موجاھیدانی کوردستان
موجاھیدانی کوردستان ئیسلامییە کوردەکان بوون کە لە ماوەی ھەشتاکانی سەدەی سەدەی ڕابردوو تا ٢٠٠٠ لە دژی دەوڵەتی عێراق و دەسەڵاتی سەدام حوسێن شەڕیان کرد.
دروستکردن
[دەستکاری]لە کاتی شەڕی ئێران و عێراقدا شێخ عوسمان عەبدولعەزیز، سەرۆکی ڕێکخراوی بزووتنەوەی ئیسلامی لە کوردستان داوای کرد کە نەتەوەیەکی سەربەخۆی کورد دروست بکرێت، ھەروەھا ڕاگەیاندنی شەڕێکی پیرۆزی دژ بە عێراق و دژی بەعس، کە سەرکردایەتی ئیسلامییە سەربەخۆیەکانی کورد و ڕێکخراوە ئیسلامییە کوردەکان و تەنانەت سەربازانی پێشمەرگە کە مەیلی ئیسلامیان ھەبوو کرد، بۆ پێکھێنانی جۆرێک لە بەرەی یەکگرتوو. شێخ عوسمان گۆت سەدام حوسێن تاغووت بوو. زۆرێک لە ئیسلامییە کوردەکان لە چیاکانی کوردستان کەمپی مەشق و ڕاھێنانیان دانا و خەڵکیان دامەزراند و دەستیان کرد بە یاخیبوون لە دژی عێراق.[١][٢]
ماوەیەکی کەم پێش کۆمەڵکوژی ھەڵەبجە، سەدام حوسێن سەرکوتی زانایانی ئیسلامی کوردی کرد، ئەمەش وای کرد لە ھەڵەبجە ھەڵبێن و بچنە ئێران، لەوێ پشتیوانییەکی بەھێزیان ھەبوو. ئەوە بوو کە موجاھیدەکانی کورد لە ھەڵەبجە چالاک بوون کە دواتر دەبووە قەڵایان. زۆرێک لە کوردانی ھەڵەبجە گەیشتنە ئەو ئەنجامەی کە جیھاد باشترین ڕێگایە بۆ عێراق. ئەو موجاھیدانە لە ئێرانەوە پێشوازیان لە چەندین خۆبەخشی کوردی کرد.[٣]
کردارەکان
[دەستکاری]موجاھیدان لە ساڵی ١٩٨٠ لە کاتی شەڕی ئێران و عێراق دەستی پێکرد، بەڵام لە کۆتایی شەڕدا لە ساڵی ١٩٨٨ زیاتر ئۆپەراسیۆنەکانیان ڕاگرت، بەڵام یاخیبوونێکی ئاست نزمیان لە دژی عێراق پاراست. لە ڕاپەڕینەکانی ساڵی ١٩٩١ی عێراق لە کاتی جەنگی کەنداودا، موجاھیدەکان چالاکییەکانیان زۆر زیاد کرد و بەرەو کۆتایی جەنگەکەش جارێکی دیکە خاوبوونەوە. لە لووتکەدا زیاتر لە ١٠ ھەزار چەکداریان ھەبوو.[٤]
موجاھیدینی یەکگرتوو دوای ڕووخانی سەدام حسێن کۆتایی ھات، ھەرچەندە تاکە گرووپەکان مانەوە. ناسیۆنالیستە کوردە ئیسلامییەکان و کوردە عەلمانییەکان دواتر بەھۆی ئایدۆلۆژیای جیاوازەوە بوونە دوژمن.[٥][٦]
گرووپەکان
[دەستکاری]- بزووتنەوەی ئیسلامی لە کوردستان؛ بە سەرۆکایەتی عوسمان عەبدولعەزیز.
- کۆمەڵی دادگەریی کوردستان؛ بە سەرۆکایەتی عەلی باپیر.
- حیزبوڵڵای شۆڕشگێڕانەی کوردی؛ بە سەرۆکایەتی ئەدھەم بارزانی.
- حیزبوڵڵای کورد (ئێران)؛ بە سەرۆکایەتی محەممەد خالید بارزانی.
- ئیسلاح (تەمەنێکی کورت)؛ بە سەرۆکایەتی مەلا کرێکار
- موجاھیدانی سەربەخۆ؛ ھیچ سەرکردایەتییەکی ناوەندی نییە.
- سەربازانی پێشمەرگە بە مەیلی ئیسلامییەوە؛ ھیچ سەرکردایەتییەکی ناوەندی نییە.
سەرچاوەکان
[دەستکاری]
- ^ «Three Generations of Jihadism in Iraqi Kurdistan». www.ifri.org. لە ڕەسەنەکە لە ١٦ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٠ی تەممووزی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ Martin، Gus (15 June 2011). The SAGE Encyclopedia of Terrorism, Second Edition. SAGE. p. 48. ISBN 978-1-4129-8016-6.
{{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|date=(یارمەتی) - ^ «Journey to jihad: Iran's Sunni Kurds fighting a holy war in Idlib». www.rudaw.net. لە ١٤ی ئایاری ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Los Angeles Review of Books». Los Angeles Review of Books. ٨ی ئایاری ٢٠١٩.
- ^ «Islamic Movement of Kurdistan | Mapping Militant Organizations». stanford.edu.
- ^ «Journey to jihad: Iran's Sunni Kurds fighting a holy war in Idlib».
