خەلافەتی ئومەوی

خەلافەتی ئومەوی
الخلافة الأمویة
ئاڵای دەوڵەت
نەخشە
دەوڵەتی ئومەوی
زانیاریی گشتی
پایتەخت	دیمەشق، کۆردۆبا
زمانی فەڕمی	عەرەبی
جۆری حوکم	خەلافەتی ئیسلامی
مێژووی دامەزراندن	٦٦١ ز
مێژووی ڕوخان	٧٥٠ ز
دامەزرێنەر	معاوییەی کوڕی ئەبوسوفیان
دوایین خەلیفە	مەڕوانی کوڕی محەممەد
ئایین	ئیسلام
دراو	دیناری ئومەوی
ڕووبەر	١٣٬٠٠٠٬٠٠٠ کم²
دانیشتووان	٦٢٬٠٠٠٬٠٠٠ کەس (خەمڵێنراو)

خەلافەتی ئومەوی، سەردەمی دەسەڵاتی بەنی ئومەیە، کە یەکەم خێزانی فەرمانڕەوای ئیسلام بوون، حوکمیان کرد لە نێوان ساڵی ٦٦٢ بۆ ٧٥٠ز، و دیمەشق پایتەختی دەوڵەتەکەیان بوو لە سەرەتادا، پاشان دەوڵەتەکەیان بنیاتنایەوە لە ئەندەلوس دوای شۆرشی عەباسییەکان و کۆردۆبایان کردە پایتەخت.

نەژادیان

نەژادی بەنی ئومەیە دەگەڕێتەوە بۆ قوڕەیش، و لە ماڵە سەرکردەکانی بوون، و ئومەیەی کوڕی عەبد شەمس کوڕی عەبد مەناف کوڕی قوسەی کوڕی کیلاب باپیرە گەورەی ئومەوییەکانە.

دیارترین پێشەواکانی بەنی ئومەیە ئەبوسوفیان بوو، کە پێشەوای قوڕەیش بوو لە سەردەمی پێغەمبەری ئیسلام محەممەد و موسڵمان بوو لە ساڵی فەتحی مەککەدا.

دامەزرێنەری زنجیرەی دەوڵەتی ئومەوی لە دیمەشق معاوییەی کوڕی ئەبوسوفیان بوو، یەزیدی کوڕی ئەبوسوفیانی برای معاوییە والی شام بوو لە سەردەمی خەلیفەی یەکەم (ئەبوبەکر) و لە دوای مردنی یەزید، معاوییە نێردرا بۆ والی شام لەلایەن خەلیفەی دووەم عومەری کوڕی خەتابەوە و دواتر معاوییە بوو بە دامەزرێنەری خەلافەتی ئومەوی.

ئومەوی

دامەزرینەری خەلافەتی ئومەوی

فەتحی ئیسلامی لە سەردەمی پێغەمبەرەوە تا کۆتایی سەردەمی ئومەوی

خەلافەتی ئومەوی دامەزرا لەسەر دەستی معاویەی کوڕی ئەبوسوفیان و خۆی خەلافەتی گرتە دەست لە ساڵی ٦٦٢ تا ٦٨٠ز، دوای ئەوەی موسلمانان کۆبوون لەسەر خەلافەتی معاویە و حەسەنی کوڕی عەلی وازی ھینا لە خەلافەت بۆی لە ساڵی ٤١ک، معاویە دیمەشقی کردە پایتەختی خەلافەتە ئیسلامیەکەی، بەوەش خەلافەت چووە دەستی لقی سوفیانی لە بەنی ئومەیە، معاویە خەلافەتی ئومەوی دامەزراند وەکو خەلافەتێکی بەھێز و وای لە ڕکەبەرەکانی کرد گوێڕایەڵی بن، و ھەروەک ئیشی کرد بۆ یەکخستنی ڕیزی موسڵمانان، و دەسەڵاتەکەی جیا دەکرێتەوە بە دادپەروەری و دانایی. شارستانییەتی ئیسلامی لە دیمەشقەوە گەیشتە ناوچە دوورەکانی جیھان. لە دوای معاوییە خەلافەت کەوتە دەستی یەزیدی کوڕی.

یەزیدی یەکەم کوڕی معاوییە

موعاویە دوای خۆی کوڕەکەی یەزیدی دەستنیشان کرد وەک خەلیفە لە ساڵی ٥٦ی کۆچی دا بەڵام لە دوای باوکی وەک خەلیفە تەواو ناسرا لە ساڵی٦٠ی کۆچی دا. لەم سەردەمەشدا پێشکەوتنی دەوڵەتی ئیسلامی بەردەوام بوو، و ھەوڵیدا بۆ یەکخستنی دەوڵەت و ڕووداوی کەربەلای بەناوبانگ ڕوویدا، کە حەفیدی پێغەمبەری ئیسلام محەممەد (حسەینی کوڕی عەلی و خێزانەکەی و ھاوەڵەکانی) شەھید کران لەو ڕووداوەدا دوای ئەوەی حسەین ھاتبوو بۆ ڕووبەڕونەوەی یەزید، و ئەوانەی خیانەتیان لە حسەین کرد ئەوانە بوون کە بەڵێنی سەرکەوتنیان پێدابوو لە کووفە، دوای ئەو ڕووداوە موسڵمانی عێراقیش موبایەعەیان دا بە یەزید، شۆڕش و یاخیبوونەکان زۆر بوون، و یەزید دوای یاخببوەکان کەوت لە عێراق بۆ یەکخستنی ئاڵای ئیسلام وبەھێزکردنی یەکەم دەوڵەتی ئیسلامی کە دەوڵەتی ئومەوی بوو.

• لە دوای ئەو معاویەی یەکەم کوڕی یەزیدی یەکەم وازی لە حەقی خۆی لە خەلافەت ھێنا لەبەر ئەوەی زۆر زانست و ئەدەب و شیعری خۆشئەویست و ئارەزووی خەلافەتی نەبوو لەگەڵ ئەوەی ٦ مانگ گرتیە دەست پاشان بە جێی ھێشت بۆ ڕاوێژ لە نێو موسڵمانان.
• خەلیفە مەڕوانی یەکەم کوڕی حەکەم، بە یەکەم دامەزرێنەری لقی مەڕوانی دائەنریت لە زنجیرەی ئومەوییەکان لە دیمەشق، کە لە دوای خۆی کوڕەکانی حوکمیان گرتە دەست و فەتحی ئیسلامی بەردەوام بوو وڵاتەکە فراوان بوو لە ڕۆژھەڵاتەوە، مەڕوانی کوڕی حەکەم بە ژاراوی بوون مرد و عەبدول مەلیکی کوڕی دەسەڵاتی گرتە دەست.

عەبدول مەلیکی کوڕی مەڕوان

مزگەوتی بەنی ئومەیەی گەورە لە دیمەشق، وەلیدی کوڕی عەبدەل مەلیک بنیاتینا

لە دوای مردنی مەروان کوڕی حەکەم، خەلافەت درا بە کوڕەکەی عەبدول مەلیکی کوڕی مەڕوان ساڵی (٦٨٥ تا ٧٠٥)ز، کە بە دامەزرێنەری ڕاستەقینەی دەوڵەتی ئومەوییە بە ھێزەکە دا دەنرێت، عەبدول مەلیکی کوڕی مەڕوان توانی دست بەسەر کاروبارەکاندا بگرێت و ملی بە خەواریجیەکان کەچ کرد، شۆڕشەکانی عێراقی خامۆش کرد و ئەوانەی لە لە دەوڵەتەکە دەرچوون لەناوی بردن وەک عەبدولڵای کوڕی زوبێر لەسەر دەستی حەجاجی کوڕی یوسف دوای گەمارۆدانی مەککە بۆ ماوەی شەش مانگ.

و سەردەمەکەی سەردەمی گەشەسەندن بوو بۆ دەوڵەتی ئومەوی، زانست گەشەی سەند و سکەی لێدا و یەکەم دراوی ئیسلامی دەرکرد کە پارەی ئیسلامی ئومەوی بوو لە دیمەشق، کتێبخانەی کردەوە و ھانی زانایانی دەدا، و لە دیمەشق زۆر خولی زانست و فێرگایان کردەوە و ھەروەک زۆر چاکسازی تری بە ئەنجام گەیاند.

وەلیدی کوڕی عەبدول مەلیک

لە دوای خەلیفە عەبدول مەلیکی کوڕی مەڕوان خەلافەت درا بە کوڕە گەورەکەی وەلید (٧٠٥ تاکو ٧١٥)ز، فەتحی ئیسلامی بەردەوام بوو و ئومەوییەکان زۆر وڵاتیان فەتح کرد لە ئاسیا لە ڕۆژھەڵاتەوە و لە ئەورووپا لە ڕۆژاواوە، لە ساڵی ٧١١ز لە ڕۆژاواوە گەیشتە ئیسپانیا لە ئەورووپا، و لە ڕۆژھەڵاتەوە گەیشتە ھیندستان و چین لە ناوەڕاستی ئاسیا، تا لە ساڵی ٧١٥ز بوخاری و سەمەرقەندیان گرت و فەتحی ئەندەلوسیان تەواو کرد، و مزگەوتی ئومەوی (مزگەوتی گەورەی دیمەشق)ی پێش خست و گرنگی بە تەلارسازییەکەی دا و ڕازاندیانەوە، و زانایان و زانست و ئەدیب و شاعیرەکان جێگەیەکی تایبەتیان ھەبوو لە گرنگی پێدانی وەلید.

خەلافەت پێشکەوت لە ھەموو ڕوویەکەوە؛ و خەلیفە ئومەوییەکان بەردەوام بوون، لە دوای وەلید سولەیمانی کوڕی عەبدول مەلیک خەلافەتی گرتە دەست، و خەلیفەی دادپەروەر عومەری کوڕی عەبدول عەزیز خەلافەتی گرتە دەست دواتر کە ئەو خەلیفە ئقمەوییەیە ناونراوە بە پێنجەم خەلیفەی ڕاشدین و ناسراوە بە دادپەروەری و و لە خواترسی و بەخشندەیی لەگەڵ خەڵکدا، و لە سەردەمیا کەسێک نەما کە شایەنی زەکات بێت، لە دوای ئەو خەلیفە یەزیدی کوڕی عەبدول مەلیک ھات کە دەیویست لەسەر ڕیبازی عومەر بڕوات بەڵام نەیتوانی، پاشان خەلیفە ھیشامی کوڕی عەبدول مەلیک ھات.

ھیشامی کوڕی عەبدول مەلیک

خەلیفەی ھیشامی کوڕی عەبدول مەلیک (٧٢٤–٧٤٣)ز خەلافەتی گرتە دەست بۆ تەواوکردنی پەیامی شارستانی خەلافەتی ئومەوی، گرنگی دا بە ئاسایشی ھەموو ولایەتە ئیسلامییەکان و سەردەمەکەی جیا دەکرێتەوە بە پێشکەوتن لە ھەموو بوارەکاندا و گەشەسەندنی زانست و زانیاری و تەلارسازی و خواپەرستی، و لە دوای ھیشامی کوڕی عەبدول مەلیک ئەمانە خەلافەتیان گرتە دەست.

مزگەوتی کۆردۆبای گەورە لە ئەندەلوس

• خەلیفە وەلیدی دووەم کوڕی یەزیدی دووەم کوڕی عەبدول مەلیک، و یەکەم خەلیفەی سەردەمی لاوازی دەوڵەتی ئومەوی بوو، کەمتەرخەم بوو، گوێی نەئەدا بە ھەڵس وکەوت جوانی (بە کوژران کۆچی دوایی کرد)
• خەلیفە یەزیدی سێیەم کوڕی وەلیدی یەکەم کوڕی عەبدول مەلیک، کەسایەتییەکی باش بوو ھەوڵی ڕزگارکردنی دەوڵەتەکی دا بەڵام کار لە کار دەرچوو بوو.
• خەلیفە ئیبراھیم کوڕی وەلیدی یەکەم کوڕی عەبدول مەلیک، لە دوای براکەی یەزیدی سێیەم خەلافەتی گرتە دەست، کە نزیکەی شەش مانگ دەسەڵاتی لە دەستا بوو، مەڕوانی دووەم کوڕی محەممەد کوڕی مەڕوان کوڕی حەکەم شۆڕشی بەسەراکرد.
• دوایین خەلیفەی ئومەوییەکان مەڕوانی دووەم کوڕی محەممەد بوو (٧٤٤–٧٥٠)ز کە ڕووبەڕوی پیلانێکی عەباسییەکان بوویەوە کە توانیان دەست بەسەر ڕووداوەکاندا بگرن و دەوڵەتی عەبباسییان لە خۆراسان دامەزراند، و مەڕوان کۆتایی پێھات بە کوژرانی لە دەیر لە میسر دوای ئەوەی ڕای کرد لە دەستی سەربازە عەباسییەکان، و سەردەمی خەلافەتی ئومەوی پێ کۆتایی ھات لە ڕۆژھەڵات لە ساڵی ٧٥٠ز دا کە بۆ ماوەی ٩٠ ساڵ بەردەوام بوو.

خەلافەت ئومەوی لە ئەندەلوس

عەبدول ڕەحمان داخل کوڕی معاوییە کوڕی ھیشام کوڕی عەبدول مەلیک توانی ڕابکات لە دەستی عەباسییەکان و توانی دەسەڵات دابمەزرێنێت لە ئەندەلوس و لایەنگرانی ئومەوییەکان لێی کۆبوونەوە و سوپایەکی بەھێزی پێکەوەنا کە توانی دواتر دەوڵەتی ئومەوی جارێکی تر لە ئەندەلوس بنیات بنێت، عەبدول ڕەحمان داخل بەربەرەکانێی عەباسییەکانی کرد و سەرکەوت بە سەریاندا، و ئەبوجەعفەری مەنسوور دووەم خەلیفەی عەباسی نازناوی (صقر القریشی) لە عەبدول ڕەحمان داخل نا بە مانای (بازی قوڕەیش)، لە ساڵی ٧٥٦ز توانی دەسەڵاتێکی ئومەوی نوێ لە ئەندەلوس دامەزرێنێت، و ڕای گەیاند کە ئەم درێژەی خەلافەتی ئومەوییە و شاری کۆردۆبای کردە پایتەختی.

لیستی ناوی خەلیفەکان و ھەندێک ڕووداوی گرنگ

لە دیمەشق

1. معاوییەی کوڕی ئەبوسوفیان (٦٦٢–٦٨٠)ز/ خەلافەتی ئەومەوی دامەزرا و دیمەشق کرایە پایتەختی، وڵاتە ئیسلامییەکان یەکخران و جەنگی سەفین لە ساڵی ٣٩ک ڕوویدا و یەکەم کەشتیگەلی دەریایی ئیسلامی لە سەردەمی معاوییە دروست کرا.
2. یەزیدی کوڕی معاوییە (٦٨٠–٦٨٣)ز/ دەوڵەتی ئیسلامی فراوانبوو، و شوێن یاخی بووەکانی خەلافەت کەوت؛ و کارەساتی کەربەلای ئازاراوی ڕوویدا لە ساڵی ٦١ک.
3. معاوییەی کوڕی یەزید (٦٨٣–٦٨٤)ز
4. مەڕوانی کوڕی حەکەم (٦٨٤–٦٨٥)ز
5. عەبدول مەلیکی کوڕی مەڕوان (٦٨٥–٧٠٥)ز/ زیاتر فراوانبوونی دەوڵەتی ئیسلامی و بەردەوام بوونی فەتحی ئیسلامی و بنیاتنانی مزگەوتی قوبە سەخڕە لە قودس، و فەتحی ئومەوی گەیشتە چین، و ھیندستان فەتح کرا بە سەرکردایەتی محەممەدی کوڕی قاسمی سەقەفی، و سکەی پارەی ئیسلامی ئومەوی لێدرا (دیناری عەبدول مەلیکی کوڕی مەڕوان).
6. وەلیدی کوڕی عەبدول مەلیک (٧٠٥–٧١٥)ز/ بوخاری و سەمەرقەند فەتح کران، ھەروەھا فەتحی ئەندەلوس کرا و ئو
7. سولەیمانی کوڕی عەبدول مەلیک (٧١٥–٧١٨)ز
8. عومەری کوڕی عەبدول عەزیز (٧١٧–٧٢٠)ز/ دادپەروەری بڵاوبوویەوە لە سەرانسەری خەلافەتدا
9. یەزیدی کوڕی عەبدول مەلیک (٧٢٠–٧٢٤)ز
10. ھیشامی کوڕی عەبدول مەلیک (٧٢٤–٧٤٣)ز/ سەردەمی گەشەسەندنی دەوڵەتی ئومەوی بوو، و دیوانەکان بە عەرەبی نوسرانەوە، زانست گەشەی سەند و گرنگی درا بە زانایان و تەلارسازی و دەرکەوتنی ھونەری بیناسازی ئومەوی بەشێوەیەکی دیار، و سەرکپ کردنی شۆرشی خەواریج و دەستگرتن بەسەر ئاژاوەدا.
11. وەلیدی کوڕی یەزید (٧٤٣–٧٤٤)ز
12. یەزیدی کوڕی وەلید ٧٤٤ز
13. ئیبراھیمی کوڕی وەلید ٧٤٤ز
14. مەڕوانی کوڕی محەممەد (٧٤٤–٧٥٠)ز/ عەبدول ڕەحمان داخل گەیشتە ئەندەلوس و سەرکەوت بەسەر عەباسییەکان و دەوڵەتی ئومەوی لە ئەندەلوس دامەزراند.

درەختی خزمایەتی خەلیفەکانی ئیسلام بە عەرەبی

لە ئەندەلوس

1. عەبدول ڕەحمان داخل (بازی قوڕەیش)/ زیندوو کردنەوەی دەوڵەتی ئو
2. ھیشام کوڕی عەبدولڕەحمان داخل
3. حەکەمی کوڕی ھیشام
4. عەبدول ڕەحمانی دووەم
5. محەممەدی کوڕی عەبدول ڕەحمان
6. مونزیری کوڕی محەممەد
7. عەبدولڵای کوڕی محەممەدی کوڕی عەبدول ڕەحمان
8. عەبدول ڕەحمانی سێیەم (ناسر)
9. حەکەم موستەنسیر بیلا
10. ھیشام مووەید بیلا
11. ھیشام ڕەشید
12. محەممەد مەھدی بیلا
13. سولەیمان موستەعین بیلا
14. عەلی متوەکیل عەلەلڵا
15. عەبدول ڕەحمان مورتەزا
16. عەبدول ڕەحمان کوڕی ھیشام موستەھزیر بیلا
17. محەممەد موستەکەفی
18. ھیشام موعتەمید عەلەلڵا

ھاوەڵە ئومەوییەکان

ژمارەیەکی زۆر لە ھاوەڵەکانی پێغەمبەری ئیسلام (محەممەد) ئومەوی بوون، لەوانە، عوسمانی کوڕی عەفان، کە یەکێک بوو لەوانەی لە سەرەتاوە ئیسلام بوو و سێیەم خەلیفەی ڕاشدینە؛ و ئەبوسوفیانی کوڕی حەرب، یەکێک بوو لە پێشەواکانی قوڕەیش موسڵمان بوو پاش فەتحی مەککە. موعاوییەی کوڕی ئەبوسوفیان، یەکێک لە سەرکردەکانی لەشکرەکان بوو لە فەتحی شامدا، خەلیفە عومەری کوڕی خەتاب کردی بە والی دیمەشق و بەعلبەک و بەلقاء، پاشان عوسمان کردییە والی ھەموو شام. یەزیدی کوڕی ئەبوسوفیان، موسڵمان بوو لە ڕۆژی فەتحی مەککە، یەکێک لە سەرکردەکانی لەشکرەکان بوو لە فەتحی شامدا، خەلیفە عومەری کوڕی خەتاب کردی بە والی دیمەشق.

تایبەتمەندییەکانی خەلافەتی ئومەوی

خەلافەتی ئومەوی دامەزرا و بەنی ئومییە دیمەشقیان کردە پایتەختی، و بووە سەرچاوەیەک بۆ زانست و زانایان، و خەلیفە ئومەوییەکان گرنگیان دا بە بیناسازی و دروستکردنی مزگەوت، و فەتحی زۆر وڵاتیان کرد لە سنوورەکانی چین لە ڕۆژھەڵاتەوە بۆ ئەندەلوس لە ڕۆژاواوە، و دەسەڵاتی فراوان بوو لە ھەموو لایەکەوە، شاری دیمەشقی پایتەختی بووە بە یەکێک لە گرنگترین شارە ئیسلامییەکان.

ھۆیەکانی ڕ وخانی دەڵەتی ئومەوی

1. زەفتکردنی دەسەڵات.
2. بە کارھێنانی توندوتیژی لەگەڵ خەڵک.
3. خەڵکی خراپ و بێسودیان لە خۆ نزیک کردبووەوە.
4. زۆر لە والی و کاربەدەستەکانیان دڵڕەق و ستەمکاربوون.

کتێبنامە

• Beckwith، Christopher I. (١٩٩٣). The Tibetan Empire in Central Asia: A History of the Struggle for Great Power Among Tibetans, Turks, Arabs, and Chinese During the Early Middle Ages. Princeton University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٩١-٠٢٤٦٩-١.
• Crone، Patricia؛ Hinds، Martin (١٩٨٦). God's Caliph: Religious Authority in the First Centuries of Islam. Cambridge: Cambridge University Press. ژپنک ٠-٥٢١-٣٢١٨٥-٩.
• Crone، Patricia (١٩٩٤). «Were the Qays and Yemen of the Umayyad Period Political Parties?». Der Islam. ٧١ (1). Walter de Gruyter and Co.: ١–٥٧. doi:١٠.١٥١٥/islm.١٩٩٤.٧١.١.١. ISSN ٠٠٢١-١٨١٨. S2CID ١٥٤٣٧٠٥٢٧.
• Cobb، Paul M. (٢٠٠١). White Banners: Contention in 'Abbasid Syria, 750–880. SUNY Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٩١٤-٤٨٨٠-٩.
• Donner، Fred M. (١٩٨١). The Early Islamic Conquests. Princeton: Princeton University Press. ژپنک ٩٧٨-١-٤٠٠٨-٤٧٨٧-٧.
• Duri، Abd al-Aziz (٢٠١١). Early Islamic Institutions: Administration and Taxation from the Caliphate to the Umayyads and ʿAbbāsids. لەلایەن Razia Ali وەرگێڕدراوە. London and Beirut: I. B. Tauris and Centre for Arab Unity Studies. ژپنک ٩٧٨-١-٨٤٨٨٥-٠٦٠-٦.
• Dixon، 'Abd al-Ameer (August 1969). The Umayyad Caliphate, 65–86/684–705: (A Political Study) (زانستەوتار). London: University of London, SOAS. {{cite thesis}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)

Veguherandina tezê bo pirtûkekê Veguherandina teza di pirtûkê de pêvajoyek dijwar e ku hewildan, sebir û motîvasyonê hewce dike. Di vê pêvajoyê de, nivîskar divê naveroka tezê analîz bike û ji bo xwendevanên gelemperî veguherîne formek balkêş û têgihîştî. Ev pêvajo ji nûvekirin, başkirin û berfirehkirina mijaran, lêzêdekirina materyalên nû, nûavakirin, û ji nû ve nivîsandina paragraf û beşan pêk tê. Her weha divê nivîskar ji pêvajoya çapkirina pirtûkê û kirrûbirra wê bi tevahî haydar be. Ji bo weşandina tezek di pirtûkekê de hevkarî bi edîtor, rexnegir û weşanxaneyan re hewce dike ku ne tenê pirtûkek bi kalîte çêbike, di heman demê de ji bo bazarê jî bike û temaşevanên rast bikişîne.

• Elad، Amikam (١٩٩٩). Medieval Jerusalem and Islamic Worship: Holy Places, Ceremonies, Pilgrimage (چاپی 2nd). Leiden: Brill. ژپنک ٩٠-٠٤-١٠٠١٠-٥.
• Flood، Finbarr Barry (٢٠٠١). The Great Mosque of Damascus: Studies on the Makings of an Umayyad Visual Culture. Boston: Brill. ژپنک ٩٠-٠٤-١١٦٣٨-٩.
• داڕێژە:The Arab Conquests in Central Asia
• Gilbert، Victoria J. (May 2013). Syria for the Syrians: the rise of Syrian nationalism, 1970–2013 (PDF) (MA). Northeastern University. doi:١٠.١٧٧٦٠/d٢٠٠٠٤٨٨٣. لە 7 May 2022 ھێنراوە. {{cite thesis}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)

Veguherandina tezê bo pirtûkekê Veguherandina teza di pirtûkê de pêvajoyek dijwar e ku hewildan, sebir û motîvasyonê hewce dike. Di vê pêvajoyê de, nivîskar divê naveroka tezê analîz bike û ji bo xwendevanên gelemperî veguherîne formek balkêş û têgihîştî. Ev pêvajo ji nûvekirin, başkirin û berfirehkirina mijaran, lêzêdekirina materyalên nû, nûavakirin, û ji nû ve nivîsandina paragraf û beşan pêk tê. Her weha divê nivîskar ji pêvajoya çapkirina pirtûkê û kirrûbirra wê bi tevahî haydar be. Ji bo weşandina tezek di pirtûkekê de hevkarî bi edîtor, rexnegir û weşanxaneyan re hewce dike ku ne tenê pirtûkek bi kalîte çêbike, di heman demê de ji bo bazarê jî bike û temaşevanên rast bikişîne.

• Griffith، Sidney H. (٢٠١٦). «The Manṣūr Family and Saint John of Damascus: Christians and Muslims in Umayyad Times». لە Antoine Borrut؛ Fred M. Donner (eds.). Christians and Others in the Umayyad State. Chicago: The Oriental Institute of the University of Chicago. لاپەڕە ٢٩–٥١. ژپنک ٩٧٨-١-٦١٤٩١-٠٣١-٢.
• Hathaway، Jane (٢٠١٢). A Tale of Two Factions: Myth, Memory, and Identity in Ottoman Egypt and Yemen. SUNY Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٩١٤-٨٦١٠-٨.
• داڕێژە:The First Dynasty of Islam
• داڕێژە:The History of al-Tabari
• Hillenbrand، Robert (١٩٩٤). Islamic Architecture: Form, Function and Meaning. New York: Columbia University Press. ژپنک ٠-٢٣١-١٠١٣٢-٥.
• Holland، Tom (٢٠١٣). In the Shadow of the Sword The Battle for Global Empire and the End of the Ancient World. Abacus. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٤٩-١٢٢٣٥-٩.
• Johns، Jeremy (کانوونی دووەمی ٢٠٠٣). «Archaeology and the History of Early Islam: The First Seventy Years». Journal of the Economic and Social History of the Orient. ٤٦ (4): ٤١١–٤٣٦. doi:١٠.١١٦٣/١٥٦٨٥٢٠٠٣٧٧٢٩١٤٨٤٨. S2CID ١٦٣٠٩٦٩٥٠.
• Kaegi، Walter E. (١٩٩٢). Byzantium and the Early Islamic Conquests. Cambridge: Cambridge University Press. ژپنک ٠-٥٢١-٤١١٧٢-٦.
• Kaegi، Walter E. (٢٠١٠). Muslim Expansion and Byzantine Collapse in North Africa. Cambridge: Cambridge University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-١٩٦٧٧-٢.
• داڕێژە:Kennedy-The Armies of the Caliphs
• Kennedy، Hugh N. (٢٠٠٤). The Prophet and the Age of the Caliphates: The Islamic Near East from the 6th to the 11th Century (چاپی 2nd). Harlow: Longman. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٨٢-٤٠٥٢٥-٧.
• داڕێژە:Kennedy-The Great Arab Conquests
  • Kennedy، Hugh (٢٠٠٧a). «1. The Foundations of Conquest». The Great Arab Conquests: How the Spread of Islam Changed the World We Live In. Hachette, UK. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٠٦-٨١٧٢٨-١.
• Lapidus، Ira M. (٢٠١٤). A History of Islamic Societies. Cambridge University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٥١٤٣٠-٩.
• داڕێژە:The Prophet and the Age of the Caliphates
• Lilie، Ralph-Johannes (١٩٧٦). Die byzantinische Reaktion auf die Ausbreitung der Araber. Studien zur Strukturwandlung des byzantinischen Staates im 7. und 8. Jhd (بە ئەڵمانی). Munich: Institut für Byzantinistik und Neugriechische Philologie der Universität München. OCLC ٧٩٧٥٩٨٠٦٩.
• داڕێژە:Cambridge History of Iran
• Madelung، Wilferd (١٩٩٧). The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate. Cambridge: Cambridge University Press. ژپنک ٠-٥٢١-٥٦١٨١-٧.
• داڕێژە:The History of al-Tabari
• Ochsenwald، William (٢٠٠٤). The Middle East, A History. McGraw Hill. ژپنک ٩٧٨-٠-٠٧-٢٤٤٢٣٣-٥.
• داڕێژە:The History of al-Tabari
• Previté-Orton، C. W. (١٩٧١). The Shorter Cambridge Medieval History. Cambridge: Cambridge University Press.
• Rahman، H.U. (١٩٩٩). A Chronology Of Islamic History 570–1000 CE.
• Sanchez، Fernando Lopez (٢٠١٥). «The Mining, Minting, and Acquisition of Gold in the Roman and Post-Roman World». لە Paul Erdkamp؛ Koenraad Verboven؛ Arjan Zuiderhoek (eds.). Ownership and Exploitation of Land and Natural Resources in the Roman World. Oxford University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-١٧٩٥٨٣-١.
• Sprengling، Martin (نیسانی ١٩٣٩). «From Persian to Arabic». The American Journal of Semitic Languages and Literatures. ٥٦ (2). The University of Chicago Press: ١٧٥–٢٢٤. doi:١٠.١٠٨٦/٣٧٠٥٣٨. JSTOR ٥٢٨٩٣٤. S2CID ١٧٠٤٨٦٩٤٣.

زیاتر بخوێنەوە

• Al-Ajmi، Abdulhadi (2014). «The Umayyads». لە Fitzpatrick، C.؛ Walker، A. (eds.). Muhammad in History, Thought, and Culture: An Encyclopedia of the Prophet of God. Santa Barbara: ABC-CLIO. ژپنک ٩٧٨-١-٦١٠٦٩-١٧٧-٢.
• Bewley، Aisha Abdurrahman (٢٠٠٢). Muʻawiya: Restorer of the Muslim Faith. Dar Al Taqwa. ژپنک ٩٧٨-١-٨٧٠٥٨٢-٥٦-٨.
• Boekhoff-van der Voort، Nicolet (2014). «Umayyad Court». لە Fitzpatrick، C.؛ Walker، A. (eds.). Muhammad in History, Thought, and Culture: An Encyclopedia of the Prophet of God. Santa Barbara: ABC-CLIO. ژپنک ٩٧٨-١-٦١٠٦٩-١٧٧-٢.
• Crone، Patricia (١٩٨٠). Slaves on Horses: The Evolution of the Islamic Polity. Cambridge University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٢٢٩٦١-٦.
• Crone، Patricia؛ Cook، M. A.؛ Cook، Michael (١٩٧٧). Hagarism: The Making of the Islamic World. CUP Archive. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٢١١٣٣-٨.
• پوختەی مێژووی ئیسلامی، ن/د. سھیل طقوش.