قەزای بەدرە
قەزای بەدرە | |
|---|---|
| بە عەرەبی: قضاء بدرة بە ئینگلیزی: Badra District | |
نەخشەی قەزاکانی پارێزگای کەرکووک | |
 قەزای بەدرە | |
| وڵات |  کوردستان عێراق |
| ھەرێم | ھەرێمی کوردستان (ناوچە جێناکۆکەکان) |
| مەڵبەند | بەدرە |
| ژمارەی ناحیەکان | ٣ |
| بوون بە قەزا | ١٩٦١ |
| ڕووبەر | |
| • سەرجەم | ٣٦٥٠ کیلۆمەتری چوارگۆشە (١٬٤١٠ میلی چوارگۆشە) |
| بەرزایی | ٢٠٠ مەتر (٧٠٠ پێ) |
| ژمارەی دانیشتووان (٢٠٠٧) | |
| • سەرجەم | ٤٠٬٠٠٠ |
| سەرناوی دانیشتوو | بەدرەیی |
| زمان و ئایین | |
| • زمان | کوردی (فەیلی)، عەرەبی |
| • ئایین | ئیسلام(سوننە و شیعە) |
| • ب پ م(٢٠١٧) | ٠٫٧٠٦[١] بەرز · ٢ەم بۆ ١٧ |
| ناوچەی کاتی | UTC+٣:٣٠ (ناوچەی کاتی) |
| • ھاوین (DST) | UTC+٤:٣٠ (ھاوین) |
| تەلەفۆن | ٩٦٤+ |
قەزای بەدرە قەزایەکی سەر بە پارێزگای واسیتە لە باشووری کوردستان لە عێراق، ناوەندی قەزاکە شارۆچکەی بەدرەیە، ژمارەی دانیشتووانەکەی زۆرینەی کورد و کەمینەی عەرەبن.[٢][٣]
بە یەکێک لە بەناوبانگترین شارۆچکەکانی عێراق دادەنرێت بەھۆی ئەو ڕووداوانەی کە لە کاتی شەڕی نێوان عێراق و ئێراندا بەدی ھێناوە، لە ھەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا، یەکێک لە گرنگترین دەروازە سنوورییەکان لەخۆدەگرێت، کە ناوی “دەروازەی سنووری بەدرە”یە. لەڕووی ئایین و مەزھەبەوە موسوڵمانی شیعەن.[٤]
مێژوو
[دەستکاری]بەپێی سەرچاوە مێژووییەکان، بەدرە یەکێکە لە شارە زۆر کۆنەکان، ھەرچەندە ڕووبەرەکەی لە (٤٠٠٠کم) تێناپەڕێت و ژمارەی دانیشتووانەکەی نزیکەی (٥٠ ھەزار) کەسە، بەپێی خەمڵاندنەکانی بەشی ئامار لە پارێزگای واست، لەم شارەوە ئەو داریان کۆکردەوە بۆ ئەوەی بنێردرێت بۆ ناوچەی "کوتی"، لەوێ نەمرود کە یەکێک بوو لە یەکەم پاشا دێرینەکانی بابل، ئاگرێکی داگیرساند بۆ سووتاندنی پێغەمبەر ئیبراھیم.
ڕووباری "ئەلکیلال" کە ڕووبارێکی بچووکە و لە خاکی ئێرانەوە سەرچاوەی گرتووە، شارەکە دەکاتە دوو بەش، جەعفەر عەبدولجەبار، سەرۆکی شارەوانی ئەو شارە دەڵێت، بەدرە شارێکی دێرینە و ژمارەیەک شوێنی شوێنەواریی لەخۆ گرتووە وەک وەک گردەکانی "ماریس و ئاکەر"، کە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ قۆناغە مێژووییە جیاوازەکانی مێژووی عێراقی کۆن و مۆدێرن.
ئەو دووپاتی دەکاتەوە کە زیاتر لە نیوەی دانیشتوانی شارەکە لە ھەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا جێیان ھێشتووە، کاتێک شارەکە بووە شانۆی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان، بەو پێیەی زۆرێک لە خەڵکی مەدەنی لە شەڕەکەدا کەوتن، بۆیە وەک شارۆچکەیەکی جنۆکە بووە پێش ئەوەی وردە وردە شانۆی خۆی بەدەستبھێنێتەوە دانیشتووان ساڵانێک دوای کۆتایی ھاتنی جەنگەکە.
عەبد المناف ھێدایە یەکێکە لەو کوردانەی کە لەسەر جوڵەی نێوان شارەکانی بەدرە و زورباتیە کە لە باکوورەوە ھاوسنوورە ژیاوە، لە حەفتاکانی سەدەی ڕابردوودا ڕووی لە بەدرە کردووە و لە کاتی جەنگدا بەجێی ھێشتووە، لە کاتێکدا ھەندێک... لە کەسوکارەکەی لە شارەکەدا مانەوە و کاریگەرییەکانی بۆردومانی تۆپخانەکانی ئێران بۆ سەر شارەکە ھەڵگرتبوو.
ھەڵکۆڵینەکان بۆ تەرمی سەربازانی عێراقی و ئێرانی لە کەرتی سنووری بەیەکەوە بەستنەوەی زورباتیە و بەدرە ھێشتا بەردەوامە، بەوپێیەی ٧٢ تەرم لەو شوێنە دەرھێنراون، تا ئێستاش گەڕان بەدوای تەرمەکانی دیکەدا بەردەوامە کە خاوەنەکانیان لەماوەی شەڕەکانی ئەو دوو سوپایە ون بوون .
بەگوێرەی مەقام، ئەوەی بەدرە لە باقی شارەکان جیادەکاتەوە، تێکەڵبوونی دانیشتووانەکەیە لە ڕەگەز و ئایین و مەزھەبەکان، کوردانی فەیلی و تورکمان و عەرەبی عەشیرەتی جیاواز نیشتەجێ بوون، بەڵام زۆرینەی ڕەھایان کوردی شیعەن کە ھەیانە کارەکتەری تائیفی شیعە بەسەر کارەکتەری نەتەوەیی کورددا، بۆیە ئارەزووی بەشداریکردنیان ھەیە لە فێستیڤاڵەکان شەقێکی قورس دەدەن و شیعەکان ھەڵدەبژێرن بۆ نوێنەرایەتیکردنیان لە ئەنجومەنی پارێزگاکان و پەرلەمان.[٥]
جوگرافی
[دەستکاری]شاری بەدرە یاخود "بەیرە" وەک دانیشتوانی کوردەکەی دەیڵێن، لە ڕۆژھەڵاتەوە لەگەڵ شاری مێھرانی ئێران ھاوسنوورە، لە ڕۆژاوا لەگەڵ شاری کووت، لە باکوورەوە بە زورباتیە و لە باشوورەوە لەگەڵ پارێزگای میسان ھاوسنوورە.[٦]
دابەشی کارگێڕی
[دەستکاری]ئەم قەزایە لە سێ ناحیەپێکھاتووە:
- ناحیەی بەدرە(ناوەند).
- ناحیەی جەسان.
- ناحیەی زورباتیە.
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ «Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab». hdi.globaldatalab.org (بە ئینگلیزی). لە ١٣ی ئەیلوولی ٢٠١٨ ھێنراوە.
- ^ https://web.archive.org/web/20191227090621/https://www.geonames.org/94786/kirkuk-district.html
- ^ https://www.academia.edu/40261120
- ^ https://web.archive.org/web/20200926210053/https://www.niqash.org/ar/articles/society/5992/
- ^ https://www.niqash.org/ar/articles/society/5992/ ٢٦ی ئەیلوولی ٢٠٢٠ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ http://www.geonames.org/99237/republic-of-iraq.html
| پارێزگای دیالە | |
|---|---|
| پارێزگای سەلاحەددین | |
| پارێزگای کەرکووک | |
| پارێزگای نەینەوا | |
| پارێزگای ھەولێر | |
- Pages using the JsonConfig extension
- Pages using infobox settlement with bad settlement type
- Pages using Lang-xx templates
- Pages using photo montage with one or fewer images
- Pages using infobox settlement with no coordinates
- Pages using infobox settlement with unknown parameters
- کووت
- شوێنە ئاوەدانەکانی پارێزگای واسیت
- ناوەندەکانی قەزاکانی عێراق
- قەزاکانی عێراق
- دابەشکارییە کارگێڕییەکانی ئاستی دووەم بەپێی وڵات
- ناوچە جێناکۆکەکانی عێراق