونی وڵاتان و وڵاتانی پێشووی بلۆکی ڕۆژھەڵات دوای ڕووخانی یەکێتی سۆڤیەت لەم ھاوپەیمانییەدا گرژییەکانی نێوان ناتۆ و ڕووسیای زیاتر کردووە. فراوانبوونی ناتۆ بەرەو ڕۆژھەڵات یەکێک بوو لەو پاڵنەرانەی کە ڤلادیمێر پوتین سەرۆکی ڕووسیا پێشکەشی کرد بۆ پاساوھێنانەوە بۆ دەستدرێژی ڕووسیا بۆ سەر ئوکراینا لە ساڵی ٢٠٢٢.

فراوانبوونەکانی ڕابردوو

دانوستانەکانی لەندەن و پاریس لە ساڵی ١٩٥٤ کۆتایی بە داگیرکارییەکانی ھاوپەیمانان لە ئەڵمانیای ڕۆژاوا ھێنا و بووە ھۆی ئەوەی ئەڵمانیا وەک ئەندامێکی ناتۆ چەک بکاتەوە.

ناتۆ لە ساڵی ١٩٤٩ەوە لە دامەزراندنییەوە، لە ھەشت قۆناغدا ئەندامی نوێی زیاد کردووە، کە ٣٠ وڵاتی واژووکاریان ھەیە. دوازدە لەو وڵاتانە بەشێک بوون لە ئەندامانی دامەزرێنەری ناتۆ: بەلجیکا، کەنەدا، دانیمارک، فەرەنسا، ئایسلەندا ، ئیتاڵیا، لۆکسمبۆرگ، ھۆڵەندا، نەرویج، پورتوگال، شانشینی یەکگرتوو و ئەمریکا. ساڵانی یەکەمی شەڕی سارد لەگەڵ دابەشبوونی ئایدیۆلۆژی و ئابووریدا بوو لە نێوان دەوڵەتە سەرمایەدارییەکانی ئەورووپای ڕۆژاوا کە لەلایەن ئەمریکاوە پشتیوانی دەکران، لەگەڵ دەوڵەتە کۆمۆنیستەکانی ئەورووپای ڕۆژھەڵات کە یەکێتی سۆڤیەت پشتیوانییان لێدەکرد. گرژییەکانی نێوان سەرمایەداری و کۆمۆنیزم ڕێگەی بە زۆرێک لە ڕێکخراوە نادیموکراتیک و پاوانخوازەکان (ڕژێمەکان) لە ئەورووپا دا بە بیانووی دژایەتیکردنی کۆمۆنیزم بچنە ناو ناتۆ. وڵاتانی وەک پورتوگال بە سەرکردایەتی ئەنتۆنیۆ سالازار کە یەکێک بوون لە یەکەم ئەندامانی ناتۆ، دەکەونە ئەم پۆلە. پورتوگال و وڵاتانی دیکەی ناتۆ ھانی حکوومەتە دژە کۆمۆنیستەکانی یۆنان و تورکیایان دا بۆ ئەوەی بچنە ناو ھاوپەیمانێتییەکەوە، کە لە ساڵی ١٩٥٢ پەیوەندییان بە ناتۆوە کرد. یۆنان لە ساڵی ١٩٧٤ بەھۆی لەشکرکێشی تورکیا بۆ سەر قوبرس ئەندامێتی خۆی ڕاگرت، بەڵام لە ساڵی ١٩٨٠ بە ھاوکاری تورکیا پەیوەندی بەوەوە کردەوە. ڕێککەوتننامەی بۆن-پاریس لە ساڵی ١٩٥٢ کۆتایی بە داگیرکردنی ئەڵمانیا لەلایەن ئەمریکا و فەرەنسا و بەریتانیا ھێنا.