قاھیرە

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
قاھیرە
بە عەرەبی: القاهرة
بەشێکە لەLower Egypt
دامەزران٦ی تەممووزی ٠٩٦٩
ناو بە زمانی فەرمیالقاهرة
زمانی فەرمیعەرەبی
کیشوەرئەفریقا
وڵاتمیسر
پایتەختیمیسر
دابەشکاریی کارگێڕیپارێزگای قاھیرە
ناوچەی کاتیUTC+02:00، UTC+03:00
پۆتانی شوێن٣٠°٢′٤٠″N ٣١°١٤′٩″E
سەرۆکAbd El Azim Wazir
ئەندامیCreative Cities Network
دانیشتووان٩٬٦٠٦٬٩١٦
بەرزی لە ئاستی دەریا٢٣ مەتر
ڕووداوە بەرچاوەکانSiege of Cairo، Capture of Cairo، plague epidemic
ڕووبەر٥٢٨ کیلۆمەتر چوارگۆشە
کۆدی پۆستە11511–11668
ھاشتاگCairo
ئابووری بابەتeconomy of Cairo
Time of earliest written record١ی کانوونی دووەمی ٠٩٦٩
کۆدی تەلەفۆن02
Map

پۆتانەکان: 30°3′29″N 31°13′44″E / 30.05806°N 31.22889°E / 30.05806; 31.22889

ناوەندی شاری قاھیرە
نەخشەی وڵاتی میسر، ئەو گوڵەیە کە ڕەنگی سەوزی ڕۆشنە قاھیرەیە

قاھیرە گەورەترین شار و ھەروەھا پایتەختی وڵاتی میسرە کە لە لێوارەی چەمی نیلدا ھەڵکەوتووە. ژمارەی دانیشتوانی قاھیرە زیاتر لە ١٥ میلیۆنە و ئەمە قاھیرە دەکاتە گەورەترین شاری کیشوەری ئافریقا و گەورەترین شاری جیھانی عەرەبی.


قاهیرە حەوت هەزار و ٩٤٧ هەزار و ١٢١ کەسی تێدایە.  نزیکەی ١٧٢٩٠۰۰۰۰۰ کەس لە ناوچە شارییەکانیدا دەژین.[١] شارەکە لەسەر ڕووباری نیلە.

ناوی سەرەکی[دەستکاری]

سەرەتا المنسورییە لەسەر ناوی المنسور ئەبو المعز لادین الله ڕێگەپێدراوە.و ئەستێرەناس و دەرکەوتنی هەسارەی المریخ لە ئاسماندا لە کاتی دامەزراندنی شارەکەدا لە قاهیرە (هەسارەی ئەلمەریخ کە عەرەبەکان بە النجم القاهیر ناسراوە) چیرۆکێکی خەیاڵییە. تیایدا ناوی ئەلکاهیرە بە زمانی میسری کۆن ڕوون کراوەتەوە و بنەچەی کاهی-رایە کە بە واتای خاکی خودای ڕا و خاکی خۆر دێت. [٢]

جوگرافیا[دەستکاری]

ئاوهەوا[دەستکاری]

شاری قاهرە کەشوهەوای بیابانیگەرمی هەیە (BWh) واتە کەشوهەوای گەرم و خۆرگیر و وشکی هەیە بەدرێژایی ساڵێک.  بەڵام شارەکە شێداری زیاترە لە شارەکانی دیکە کە کەشوهەوای بیابانی گەرمیان هەیە (BWh).

زانیاریی کەشوھەوا بۆ «Cairo»
مانگی زایینی ١ ٢ ٣ ٤ ٥ ٦ ٧ ٨ ٩ ١٠ ١١ ١٢ ساڵ
بەرزترین پلەی تۆمارکراو ٨٨٫٠
(٣١)
٩٣٫٦
(٣٤)
١٠٠٫٢
(٣٨)
١٠٩٫٨
(٤٣)
١١٨٫٠
(٤٨)
١١٥٫٥
(٤٦)
١٠٨٫٧
(٤٣)
١١٠٫١
(٤٣)
١١٠٫٧
(٤٤)
١٠٦٫٠
(٤١)
٩٩٫٣
(٣٧)
٨٦٫٤
(٣٠)
١١٨٫٠
(٤٨)
نێونجی بەرزترین پلە ٦٦٫٠
(١٩)
٦٨٫٧
(٢٠)
٧٤٫٣
(٢٤)
٨٢٫٩
(٢٨)
٩٠٫٠
(٣٢)
٩٣٫٠
(٣٤)
٩٤٫٥
(٣٥)
٩٣٫٦
(٣٤)
٩٠٫٧
(٣٣)
٨٤٫٦
(٢٩)
٧٦٫٦
(٢٥)
٦٨٫٥
(٢٠)
٨١٫٩٥
(٢٧٫٨)
نێونجی ڕۆژانە ٥٦٫٥
(١٤)
٥٨٫٨
(١٥)
٦٢٫٤
(١٧)
٧٠٫٢
(٢١)
٧٦٫١
(٢٤)
٨١٫١
(٢٧)
٨١٫٧
(٢٨)
٨١٫٣
(٢٧)
٧٩٫٠
(٢٦)
٧٣٫٩
(٢٣)
٦٦٫٠
(١٩)
٥٩٫٠
(١٥)
٧٠٫٥
(٢١٫٣)
نێونجی کەمترین پلە ٤٨٫٠
(٩)
٤٩٫٥
(١٠)
٥٢٫٩
(١٢)
٥٨٫٣
(١٥)
٦٣٫٩
(١٨)
٦٨٫٢
(٢٠)
٧٢٫٠
(٢٢)
٧١٫٨
(٢٢)
٦٨٫٩
(٢١)
٦٣٫٣
(١٧)
٥٧٫٤
(١٤)
٥٠٫٧
(١٠)
٦٠٫٤١
(١٥٫٨)
کەمترین پلەی تۆمارکراو ٣٤٫٢
(١)
٣٨٫٥
(٤)
٤١٫٠
(٥)
٤٥٫٧
(٨)
٥٤٫١
(١٢)
٦١٫٠
(١٦)
٦٤٫٨
(١٨)
٦٦٫٠
(١٩)
٥٨٫١
(١٥)
٥٤٫١
(١٢)
٤١٫٤
(٥)
٣٧٫٠
(٣)
٣٤٫٢
(١)
نێونجی بارین ئینچ ٠٫٢٠
(١٠)
٠٫١٥
(٠)
٠٫١٥
(٠)
٠٫٠٤
(٠)
٠٫٠٢
(٠)
٠٫٠٠
(٠)
٠٫٠٠
(٠)
٠٫٠٠
(٠)
٠٫٠٠
(٠)
٠٫٠٣
(٠)
٠٫١٥
(٠)
٠٫٢٣
(١٠)
٠٫٩٧
(٢٠)
سەرچاوە: World Meteorological Organization (UN) (1971–2000),[٣][٤]

مێژوو[دەستکاری]

ناوچەی دەوروبەری شارەکە خاڵێکی گرنگی میسری کۆن بوو.

لە ساڵی ٩٦٨ فاتمییەکان چوونە ناو میسر و قاهرەیان کردە پایتەختی خەلافەتەکەیان.[٥]

مزگەوت و زانکۆی ئەلئەزهەر لە ساڵی ٩٧٢ دروستکراوە، ئەمە بووە کۆنترین زانکۆ لە جیهاندا.  ناسراوترین مەدرەسە لە جیهانی ئیسلامیدا.[٦]

لە ساڵی 1992 قاهیرە بەهۆی بوومەلەرزەیەکی 5.8 پلە وێران بوو کە بووە هۆی گیانلەدەستدانی 545 کەس و برینداربوونی 6512 کەس و برینداربوونی 50 هەزار کەسی بێ ماڵ و حاڵ، ئەمەش وێرانکەرترین بوومەلەرزە لە دوای ساڵی 1847ەوە.

هەروەها ئەم شارە تاکە شار بوو کە دژی مەغۆلەکان وەستایەوە و بووە هۆی ئەوەی ئیسلام بە تەواوی لەناو نەچێت.[٧]

گەشتیاری[دەستکاری]

مۆزەخانەی میسری

هەرەمە گەورەکانی جیزە و هەرەمی هەنگاو شارەکانی سەکارە تەنها لە دەرەوەی شارەکەن.[٦]

مۆزەخانەی میسر گەورەترین کۆمەڵەی کەلوپەلی کۆن لە جیهاندا لە سەردەمی فیرعەونە کۆنەکاندا هەڵگیراوە.  چەندین گەنجینەی گۆڕی شا توتانخامون لەم مۆزەخانەیەدا هەیە.[٦]

گواستنەوە[دەستکاری]

قاهیرە تۆڕێکی گەورەی گواستنەوەی وشکانی و دەریایی و ئاسمانی هەیە:

  1. فڕۆکەخانەی قاهیرە الداولی
  2. میترۆی قاهیرە ئینفاق
  3. وێستگەی باب الحدید لە رامسیس (القتەر)
  4. پاسی النحری
  5. دەسەڵاتی گشتی گواستنەوە

کێشەکان[دەستکاری]

شاری قاهیرە گەشەی کردووە و هەموو گەڕەکەکانی دەوروبەری لکێناوە، هەروەها کاریگەری لەسەر ژێرخانی هەبووە کە ناتوانێت هەموو گەشەکردنەکە لەخۆبگرێت و گەورەترین کێشە لە قاهیرە کێشەی پیسبوون و قەرەباڵغییە.[٨]

سه‌ر‌چاوه‌کان[دەستکاری]

سەرچاوەکان[دەستکاری]

  1. ^ دیمۆگرافیا جیهان ناوچە شارییەکان و پێشبینی دانیشتووان (PDF), دیمۆگرافی, April 2009, retrieved 9 July 2009
  2. ^ Limited, Elaph Publishing (2007-01-15). "ناوی قاهیرە مانای چییە؟". Elaph - إيلاف (بە عەرەبی). Retrieved 2023-01-15.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)
  3. ^ "Weather Information for Cairo". World Meteorological Organization. Retrieved April 14, 2014.
  4. ^ "Cairo (A) Climate Normals 1961–1990". National Oceanic and Atmospheric Administration. Retrieved April 14, 2014.
  5. ^ "جیهانی ئارامکۆی سعودیە: قاهیرە: هەزار ساڵە". archive.aramcoworld.com. Retrieved 2023-01-15.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)
  6. ^ ئ ا ب ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی <ref> ھەڵە؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری Hedges نەدراوە
  7. ^ "Dū الفقار | چەک | بریتانیکا". www.britannica.com (بە ئینگلیزی). Retrieved 2023-01-15.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)
  8. ^ "قاهیرە". web.archive.org. 2008-06-24. Retrieved 2023-01-15.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)