پەیمانی لۆزان
پەیمانی لۆزان ٢٤ی تەممووزی ١٩٢٣ دوای کۆنگرەیەک لە شاری لۆزان لە سویس بەسترابوو واژوو کرا. کۆنگرەکە لە مانگی تشرینی دوومی ١٩٢٢دا دەستی پێ کرد و لە ٣٠ی کانوونی دوەمی ١٩٢٣دا لەبەر نەگەیشتنە ئەنجام بڵاوەی لێ کرا، دواتر دیسان دەستی پێ کردەوە و لە ٢٤ی تەممووزی ١٩٢٣دا واژوو کرا.[١] ڕێوڕەسمی واژووکردنەکە لە شاتۆ دووڕوومینی شاری لۆزان واژوو کرا، سەرکردە بەشداربووەکان لە ئوو ڕاقی شاتۆ دوو ئووشی مابوونەوە و تابلۆیەکی ڕێکەوتننامەکە لە لۆبی ھۆتێلەکەدا ھەڵواسراوە.
مەبەست لە کۆنگرەکە باسکردنی کێشەکانی نێوان تورکیا و یۆنان و بەستنی ڕێکەوتنێکی نوێی ئاشتی بوو لەگەڵ تورکیای کەمالی بۆ ئەوەی پەیمانی لۆزان شوێنی پەیمانی سیڤەر بگرێتەوە، ئەو پەیمانەی کە نە تورکیای کەمالی و نە ھاوپەیمانان ناوەڕۆکیان جێبەجێ کردبوو، لەم کۆنگرەیەدا گەلێک بابەتی تایبەت بە کێشە ناوچەیی و ڕامیارییەکان و چارەسەرکردنی کێشەی مووسڵ و سیستەمی تەنکە دەریایییەکان و کێشەی سیستەمی مافی بێگانە و کێشە ئابووری و دارایییەکانی وەک قەرزی گشتی عوسمانی و پاراستنی بەرژەوەندی ئابووریی بێگانە خرانە بەر باس و گفتوگۆ. کۆنگرەی لۆزان کە پەیمانی لۆزانی لێ کەوتەوە، زەبرێکی کاریگەری لە بابەتی کورد و کێشە ڕەواکەیدا و نەیھێشت ئاوات و داخوازییەکانی کورد بەپێی پەیمانی سیڤەر بێتە دی.
سەرکردە بەشداربووەکان[دەستکاری]
چاودێرەکان:
بەشەکانی ڕێکەوتننامەکە[دەستکاری]
پەیمانی لۆزان ١٤٣ پەیمانی لەخۆگرتبوو کە دابەشکرابوون بەسەر چەند بەشێکی سەرەکیدا، لەوانە گەرووی تورکیا، کە دواتر بە پەیمانی مۆنترۆک لە ساڵی ١٩٣٦ ھەموارکرایەوە، ھەڵوەشاندنەوەی بەڵێننامەکان بە شێوەی ئاڵوگۆڕ، ھەروەھا ئاڵوگۆڕی دانیشتووان لەنێوان یۆنان و تورکیا، و ئەو ڕێککەوتنە ھاوبەشانەی کە لە نێوان ھەردوو لایەن واژوو کراون، و ئەوانی تر. لە مەرجەکانی پەیماننامەکەدا سەربەخۆیی تورکیا و دیاریکردنی سنوورەکانی، ھەروەھا پاراستنی کەمینە خاچ پەرستە ئۆرتۆدۆکسەکانی یۆنان لە تورکیا، و پاراستنی کەمینە موسڵمانەکان لە یۆناندا، ھەندێکیان لەم بەشانەدان:[٢]
| بەشەکان | Sections | |
|---|---|---|
| پێشەکی | ||
| بەشی I | بڕگە سیاسییەکان | |
| بەشی II | بڕگە دارایییەکان | |
| بەشی III. | بڕگە ئابوورییەکان | |
| بەشی IV | گەیاندن و پرسە پاکسازییەکان | |
| بەشی V. | دابینکارییە جیاجیاکان | |
| بەشی IV. | ڕێکەوتنی ڕێزگرتن لە مەرجەکانی نیشتەجێبوون و کار و دەسەڵات | |
| بەشی V | ڕێکەوتنی بازاڕ | |
| بەشی VI | ڕێکەوتن لەسەر ئاڵوگۆڕی ھاوڵاتی تورکی و یۆنانی | |
| بەشی VII | ڕێکەوتنی نێوان یۆنان و تورکیا ڕێزگرتنی قەرەبووکردنەوەی دوولایەنەی ھاوڵاتیان و گۆڕینەوەی گیراوانی شەڕ. | |
| بەشی VIII | جاڕنامە دەربارەی دەرکردنی لێبوردنی گشتی | |
| بەشی IX | جاڕنامە دەربارەی موڵکی موسڵمانانی ناو یۆنان | |
| بەشی X | جاڕنامە دەربارەی مەسەلە پاکسازییەکانی ناو تورکیا | |
| بەشی XI | جاڕنامە دەربارەی بەڕێوەبردنی دادپەروەری لە تورکیا | |
| بەشی XII | پرۆتۆکۆلی دابینکردنی ھەندێ دانپیانان دەربارەی دەوڵەتی عوسمانی |
پرسە دڕکاوییەکان و بەرژەوەندییە تێکەڵاوەکان[دەستکاری]
پەیمانی لۆزان لە چل و سێ و سەد بڕگە پێکھاتووە کە لە چەند بەشی سەرەکیدا نووسراوە: کۆنفرانسی گەرووەکانی تورکیا، ئاڵوگۆڕکردنی ھەڵوەشاندنەوەی بەڵێننامەکان، ئاڵوگۆڕی دانیشتووان لە نێوان یۆنان و تورکیا، ڕێککەوتنەکان، نامە پێویستەکان، لە مەرجەکانی پەیماننامەکەدا سەربەخۆیی تورکیا لە پلەی یەکەمدا و دیاریکردنی سنوورەکانی وەک پێشتر.
ڕەخنە لە پەیماننامەکە[دەستکاری]
نووسەری تورک «کادر میسر ئۆغڵو» پەرتووکێکی بە ناوی «پەیمانی لۆزان سەرکەوتن یان خزمەت؟» لەوێدا ڕەخنە لە پەیماننامەکە و ئەو کەسانە دەگرێت کە لە لایەنی تورکەوە سەرپەرشتی نووسینەکەی کردووە، بەو پێیەی پێی وایە تورکەکان بە پابەندبوونیان بە ئەرکەکانی پەیمانی لۆزان، دەستبەرداری سەرکردایەتی موسڵمانان و جیھانی ئیسلامی بوون، و پارچە زەوییەکی بچووکیان لە بەرامبەردا پەسەند کردووە.[٤]
سەرچاوەکان[دەستکاری]
- ^ Joseph Grew. "The Peace Conference of Lausanne, 1922-1923".
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help); Unknown parameter|خولاو=ignored (help); Unknown parameter|ناو=ignored (help); Unknown parameter|ڕێکەوت=ignored (help) - ^ https://web.archive.org/web/20210319181331/https://eipss-eg.org/%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B5-%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%A7%D9%85%D9%84-%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A9-%D9%84%D9%88%D8%B2%D8%A7%D9%86-1923/
- ^ "Treaty Summary".
- ^ http://kadirmisiroglu.com/?option=com_content&view=article&id=52:lozan-zafer-mi-hezimet-mi-3-cild&catid=18:eserleri&Itemid=27
 | ئەم وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت. |
