بەکارھێنەر:ئاسۆ/Destpêk3
ویکیپیدیا ئینسایکڵۆپیدیایەکی ئازادی ئینتەرنێتییە کە بە دەستی بەشداربووانی خۆبەخشەوە لە سەرانسەری جیھاندا پێکدێت. سەیرکردن، لەبەرگرتنەوە و بەکارھێنانەوەی ناوەرۆکی ویکیپیدیا ئازادە. ویکیپیدیا دەستەی نووسەران یان چاودێرانی تایبەتی نییە و ھەموو کەس لە سەر ئینتەرنێت دەتوانێت دەستکاری و چاودێریی وتارەکانی بکات. ئەم ویکیپیدیایە کە بە شێوەزاری ناوەندی (سۆرانی) لە زمانی کوردی (Central Kurdish Branch) دەنووسرێت لە ٢٠٠٩ەوە لە ویکیپیدیای کورمانجی بە ھۆی چەند کێشەی تەکنیکی و زمانەوانییەوە جیا بووەتەوە و ئێستا ٢٧٬١١١ وتار و ١٢٥ بەشداربووی چالاکی ھەیە.
ئانیلیس ماری 'ئانە' فرانک (ئەڵمانی: [ˈanəˌliːs maˈʁiː ˈfʁaŋk]، وەشانی کورت: [ˈanə ˈfʁaŋk] (
گوێگرتن)، ھۆڵەندی: [ˈɑnəˌlis maːˈri ˈfrɑŋk]؛ لەدایکبووی ١٢ی حوزەیرانی ١٩٢٩ – مردووی شوبات یان ئازاری ١٩٤٥) جوولەکەیەکی ئەڵمانی-ھۆڵەندی بوو، بەیەکیک لە باسکراوترین کەس لە ناو قوربانیانی ھۆڵۆکۆست دادەنرێت. بەنووسینەوەی یادەوەرییەکانی ناوبانگی لەدوای مردنی دەرکرد، ئەمەش دوای بڵاوبوونەوەی کتێبی بیرەوەرییەکانی کچێکی گەنج (ناوە ڕەسەنەکەی: Het Achterhuis)، کە بەڵگەنامەی ژیانی خوشاردنەوەیەی بوو لە ساڵانی ١٩٤٢ بۆ ١٩٤٤، لەکاتی داگیرکردنی ھۆڵەندا لەلایەن ئەڵمانیا لەسەردەمی جەنگی جیھانیی دووەم. کتێبەکەی ئانە بەیەکێک لە بەناوبانگترین کتێبەکانی جیھان دادەنرێت، ھەروەھا بووەتە سەرچاوەی کۆمەڵێک شانۆگەری و فیلم.
ئان لەدایکبووی فرانکفۆرت، ئەڵمانیایە بەڵام زۆربەی ژیانی لەناو یان ننزیک ئەمستەردام، ھۆڵەندا بەسەربردووە. ئانە تەمەنی چوار ساڵان بووە، کاتێک خێزانەکەی لە ئەڵمانیاوە چوونەتە ھۆڵەندا، لەکاتی گەیشتنە دەسەڵاتی نازییەکان. لە ساڵی ١٩٤١، ھاوڵاتینامەی ئەڵمانی لێسەندرایەوە، بەمەش بووە کەسێکی بێوڵات. لە ئایاری ١٩٤٠، ئانە لە ئەمستەردام گیری خوارد، ئەمەش دوای داگیرکردنی ھۆڵەندا لەلایەن ئەلمانیای نازییەوە. لەدوای زیادبوونی مەترسی و کۆمەڵکووژی گەلی جوو، ئەوا ئانە لە ژوورێکی نھێنی خۆی شاردەوە، کە لە پشت کتێبخانەیەکدا بوو، ژوورەکە لە ھەمان ئەو باڵەخانەیەدا بوو کە باوکی، ئۆتۆ فرانک کاری لێ دەکرد. لەوکاتەوە تاکوو گیرانی خێزانەکەی لەلایەن گێستاپۆکان لە ئابی ١٩٤٤، ئەو خەریکی نووسین و پاراستنی یادنامەیەکی بوو کە بەدیاری پێی درابوو، بەشێوەیەکی ڕێک و بەردەوام لێی دەنووسی. دوا بەدوای گیرانیان ئەوا خێزانی فڕاک برانە کەمپی زۆرەملێی نازییەکان. لە تشرینی یەکەم یان دووەمی ١٩٤٤، ئانە لەگەڵ خووشکەکەی مارگۆت، لە کەمپی ئاشڤیتز گواسترانەوە بۆ کەمپی بێرگن بیلسن، کە دوای چەند مانگێک، لەوێ مردن. بەگوێرەی ڕاپۆرتی نزیککراوەی خاچی سوور، ئەوا لە مانگی ئازار مردن، دەسەڵاتی ھۆڵەندا مردنی ئەوانی بە ٣١ی ئازار وەک ڕۆژی فەرمی مردنی ئانە دانا، بەڵام دواتر لە ساڵی ٢٠١٥، بەپێی توێژینەوەیەکی خانەی ئانە فرانک ئەوا پێدەچێت مردنی لە مانگی شوبات بووبێت.
ئۆتۆ، تاکە ڕزگاربووی خێزانەکەی بوو، کە لەدوای جەنگ گەڕایەوە ئەمستەردام وە بینی یادەوەری ئانە لەلایەن سکرتێرەکەیەوە پارێزگاری لێکراوە، میپ گیس کە دواتر بە ھەوڵی ئۆتۆ وەک کتێب لە ساڵی ١٩٤٧ چاپکرا. یادەوەرییەکە بەزمانی ھۆڵەندی نووسرابوو، دواتر لە ساڵی ١٩٥٢ وەرگێڕانی بۆکرایە سەر زمانی ئینگلیزی و تا ئێستا بۆ زیاتر لە ٧٠ زمان وەرگێڕانی بۆکراوە.
خوێندنەوەی زیاتر...
- ١٢ی ئاب – ڕێژەی گشتگیربوون بە ڤایرۆسی کۆرۆنا گەیشتە ٢٠٬٠٠٠٬٠٠٠ کەس و لە ناویاندا ٧٣٦٬٠٠٠ کەس مردوون، و ١٢٬٢٨١٬٠٠٠ کەسیش لە نەخۆشییەکە چاکبوونەتەوە.
- ٤ی ئاب – چەند تەقینەوەیەک (لە وێنەکەدا) لە بەیرووت، لوبنان، بەلایەنی کەمەوە بوونە ھۆی کوشتنی ١٥٨ کەس و برینداربوونی زیاتر لە ٦٬٠٠٠ کەسی تر.
- ٢٠ی تەممووز – کەشتیی ئاسمانیی ھیوا نێردرایە سەر ھەسارەی بارام لە ناوەندی بۆشاییی تانیگاشیما لە وڵاتی یابان. ئەو کەشتییە دەبێتە یەکەمین کەشتی ئاسمانی نەتەوەیی عەرەب و وڵاتی ئیمارات کە تایبەتە بە ھەسارەی بارام.
- ١٨ی تەممووز – کلکداری نیووایز بەدرێژایی مانگی تەممووز لە بەرەبەیاندا کۆتایییەکانیش لە شەوان لە ئاسمانی زەوی دەردەکەوی.
- ١٠ی تەممووز – دوای ٨٦ ساڵ لە ڕاگرتنی نوێژکردن لە ناوی، دادگای کارگێڕی بەرزی تورکیا بڕیاڕی بە گۆڕینی ئایاسۆفیا لە مۆزەخانەوە بۆ مزگەوت دا.
- ٩ی تەممووز – ئاماری گشتگیربوون بە ڤایرۆسی کۆرۆنا بەرز بوویەوە و گەیشتە ١٢ میلیۆن کەس لە ھەموو جیھان، ئاماری ڕێژەی مردووان ٥٤٨ ھەزار کەس؛ بە نزیکەیی ٦ میلیۆن و ٥٦١ ھەزار کەس لە نەخۆشییەکە چاک بوونەوە.
- ٧ی تەممووز – لافاوی دوورگەی کیوشو ٢٠٢٠ بووە ھۆی کوشتنی ٤٩ کەس لە باشووری ژاپۆن.
- ٢١ی ئایار – خۆرگیران خۆرگیرانێکی نیمچەیی ڕوویدا، کە لە بەشێک لە ئەفریقا و ئاسیا بیندرا. لەگەڵ بەشێک لە باشووری ڕۆژھەڵاتی ئەورووپا، و لە ھەرێمی کوردستانیش ئەو خۆرگیرانە بە شێوەیەکی نیمچەیی بیندرا.
- ٦ی ئایار – پەرلەمانی عێراق لە دانیشتنێکیدا متمانەی بە مستەفا کازمی بەخشی وەک سەرۆکوەزیرانی نوێی عێراق.
ویکیپیدیا دەستەی نووسەرانی نییە و ھەموو کەسێک دەتوانێت پەرە بە بابەتەکانی بدات. بەشداری کردن ھەموو کەسێک ڕاستەوخۆ دەخرێتە ویکیپیدیا و پێویستی بە پەسەندکردنی کەس نییە. بەڵام بۆ بەرگری لە خراپکاری پەیڕەوی سیاسەتەکان و ڕێساکان دەکرێت. بۆ دەستپێکردن ببە بە ئەندام و ئەمانە ببینە:
پاشان:
- ڕێساکانی نووسینی کوردی لێرە فێر ببە.
ئەگەر کێشەیەکت ھەیە سەردانی ئەمانە بکە:
- پێرستی ڕێنوێنیەکان (بە کوردی) (بە ئینگلیزی، بە عەرەبی، بە فارسی)
- پرسگا: بۆ پرسیارکردن لە شارەزاکانی ویکیپیدیا
کۆمەڵگای ویکیپیدیا، بەشداربووانی تێکۆشەر و خۆبەخشن کە لە پەرەپێدان و لە ڕێساکانی ویکیپیدیادا شارەزان.
- دەروازەی کۆمەڵگا، ڕاگەیاندن و ڕێدۆزیی چالاکییەکان
- دیوەخان، وتووێژ لە سەر کێشەکان و پێشنیارەکان
- کوردیگە، ھاوکاریی ویکیپیدیا کوردییەکان
- دوایین گۆڕانکارییەکان (irc)، وتارە نوێکان
- کۆلکەوتارەکان، وتارە لایەنگرانەکان، وتارە ناخاوێنەکان
