گمە

گمە

Gma
گمە Gma
گوند
وڵات	کوردستان; عێراق
پارێزگا	ھەڵەبجە
قەزا	قەزای ھەڵەبجە (ناوەند)
ناحیە	ناحیەی بەمۆ
بەرزایی	٦٩١ مەتر (٢٬٢٦٧ پێ)
زمان و ئایین
• زمان	کوردی (سۆرانی)
• ئایین	سوننی شافعی

گمە گوندێکە، کەوتووەتە ناحیەی بەمۆ، قەزای ھەڵەبجە (ناوەند)، پارێزگای ھەڵەبجە، باشووری کوردستان.^[٢]^[٣]

گوندی گمە یەکێکە لەگوندەکانی ناوچەی تاوگۆزی دەکەوێتە سنووری ناحیەی بەمۆ، ھاوسنوورە لەگەڵ کوردستانی ڕۆژھەڵات دانیشتووانەکەی بە ئاژەڵداری و کشتوکاڵ و کاری سنوورەوە خەریکن.^[٤]

جوگرافیا[دەستکاری]

گمە لە باکوور ھاوسنوورە لەگەڵ گوندی کانی ژەنان و لە باشوور لەگەڵ گوندی پشتە و لە ڕۆژھەڵات لەگەڵ گوندی شێخ سێڵە لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان لە ڕۆژاوا لەگەڵ گوندی قەڵپ.^[٥]^[٦]^[٧]

گوندی گمە لەسەرژمێرییەکانی عێراق

۱- سەرژمێری ساڵی ۱۹٤۷

بەپێی سەرژمێری ساڵی ۱۹٤۷ ژمارەی دانیشتوانی گوندی گمە پێکهاتووە لە ۲۰۷ کەس ( ۷٨ نێر ، ۱۲۹ مێ).

۲- سەرژمێری ساڵی ۱۹٥۷

بەپێی سەرژمێری ساڵی ١٩٥٧ ژمارەی دانیشتوانی گوندی گمە ٣٢٠ کەس بووە.

۳- سەرژمێری ساڵی ۱۹۷۷

بەپێی سەرژمێری ساڵی ۱۹۷۷ ژماری دانیشتوانی گوندی گمە ۲۰٦ کەس بووە.

بەپێی ئامارێکی بەڕێوەبەرێتی ناحیەی بەمۆ لەساڵی ۲۰۱۹ ژمارەی ئەو خێزانانەی لە گوندی گمە دانیشتون بریتییەلە (۱۳)خێزان و (۹۰) کەس.

ناوی بەشێک لە شوێنەکان:^[٨]

سەرناو
زریسکێ
پاڵی پشتە
قاژەلیانە
گۆمیان
کەلاران
بەرگردێ
خڕنوکێ
قاژەلیانە
گاھەڵدێر
قوڵقوڵاکە
تارم شێر
بڵاڵوکێ
تەڵەگار
پێچکە بزن
پشت ئاش
بانە سوور
چەمە قوڵە
کوڵە چەرمو
کوڵە بەرز
گردە وێژە

مێژوو[دەستکاری]

گوندی گمە یەکێکە لە گوندەکانی ناوچەی تاوگۆزی، لەڕووی کارگێڕییەوە سەر بە ناحیەی بەمۆیە لە پارێزگای ھەڵەبجە و ھاوسنوورە لەگەڵ کۆماری ئیسلامی ئێران. گوندی گمە ھەر لەسەردەمانی زووە ئاوەدان بووە، ھەروەھا لە سەردەمی شۆڕشەکانی کوردا، ھەمیشە شوێنی حەوانەوەی ھێزی پێشمەرگە بووە، بۆیە بە بەردەوامی لەلایەن ھێزەکانی ڕژێمەوە خەڵکەکەی ڕوبەڕوی گرتن و لێدان و مەرگ بونەتەوە، ھەر بۆیە لە ساڵی ١٩٧٨ لە لایەن ڕژێمی بەعسەوە گوندەکە وێرانکراوە و دانیشتووانەکەی ڕاگوێزراوە بۆ ناحیەی زەڕایەن. لەدوای ڕاپەڕینە مەزنەکەی بەھاری ١٩٩١ەوە جارێکی تر ئاوەدان کراوەتەوە ئێستاش ژمارەیەک خێزان تێیدا نیشتەجێیە و دانیشتووانەکەی بە کشتوکاڵ و ئاژەڵداری و کاری سنورەوە خەریکن. لەئێستادا لە گوندی گمە مزگەوت و قوتابخانەی تێدایە، ھەروەھا کارەبای نیشتیمانی گەیشتووەتە گوندەکە، بەڵام ڕێگاوبانەکەی وەکو پێویست نییە ھەرچەندە تائێستا چەندجارێک لەسەر ئەرکی خەڵکی گوندەکە ڕێگاکە چاککراوەتەوە.

کارگێڕی[دەستکاری]

لەسەردەمی عوسمانییەکاندا گوندی گمە لەگەڵ گوندەکانی تری سنورەکە سەر بەقەزای هەڵەبجەبووه.

دوای دورستکردنی دەوڵەتی عێراق لەسەردەمی پاشایەتیدا لەڕووی کارگێڕییەوە گوندی گمە خرایە سەر قەزای هەڵەبجە.

لەساڵی ۱۹٦۰ گوندی گمە لەڕووی کارگێڕییەوه خرایەسەر ناحیەی سیروان سەر بەقەزای هەڵەبجە.

ڕۆژی ٢٦ی کانوونی دووەمی ١٩٧٨ بەبڕیاری حکومەتی ئەو کاتەی عێراق گوندی گمە و ژمارەیەک گوندی تری سنورەکە خرایە سەر ناحیەی دەربەندیخان.

لەمانگی هەشتی ساڵی ١٩٧٨ گوندی گمە لەگەڵ گوندەکانی تری سنورەکە لەلایەن ڕژێمی بەعسەوە دانیشتوانەکەی ڕاگوێزاران بۆ ئۆردووگای زۆرەملێی زەڕایەن لەسەر ڕێگای سلێمانی - دەربەندیخان

لەدوای ڕاپەڕینەوە گوندی گمە سەر بە قەزای خانەقین بووە لەئیدارەی گەرمیان دواتر دوای پێکھێنانی ناحیەی بەمۆ گوندی گمە یەکێک بوو لەگوندەکانی ناحیەکە سەر بەپارێزگای هەڵەبجە.

زەوییەکانی گوندی گمە دەکەونە کەرتی 45 گمە.

خانەقای گمە

لە ساڵی ۱٨٨۰ خانەقای گمە لەلایەن شێخ عومەری زیائەدینەوە دروستکراوە بەهۆی ڕاگواستنی گوندی گمە لەساڵی ۱۹۷٨ ڕوخێنراوە، لەساڵی ۱۹۹۹ جارێکتر دروستکراوەتەوە. یەکەم مەلاش شێخ محەممەد قەرەداغی بووە، پاشان ھەریەک لە ئەحمەدی سەدبار و مەلا ئەحمەدی نزارە مەلای خانەقاکە بوون. دوای ئاوەدانکردنەوەی گوندی گمە دوای ڕاپەڕین جارێکتر خانەقای گمە دروستکراوەتەوە، حاجی محسین ئەمین دانیشتوی گوندی گمە بەردەوام خەریکی مزگەوتەکە بووە تاڕۆژی ١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٠ کۆچی دوایکردووە، ھەموو ھەینییەک وتاری داوە.

قوتابخانەی گمە

لەساڵانی حەفتا قوتابیانی گمە دەچوونە گوندی پشتە بۆ خوێندن، چونکە ئەو سەردەمە گوندی گمە قوتابخانەی تێدا نەبووە. لە ساڵی ١٩٩٥ بۆیەکەمجار قوتابخانەی تێداکراوەتەوە مامۆستا ئەنوەر عەلی دانیشتوی گوندەکە یەکەم مامۆستا بووە ئێستاش بەڕێوەبەری قوتابخانەکەیە. قوتابخانەی گمە تا پۆلی شەشەمی بنەڕەتی تێدایە. کردنەوەی قوتابخانە لەگوندی گمە ڕۆڵێکی گرنگی لەبەرەوپێشبردنی ڕەوتی خوێندندا ھەبووە.

پێشانگا[دەستکاری]

سروشتی گوندی گمە لە بەھاردا

ئەمانەش ببینە[دەستکاری]

گوندەکانی پارێزگای ھەڵەبجە^[٩]

سەرچاوەکان[دەستکاری]

^ Kurdistan Regional Government. KRG.
^ د. عەبدوڵڵا غەفوور. پێڕستی گوندەکانی باشوور‏ (کوردی).
^ http://kurdipedia.org/?q=20150921014425127062&lng=3
^ سروشتی گوندی گمەی ناوچەی تاوگۆزی - بەھاری ئەمساڵ‏ (کوردی). ڕووداو.نێت (لە ڕێکەوتی ٢٩ی ئازاری ٢٠١٤). سەردان لە ڕێکەوتی ١٦ی تەممووزی ٢٠٢٠.
^ http://wikimapia.org/
^ http://www.krso.net/ ٣ی شوباتی ٢٠٢٠ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
^ جەمیل ڕۆژبەیانی. وڵاتەکەت بناسە‏ (کوردی).
^ سوود وەرگرتن لە کەسانی بەتەمەنی گوندەکە.
^ https://books.google.iq/books?

10. گوندەکانی باشووری کوردستان لەسەرژمێری ساڵی 1957، د.عەبدوڵا غەفور 11. گوندەکانی باشووری کوردستان لەسەرژمێری ساڵی 1977، د.عەبدوڵا غەفور

الجمهوریة العراقیة، وزارة الداخلیة، مدیریة التسجیل الاحوال المدنیة العامة مدیریة الشعبه الفنیة، دلیل التعداد العام للسنة ۱۹٥۷

[1] Kurdistan Regional Government. KRG.

[2] د. عەبدوڵڵا غەفوور. پێڕستی گوندەکانی باشوور‏ (کوردی).

[3] ttp://kurdipedia.org/?q=20150921014425127062&lng=3

[4] سروشتی گوندی گمەی ناوچەی تاوگۆزی - بەھاری ئەمساڵ‏ (کوردی). ڕووداو.نێت (لە ڕێکەوتی ٢٩ی ئازاری ٢٠١٤). سەردان لە ڕێکەوتی ١٦ی تەممووزی ٢٠٢٠.

[5] ttp://wikimapia.org/

[6] ttp://www.krso.net/ ٣ی شوباتی ٢٠٢٠ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[7] جەمیل ڕۆژبەیانی. وڵاتەکەت بناسە‏ (کوردی).

[8] سوود وەرگرتن لە کەسانی بەتەمەنی گوندەکە.

[9] ttps://books.google.iq/books?

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

ب و د پێڕستی گوندەکانی پارێزگای ھەڵەبجە
کوردستان > باشوور > پارێزگای ھەڵەبجە
ناحیەی سیروان	سیروان (ناوەند) ئیمامی زامن بانەبانان باوەکۆچک بەشارەتی خواروو بەشارەتی سەروو بەشی پیرک بەکراوا بۆین بیاوێڵە بێژاوا بێلەنگە پریسی خواروو پریسی سەروو پێگە تریفە (ڕوونکردنەوە) تلەوەرێ تەپەتۆڵەکە تەپەگوڵاوی تەوەنەبەل تونی حاجی حەسەن جەلیلە (ڕوونکردنەوە) چاوگی کۆکۆیی چروستانی خواروو چروستانی سەروو چنارەی کۆکۆیی حەسەن ئاوا حەمەوغان خاک و خۆڵ (ڕوونکردنەوە) دەڵەمەڕ دەڵێنی دوانزەئیمام ڕیشاو زەلەکێ زەمەقی خواروو زەمەقی سەروو سازان سەراو (ڕوونکردنەوە) سەرچاوگی کۆکۆیی عەبابەیلێ عەنەب غوڵامی خواروو غوڵامی سەروو قارەمانی قشڵاغەڕووتە قوڵی متکان کاگردەڵ کانی توو (ڕوونکردنەوە) کانی گوێز (ڕوونکردنەوە) کانی شێخ کەوتە کۆساوا گردەناوێ گردی گۆ گورگەچیا (ڕوونکردنەوە) گوندە لامەرکەزی، ھەڵەبجە لمە مامەشەیی مۆردین میراولی (ڕوونکردنەوە) نەوەر نەیجەڵە نێرگزەجاڕ ھانەژاڵە(کانی کەروێشکان) ھانەسوورە
ناحیەی خورماڵ	خورماڵ (ناوەند) ئاوایی حەمەی فەرەج ئاوایی ڕۆستەم بەگ ئەحماوا ئێڵانپی بانی بنۆک بانی شار بەردەبەل تازەدێ تەپەڕێزینە تەپەسەرقوڵە تەپەکوڕە تەپی سەفای خواروو تەپی سەفای سەروو تەکیە، خورماڵ چنارە خێڵی حەمە دەرەشیشی خواروو دەرەشیشی سەروو دەرەگوڵان دێکۆن ڕیشێن زەڵم سەرکەن شەشکی خواروو شەشکی سەروو شەکڕاڵی شیرەمەڕ عامورە قاجر قەڵبەزە قول خورد کانی ئاسکان کشەدەری کوڵکنی ئیسماعیل خەسرەو کوڵکنی حەمەسوور کوڵکنی فەقێ کەرەم گردی قازی گەرچێنەی بانی بنۆک گوڵەخانە گۆمەلار گێلەک مەلاوەیسە میری سوور ناوباخان نەوێ ھانەوقوڵی
ناحیەی بیارە	بیارە (ناوەند) باخەکۆن بنجەودڕەی بەڵخە پاڵانیان تاوێرە تەوێڵە جاوری خارگێڵان خەرپانی دارەتفێ درەکێ دەرەقەیسەر دەرەی مەڕ دەگاشێخان دۆڵبیان زەردەھاڵ سەرگەت سۆسەکان کولیژی گریانە گەچێنە گوڵپ نارنجڵە ھانەنەوتێ ھانەودنی ھاوار ھاوارەکۆن
ناحیەی بەمۆ	گڵێجاڵ(ناوەند) بەلەسۆ پشتە بەڕوێنی خواروو بەڕوێنی سەروو توەوشکی چواردارانی خواروو چواردارانی سەروو حاجی ئاوا، بەمۆ قەڵپ کانی پاشا کانی وەیسکێ گمە
ناوەند: شاری ھەڵەبجە، شارۆچکەکان: سیروان و خورماڵ و بیارە