ئەبوو عوبەیدە کوڕی جەڕاح

ئەبوو عوبەیدە کوڕی جەڕاح
ئەمین ئەل ئوممە ئەبوو عوبەیدە کوڕی جەڕاح
حاکمی شام
	لە پۆستدا بووە; ٦٣٤ – ٦٣٩
پادشا	عومەر کوڕی خەتتاب
پێشینە	فەرمانگە دامەزراوە
پاشینە	موعاویە کوڕی ئەبووسوفیان
فەرماندەی گشتی ; سوپای ڕاشدین
	لە پۆستدا بووە; ٦٣٤ – ٦٣٩
پادشا	عومەر کوڕی خەتتاب
پێشینە	خالید کوڕی وەلید
وردەکاریی تاکەکەسی
لەدایکبوون	٥٨٣ز; مەککە،حیجاز،نیمچەدوورگەی عەرەبی
مردن	٦٣٩ (٥٥–٥٦ ساڵ ژیاوە); ئوردن
شوێنی ناشتن	عەممەتە،ئوردن
ناسراوە بە	هاوەڵی پێغەمبەر،یەکێک لە دە مزگێنی پێدراوی بەھەشت
ئایین	ئیسلام
باوان	عەبدوڵڵا کوڕی جەڕاح
هۆز	قوڕەیش
خەڵاتەکان
دڵسۆزی	پێغەمبەر محەممەد (٦٢٤-٦٣٠) ; خەلافەتی ڕاشدین (٦٣٢-٦٣٩)
خزمەت/لق	سوپای ڕاشدین
ساڵانی خزمەت	٦٣٢-٦٣٩
پلە	فەرماندەی مەیدانی (٦٣٢-٦٣٤) ; فەرماندەی گشتی (٦٣٤-٦٣٩)
شەڕەکان	* جەنگی موسڵمان و قوڕەیش ; * جەنگی ڕەددە ; * موسڵمانان فەتحی شام

ناوی ئەبو عوبەیدە عامری کوڕی جەڕاحی کوڕی هیلالی كوڕی ئوهەیبی کوڕی مونەبەهی کوڕی حارسی کوڕی فیهری کوڕی مالیکی کوڕی نەضر، لەگەڵ عوسمانی کوڕی مەزعوندا باوەڕی هێنا و کۆچی کرد بۆ حەبەشە لە کۆچی دووەم، بەشداری بەدر و هەموو ڕوداوەکانی تری کردووە، خۆڕاگر بوو لە ڕۆژی ئوحود لەگەڵ پێغەمبەردا، ئەو دوو ئەڵقەیەی کە چووبوونە ڕوومەتی پێغەمبەر بە ددان دەریهێنان، ددانە بڕەرەکانی کەوتنە خوارەوە.

ژیانی سەرەتایی

ئەبوو عوبەیدە سەر بە خێڵی (حاریس کوڕی فەهیر) بووە لە هۆزی قوڕەیش. خێڵەکە لە خوارەوەی مەککە نیشتەجێ بوون، شارۆچکەیەک لە حیجاز (ڕۆژئاوای عەرەبستان) و ماڵی قوڕەیشەکان بوو. لە سەردەمی پێش ئیسلامدا (پێش ساڵانی ٦٢٠)، بەلحاریەکان هاوپەیمانی عەبدولمەنناف کوڕی قوسەی (خێڵی باوباپیرانی پێغەمبەری ئیسلامی محەممەد) بوون لە کوتلەی موتەیەبون، لە دژی خێڵەکانی تری قوڕەیشی کە بەنو عەبدولدار سەرۆکایەتی دەکرد. عەبدوڵڵا باوکی ئەبوو عوبەیدە لە سەردارەکانی قوڕەیشەکان بوو لە جەنگی فیجاڕ دژی کۆچەری هەوازین لە کۆتایی سەدەی شەشەمدا. هەروەها دایکیشی قوڕەیشی بوو.

ئەبوو عوبەیدە لە دەوروبەری ساڵی ٥٨٣ی زایینی لەدایکبووە. پێش ئەوەی ئیسلام لە باوەش بگرێت، بە یەکێک لە ئاغاکانی قوڕەیش دادەنرا و لە نێو عەشیرەتەکانیدا ناوبانگێکی زۆری هەبوو بە حەیا و ئازایەتی.

هاوەڵاتی پێغەمبەر

تا ساڵی ٦١١ محەممەد بانگەوازی یەکبوونی خودای بۆ خەڵکی مەککە دەکرد. سەرەتا بە بانگهێشتکردنی نزیکترین هاوەڵان و خزمەکانی بە تایبەتی بۆ ڕێگای ئیسلام دەستی پێکرد. ڕۆژێک دوای ئەبوبەکر لە ساڵی ٦١١ لە تەمەنی ٢٨ ساڵیدا بوو بە ئیسلام .

ئەبوو عوبەیدە بەو ئەزموونە سەختەدا ژیاوە کە موسڵمانان لە مەککە لە سەرەتاوە تا کۆتایی پێیدا تێپەڕیون. لەگەڵ موسوڵمانە سەرەتاییەکانی تردا بەرگەی سوکایەتی و زوڵمەکانی قوڕەیشەکانی گرت. بەو پێیەی یەکەم کۆچ بۆ حەبەشە (ئیمپراتۆریەتی ئەکسوم) سەرکەوتوو بوو، ئەم توندوتیژییە دژ بە موسڵمانان زۆر سەرکەوتوو بوو.

لە ساڵی ٦٢٣ی زایینیدا کاتێک محەممەد لە مەککەوە کۆچی کرد بۆ مەدینە، ئەبوو عوبەیدەش کۆچی کرد. کاتێک محەممەد گەیشتە مەدینە، هەر کۆچبەرێکی (موهاجیر) لەگەڵ یەکێک لە دانیشتوانی مەدینە (ئەنساری) جووت کرد، لەگەڵ محەمەدی کوڕی مەسلەمە لەگەڵ ئەبوو عوبەیدە دەبەنە برا لە ئیماندا.

سیفەتی

باڵابەرز و لاواز بوو، ڕووخساری لاواز بوو، ددانە بڕەرەکانی کەوتبوون، ڕیشی خاو بوو، دوو کوڕی هەبوو یەزید و عومەیر هەردووکیان مردن و منداڵی نەما، عومەر دەیوت (ئەگەر چارەنوسم بزانیایە و ئەبو عوبەیدە زیندوو بووایە ئەبو عوبەیدەم دەکردە جێنشینی خۆم، ئەگەر خودا لێی پرسیم بۆ وات کردووە؟ دەڵێم گوێم لە پێغەمبەر بوو دەیفەرموو: هەموو پێغەمبەرێک ئەمینێکی هەبووە ئەمینی منیش ئەبو عوبەیدەیە)، ئەو باوکی خۆی کوشت عەبدوڵای کوڕی جەڕاح لە ڕۆژی بەدر لەبەر بێ باوەڕى.

وەفاتی

هەر کە ئەبو عبەیدە ڕووی لە جابیە کرد تووشی تاعون بوو. لە کاتێکدا مردن بەسەریدا هەڵواسرابوو، لەگەڵ سوپاکەیدا قسەی کرد:

با هەندێک ئامۆژگاریتان بکەم، کە دەبێتە هۆی ئەوەی هەمیشە لەسەر ڕێگای چاکە بن، نوێژ بکەن.لە مانگی ڕەمەزان بەڕۆژوو بن. سەدەقە بدە. حەج و عەمرە ئەنجام بدەن. یەکگرتوو بمێننەوە و پشتگیری یەکتر بکەن. دڵسۆزبە لەگەڵ فەرماندەکانت و هیچیان لێ مەشارنەوە. مەهێڵە دونیا لەناوت ببات چونکە ئەگەر مرۆڤ هەزار ساڵیش بژی هەر بەم حاڵەتە کۆتایی دێت کە ئێوە تێیدا من دەبینن سڵاوی خوای گەورە لەسەر تۆ و ڕەحمەتی خودا.

لە تاعونی عمواسی وڵاتی ئوردوندا وەفاتی کرد و گۆڕەکەیشی لەوێیە، ساڵی 18 ی کۆچی لە خەلافەتی عومەر، لە تەمەنی 58 ساڵیدا."