ناحیەی ڕزگاری
ناحیەی ڕزگاری | |
|---|---|
| بە عەرەبی: ناحیة رزکاری بە ئینگلیزی: Rzgary Sub-District | |
  نەخشەی سەرەوە نەخشەی کارگێڕی ناحیەی ڕزگاری نەخشەی خوارەوە نەخشەی ناحیەی ڕزگاری لە قەزای کەلار (سەوزی سەربازی) | |
 ناحیەی ڕزگاری | |
| پۆتانەکان: 34°39′31″N 45°14′28″E / 34.65869°N 45.24111°Eپۆتانەکان: 34°39′31″N 45°14′28″E / 34.65869°N 45.24111°E | |
| وڵات |  عێراق |
| ھەرێمی فێدراڵ |  کوردستان(ھەرێمی کوردستان) |
| پارێزگا | سلێمانی |
| ئیدارە | ئیدارەی گەرمیان |
| قەزا | قەزای کەلار |
| مەڵبەند | ڕزگاری |
| ژمارەی گوندەکان | ٧٠ |
| بوون بە ناحیە | ١٩٧٥ |
| دەسەڵات | |
| • بەڕێوەبەر | جەمال ساڵەح |
| ڕووبەر | |
| • ناحیە | ٥٣٠ کیلۆمەتری چوارگۆشە (٢٠٠ میلی چوارگۆشە) |
| بەرزایی | ٢٥٩ مەتر (٨٥٠ پێ) |
| بەرزترین بەرزایی | ٧٢٢ مەتر (٢٬٣٦٩ پێ) |
| نزمترین بەرزایی | ٢٣٠ مەتر (٧٥٠ پێ) |
| ژمارەی دانیشتووان (٢٠٢٠) | |
| • ناحیە | ٤٤،٢٧٦ |
| • چڕی | ٨٣٫٥ کەس لە کیلۆمەتری چوارگۆشە (٢١٦ کەس لە میلی چوارگۆشە) |
| • شاری | ٤١،٣٢٤ |
| • لادێیی | ٢،٩٥٢ |
| زمان و ئایین | |
| • زمان | کوردی (سۆرانی) |
| • ئایین | ئیسلام(سوننە) |
| • ب پ م(٢٠١٧) | ٠٫٧٠٦[١] بەرز · ٢ەم بۆ ١٧ |
| ناوچەی کاتی | UTC+٣ (ناوچەی کاتی) |
| • ھاوین (DST) | UTC+٣ (ھاوین) |
| تەلەفۆن | ٩٦٤+ |
| وێبگە | http://www.slemani.gov.krd/ku/ |
ناحیەی ڕزگاری یەکێکە لە چوار ناحیەی قەزای کەلار لە ئیدارەی گەرمیان لە پارێزگای سلێمانی لە ھەرێمی کوردستان لە عێراق. ناوەندەکەی شارەدێی ڕزگاریە.[٢] ژمارەی دانیشتووانی ناحیەی ڕزگاری لە ساڵی ٢٠٢٠دا (٤٤٬٢٧٦)کەسە.[٣]
ئەم ناحیەیە لە سەرەتای درووست بوونیدا ناوی ناحیەی تیلەکۆ بوو، ناوەندەکەی گوندی تیلەکۆی گەورە بوو. پاش شاڵاوی ئەنفال و خاپوورکردنی گوندەکانی باشووری کوردستان ناحیەی تیلەکۆ ھەڵوەشێنرایەوە، لە دوای ڕاپەڕین و ئاوەدان کردنەوەی گوندەکان و دروستبوونی حکوومەتی ھەرێمی کوردستان، ئەم ناحیەیە پێکھێنرایەوە و ناوەندەکەی ئۆردووگای صمود دانرا، پاشان ناوی صمود و ناحیەکەش کرا بە ناحیەی ڕزگاری.
ناو[دەستکاری]
- ناوی ئەم ناحیەیە لەسەرەتای درووستبوونیدا ناوی ناحیەی تیلەکۆ بوو کە لە ناوەندەکەیەوە وەرگیرابوو ئەویش گوندی تیلەکۆی گەورە بوو، ھەروەھا لە ناوی ھۆزی تیلەکۆی ئێڵی جافەوە وەرگیراوە.
- پاش ڕاپەڕین و درووستبوونی حکوومەتی ھەرێمی کوردستان، ناحیەی تیلەکۆ درووست بووەوە بەڵام ناوەندەکەی لە ئۆردووگای صمود دانرا، پاشان ناوی ناحیەکە و ئۆردووگاکەش کرا بە ڕزگاری.
- ڕزگاری واتای ئازادی، ھۆکاری ئەم ناوەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە مجمعی صمود بۆ ئەو خێزانانە دروستکرا کە لە شاڵاوی ئەنفال ڕزگاریان ببوو، بە ڕزگار بوونی گەلی کورد لە زوڵمی ڕژێمی بەعس ئەم ئۆردوگایە بووە شارەدێ و ناونرا ڕزگاری.
- الصمود: وشەیەکی عەرەبییە و بە واتای(خۆگونجاندن) یان (خۆڕاگری) دێت.
جوگرافیا[دەستکاری]
ناحیەی ڕزگاری ھاوسنوورە لەگەڵ:
- لە باکوورەوە ناحیەی پێباز.
- لە باشوورەوە ناحیەی سەرقەڵا.
- لە ڕۆژھەڵاتەوە ناحیەی پێباز و ناحیەی ناوەندی قەزای کەلار.
- لە ڕۆژاواوە ناحیەی ئاوەسپی و ناحیەی سەرقەڵا.[٤]
ڕووبەر[دەستکاری]
ڕووبەری ئەم ناحیەیە (٥٣٠کم٢)یە لە (٢٫٦٪) پارێزگای سلێمانی پێکدەھێنێت و (٣١٫٢٪) قەزای کەلار پێکدەھێنێت.[٥]
- لە ڕووی ڕووبەرەوە لە ئاستی (یەکەم)ە لە چوار ناحیەی قەزای کەلاردا.
دانیشتوان[دەستکاری]
تەواوی دانیشتوانی ئەم ناحیەیە کوردن، بە پێی پێشبینی دەستەی ئاماری حکوومەتی ھەرێمی کوردستان بۆ ساڵی ٢٠٢٠ دانیشتوانی ئەم ناحیەیە (٤٤،٢٧٦)کەسە.[٦]
- لە ڕووی دانیشتوانەوە لە سەر ئاستی (دووەم)ە لە چوار ناحیەی قەزای کەلار.
مێژوو[دەستکاری]
کەرت و گوندەکانی ئەم ناحیەیە لە سەردەمەکانی پێشوودا سەر بە ناحیەی سەرقەڵا بوو لە قەزای کفری لە پارێزگای کەرکووک.
سەردەمی کۆماری (١٩٥٨ - ١٩٩٠)[دەستکاری]
ئەم سەردەمە بە نەمانی دەسەڵاتی پادشایی و دەستپێکردنی سەردەمێکی نوێیە، ئەم سەردەمە پڕە لە گۆڕانکاری سیاسی، حکومی عەبدولکەریم قاسم (٥) ساڵ، نەتەوە پەرستەکان بە سەرکردایەتی عەبدولسەلام عارف، دواتر براکەی عەبدولڕەحمان عارف (٥) ساڵ، دەسەڵاتی بەعسییەکان لە دوو قۆناغدا، ئەحمەد حەسەن بەکر (١٩٦٨ - ١٩٧٩) و سەددام حوسێن (١٩٧٩ - ٢٠٠٣)، دەسەڵاتی سەددام لەسەر پارێزگای سلێمانی تا ساڵی ١٩٩١ بوو. کاریگەری ئەم فرە دەسەڵاتە و دەستتێوەردانی وڵاتانی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی لە سیاسەتی عێراق، لەسەر گۆڕاکارییە کارگێڕییەکان بە زەقی دەردەکەوێت، زۆربەی زۆری ئەو گۆڕانکارییانە سیاسی بوو، ئامانجی لە ناوبردنی بزوتنەوەی سیاسی کوردستان بوو، وە گۆڕینی دیمۆگرافیای ناوچە ستراتیژییەکان بوو، بەتایبەت ئەوانەی دەوڵەمەند بوون بە سامانە سروشتییەکان.[٧]
* لە نێوان ساڵانی(١٩٧٠ - ١٩٧٧)[دەستکاری]
- بە فەرمانی کۆماری ژمارە(٦٠٦) لە ٦\١١\١٩٧٥دا، (٦١) کەرتی ناحیەی سەرقەڵا دابڕێنرا بۆ ھێنانەکایەی ناحیەی تیلەکۆ لە سنووری قەزای کەلار ناوەندەکەشی لە گوندی تیلەکۆی گەورە بوو.
- بە فەرمانی کۆماری ژمارە(٦٠٨) لە ٦\١١\١٩٧٥دا، قەزای کەلار و قەزای چەمچەماڵ دابڕێنران لە پارێزگای کەرکووک و لکێندران بە پارێزگای سلێمانییەوە ھەروەھا بە ھەمان فەرمان قەزای کفری دابڕێنرا لە پارێزگای کەرکووک و لکێندرا بە پارێزگای دیالەوە.[٨]
_%D9%84%DB%95%D8%B3%D8%A7%DA%B5%DB%8C_%DB%B1%DB%B9%DB%B7%D9%A5%D8%AF%D8%A7.jpg)
* لە نێوان ساڵانی(١٩٧٧ - ١٩٩٠)[دەستکاری]
- لەگەڵ دەستپێکردنی پڕۆسەی خاپوورکردنی گوندەکانی باشووری کوردستان، ڕژێمی بەعس لە سنووری گەرمیان ھەستا بە درووستکردنی ئۆردوگای زۆرەملێی(الصمود) لە نزیک شارۆچکەی کەلار بۆ نیشتەجێکردنی دانیشتووانی گوندە خاپوورکراوەکانی قەزای کەلار و بەشێک لە گوندەکانی قەزای کفری.
- بە فەرمانی کۆماری ژمارە(٣٢١) لە ١١\٦\١٩٨٧دا ناحیەی تیلەکۆ ھەڵوەشێنرایەوە و ھەموو کەرتەکانی بەسترایەوە بە ناحیەی ناوەندی قەزای کەلار.
- بە فەرمانی کۆماری ژمارە(٢٣٨) لە ١٦\٣\١٩٨٨دا بە ھێنانە کایەی ناحیەی الصمود.
سەردەمی حکوومەتی ھەرێم[دەستکاری]
* لە ماوەی ساڵانی(١٩٩١ - ١٩٩٢)دا:[دەستکاری]
لەم ماوەیەدا پارێزگای سلێمانی و پارێزگای ھەولێر و پارێزگای دھۆک لە لایەن بەرەی کوردستانیەوە بە ڕێوەدەبرا، کە لەسەر ھەمان سیستەمی یەکە کارگێڕییەکانی ساڵی ١٩٨٩ بەڕیوەدەبرا، لەبەرئەوەی گوندەکان تازە ئاوەدان دەکرانەوە، ھەروەھا لەڕووی کارگێڕییەوە ھەرێمی کوردستان دروست نەببوو تاوەکو لەساڵی ١٩٩٢ پەرلەمانی کوردستان پێکھێنرا. ئینجا یەکە کارگێڕییەکان دروستکرانەوە.
* لە ماوەی ساڵانی(١٩٩٢ - ٢٠٠٣)دا:[دەستکاری]
- لە دوای ڕاپەڕینی ١٩٩١، ھەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بە پێی بڕیاری ژمارە(١٨) لە (٢٢ - ٩ - ١٩٩٢)دا ڕێگەی دا بە حکوومەتی ھەرێمی کوردستان ھەموو ئەو قەزا و ناحیەیانەی بە مەبەستی سیاسی ھەڵوەشێنراونەتەوە سەر لە نوێ پێکبھێنرێنەوە.[٩]
- ناحیەی تیلەکۆ درووستبووەوە و ناوەندەکەی بووە شاردێی ڕزگاری، دواتر ناوی ناحیەکەش گۆڕدرا بە ناحیەی ڕزگاری.
* لە ماوەی ساڵانی(٢٠٠٤ - ٢٠١٤)[دەستکاری]
دوای ڕووخانی ڕژێمی پێشووی عێراق لەلایەن ئەمریکا و ھاوپەیمانەکانییەوە لەساڵی ٢٠٠٣دا، جارێکی تر گەرمیان کە شارۆچکەی کەلار ناوەندەکەیەتی تووشی بۆشاییەکی کارگێڕی ھات، ئەوەش بەھۆی ھەڵوەشاندنەوەی پارێزگای کەرکووک لە دەربەندیخان، بۆ چارەسەرکردنی ئەو بۆشاییە ئیدارییەش ئەنجومەنی وەزیرانی ھەرێمی کوردستان بە بڕیارێک لە رۆژی ٦/٨/٢٠٠٦ ئیدارەی گەرمیانی پێکھێنا کە ناوەندەکەی لە قەزای کەلار دانراوە، ھەروەھا لە پێناو کاراکردنی ئیدارەکە و فراوانکردنی دەسەڵاتە کاڕگێڕییەکانی، حکومەتی ھەرێم لە ساڵی ٢٠٠٨ بڕیاریدا ئیدارەی گەرمیان ھاوشێوەی پارێزگاکانی تری ھەرێم مامەڵەی لەگەڵدا بکرێت و لەو رووەشەوە دەسەڵاتی پارێزگار بە خشراوەتە سەرپەرشتیاری ئیدارەکە.[١٠]
کارگێڕی[دەستکاری]
ئەم ناحیەیە لە ٧٠ گوند پێکھاتووە:[١١]
- ڕزگاری(ناوەند)
- ئەحمەدئاوای ڕۆغزایی
- ئەحمەدئاوای شاتری
- بنەبەراز
- بووەکە
- پەڵەوشک
- پوقە
- پیازەجاڕ
- تەپەسەوز
- تەیمانە
- تواقووت
- تورانی بابارەسول
- تورانی شێخ سەعید
- تورانی شێخ سەلام
- توڵەبی، ڕزگاری
- تیلەکۆی بچوک
- تیلەکۆی گەورە
- حاجی قازی
- حەسەن ئەمنە
- حەمەی قادر
- حەمەی مەحمود
- خاڵەبەگ
- خەڵوە
- دەنگەوەران
- دوومیلانی خواروو
- دوومیلانی سەروو
- دووخڕان
- زەردی حەمە
- زەردی قادر
- زەردی مەحمود
- زەڕێن
- ژاڵان ڕۆبیتان
- ژاڵان ڕۆغزایی
- سماقە
- سەرکەلی خەسرەو
- سەرکەلی عەزیز
- سەرکەلی مارف
- سەرناوە
- سەیدخدر
- سێخڕان
- سێگردان
- شۆراوە
- فەرەج وەیسی حەمەڕەوف
- فەرەج وەیسی ڕۆستەم
- فەرەج وەیسی مەحمود
- قەبری مەلا
- قەڵاڕێویلەی خواروو
- قەڵاڕێویلەی سەروو
- قەڵاقوچاڵی
- قەڵبەزە، ڕزگاری
- کانی چایلەی خواروو
- کانی چایلەی سەروو
- کانی زەرد، ڕزگاری
- کانی کەوە، ڕزگاری
- کونەکۆتر، ڕزگاری
- کیژۆک
- گامەخەڵ
- گڵاڵ کەوەی حاجی نامیق
- گەرمکی شاتری
- گوڵەجۆی حەمەجان
- گۆڕمسقاڵ
- گۆمەزەردی خواروو
- گۆمەزەردی سەروو
- ملەسوور
- مەنسورئەلکان
- مێوەکەی خواروو
- مێوەکەی سەروو
- ناوە، ڕزگاری
- ھەزارکانی، ڕزگاری
- ھەوارە لارە
- ھەوارەبەرزە، ڕزگاری
ئەمانەش ببینە[دەستکاری]
- قەزای کەلار
- پارێزگای سلێمانی
- ڕزگاری
- پێڕستی گوندەکانی پارێزگای سلێمانی
- پێڕستی گوندەکانی قەزای کەلار
- ئیدارەی گەرمیان
سەرچاوەکان[دەستکاری]
- ^ "Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab". hdi.globaldatalab.org (بە ئینگلیزی). Retrieved 2018-09-13.
- ^ یەکە کارگێڕییەکانی ھەرێمی کوردستان. دەستەی ئاماری ھەرێمی کوردستان (کوردی). سەردان لە ڕێکەوتی ٢٧-١-٢٠٢٣.
- ^ مەحموود عوسمان مەعروف. بەڕێوبەرایەتی ئاماری سلێمانی (کوردی). سەردان لە ڕێکەوتی ٢٠-٢-٢٠٢٣.
- ^ https://www.openstreetmap.org/relation/11066661
- ^ مەحموود عوسمان مەعروف. بەڕێوبەرایەتی ئاماری سلێمانی (کوردی). سەردان لە ڕێکەوتی ٢٠-٢-٢٠٢٣.
- ^ UNAMI. DEMOGRAPHIC SURVEY Kurdistan Region of Iraq (ئینگلیزی). سەردان لە ڕێکەوتی ١٥-٥-٢٠٢٣.
- ^ شەھید مامۆستا سوھەیل خورشید عەزیز - شەماڵ. ئەتڵەسی باشووری کوردستان (کوردی). سەردان لە ڕێکەوتی 15-11-2022.
- ^ شەھید مامۆستا سوھەیل خورشید عەزیز - شەماڵ. ئەتڵەسی کارگێڕی باشووری کوردستان(پارێزگای کەرکووک، دیالە و کووت) (کوردی). سەردان لە ڕێکەوتی 15-11-2022.
- ^ https://www.parliament.krd/media/6102/18.pdf
- ^ https://garmiyan.com/Yakaidariyakan.aspx?jimare=10
- ^ دەستەی ئاماری ھەرێمی کوردستان. یەکە کارگێڕیەکانی پارێزگاکانی ھەرێمی کوردستان 2009 لەسەر ئاستی پارێزگا و قەزا و ناحیە و ژینگە گەڕەک/گوند (کوردی). سەردان لە ڕێکەوتی ١٥-٥-٢٠٢٣.
