تۆپی زێڕین

خەڵاتی تۆپی زێڕین یان بالۆن دۆر (بە فەڕەنسی: Ballon d'Or) خەڵاتێکی ساڵانەی تۆپی پێیە کە لەلایەن گۆڤاری فرانس فۆتبۆڵەوە دەدرێت بە باشترین یاریزانی تۆپی پێی ساڵ لە جیھاندا. خەڵاتەکە لە ساڵی ١٩٥٦ەوە بەخشراوە، ھەرچەندە لە نێوان ساڵانی ٢٠١٠ بۆ ٢٠١٥ لە کاتی ڕێکەوتنێکدا لەگەڵ فیفا، خەڵاتەکە بە شێوەیەکی کاتی لەگەڵ باشترین یاریزانی جیھانی تۆپی پێی جیھان تێکەڵکرا و وەک تۆپی ئاڵتوونی فیفا دەستنیشانکرا؛ بەڵام ئەم ھاوکارییە لە ساڵی ٢٠١٦ کۆتایی ھات و خەڵاتەکە لەژێر ناوی باڵۆن دۆر بەردەوام بوو و ناوی خەڵاتی ساڵانەی فیفا گۆڕدرا بۆ باشترین یاریزانی پیاوانی فیفا. لیۆنێل مێسی خاوەنی ژمارەی پێوانەیی بەدەستھێنانی ٧ تۆپی ئاڵتوونی (٢٠٠٩، ٢٠١٠، ٢٠١١، ٢٠١٢، ٢٠١٥، ٢٠١٩، ٢٠٢١)ە. لەلایەن نووسەری وەرزشی گابرێل ئانۆ پێشنیار کراوە، خەڵاتی باڵۆن دۆر دەدرێت بە یاریزانێکی تۆپی پێی پیاو کە لە ساڵی ڕابردوودا باشترین ئاستی پێشکەش کردووە، ئەمەش بە پشتبەستن بە دەنگی ڕۆژنامەنووسانی وەرزشی. ھەمان ڕێکار لە ساڵی ١٩٥٦ تا ٢٠٠٦ جێبەجێ بوو. لە دوای ساڵی ٢٠٠٧ سەرۆکی ڕاھێنەر و کاپتنی ھەڵبژاردە نیشتمانییەکانیش مافی دەنگدانیان بەدەستھێنا. لە بنەڕەتدا خەڵاتی باڵۆن دۆر خەڵاتێک بوو بۆ یاریزانە ئەورووپییەکان، بەڵام لە ساڵی ١٩٩٥ەوە خەڵاتی باڵۆن دۆر بەو یاریزانانەش دەبەخشرێت کە ڕەگەزنامەی غەیرە ئەورووپییان ھەیە و لە یەکێک لە یانەکانی ئەورووپا کاردەکەن. ئەم خەڵاتە لە ساڵی ٢٠٠٧ بووەتە خەڵاتێکی جیھانی بەھۆی ئەوەی ھەموو یاریزانە پیشەگەرەکانی تۆپی پێ لە سەرانسەری جیھانەوە.

تۆپی زێڕین لەلایەن یاریزانانی یانەکانی تۆپی پێی ڕیال مەدریدەوە بەدەست ھێنرا.

ستانلی ماتیۆس یاریزانی یانەی تۆپی پێی بلاکپوڵ یەکەم خەڵاتی تۆپی پێی بردەوە. تا ساڵی ١٩٩٥ ئەم خەڵاتە لە میدیای زمانی ئینگلیزیدا بە "باشترین یاریزانی تۆپی پێی ئەوروپی ساڵ" ناسرابوو . جۆرج ڤێھا، یاریزانی یانەی تۆپی پێ. ث. میلانۆ تاکە ئەفریقایی براوەی خەڵاتەکە یەکەم کەسە کە ئەورووپی نییە کە خەڵاتەکە بباتەوە لەو ساڵەی کە یاساکان گۆڕدراون. ھەروەھا ڕۆناڵدۆ یاریزانی تۆپی پێی ئینتەرمیلان یەکەم براوەی ئەمریکای باشوور بوو. لیۆنێل مێسی خاوەنی ژمارەی پێوانەیی زۆرترین خەڵاتە و حەوت جار خەڵاتی تۆپی ئاڵتوونی بەدەستھێناوە. ھەروەھا کریستیانۆ ڕۆناڵدۆ پێنج جار خەڵاتی تۆپی ئاڵتوونی بەدەستھێناوە. سێ یاریزان ھەریەکەیان سێ جار خەڵاتی باڵۆن دۆریان بەدەستھێناوە، ئەوانیش یۆھان کرۆیف لە ئەیاکس ئەمستردام و بەرشەلۆنە و میشێل پلاتینی لە یۆڤانتۆس و مارکۆ ڤان باستن لە ئەی. ث. میلانۆ. یاریزانانی ھۆڵەندا و ئەڵمانیا و پورتوگال زۆرترین تۆپی زێڕینیان بەدەستھێناوە و ھەریەکەیان ٧ خەڵاتیان بەدەستھێناوە. تەنھا یاریزانانی ئەڵمانیا (١٩٧٢) و ھۆڵەندا (١٩٨٨) توانیویانە پلەی یەکەم تا سێیەم لە ڕیزبەندی تۆپی ئاڵتوونی ئەو ساڵەدا بەدەستبھێنن. ھەردوو یانەی بەرشەلۆنە و ڕیال مەدریدی ئیسپانی زۆرترین براوەی تۆپی ئاڵتوونییان بەدەستھێناوە و ھەریەکەیان ١٢ براوەیان بەدەستھێناوە. لە نێوان ساڵانی ٢٠١٠ بۆ ٢٠١٥، خەڵاتی باڵۆن دۆر لەگەڵ خەڵاتێکی ھاوشێوەدا تێکەڵکرا، باشترین یاریزانی جیھان، بۆ دروستکردنی تۆپی ئاڵتوونی فیفا، کە دەبەخشرێتە باشترین یاریزانی پیاو لە تۆپی پێی جیھان، بەڵام ئەم یەکگرتنە تەمەنی کورت بوو. لە دوای ساڵی ٢٠١١ یەکێتی تۆپی پێی ئەورووپا خەڵاتی باشترین یاریزانی ئەورووپای دروست کرد بۆ پاراستنی فۆرماتی ئەسڵی خەڵاتی باڵۆن دۆر. نۆ یاریزان (بۆبی چارڵتۆن و فرانز بێکنباوەر و گێرد مۆلەر و پائۆلۆ ڕۆسی و زێدان زیدان و ڕیڤاڵدۆ و ڕۆناڵدینھۆ و کاکا و لیۆنێل مێسی) ھەردوو نازناوی جامی جیھانی فیفا و چامپیۆنزلیگ و ھەروەھا تۆپی ئاڵتوونییان بەدەستھێناوە.براوەی تۆپی ئاڵتوونی زیاتر یاریزانی ھێرشبەری بووە. بە تێپەڕبوونی کات ئەم خەڵاتە چووەتە دەست کۆمەڵەیەکی تایبەتتر لە خول و یانەکان. پێش ساڵی ١٩٩٥ یاریزانانی ١٠ خول خەڵاتی تۆپی ئاڵتوونییان بەدەستھێنابوو، لە دوای ساڵی ١٩٩٥ تەنھا یاریزانانی خولە ئینگلیزی و ئەڵمانی و ئیتاڵی و ئیسپانیا خەڵاتەکەیان بەدەستھێناوە. لە خولی ئیسپانیا زۆرترین خەڵاتی تۆپی ئاڵتوونی بەدەستھێناوە. بارسێلۆنا و ڕیال مەدرید لە ساڵی ١٩٩٥ەوە زۆرترین خەڵاتی تۆپی ئاڵتوونییان بەدەستھێناوە. خەڵاتکردنی خەڵاتی تۆپی ئاڵتوونی ٢٠٢٠ بەھۆی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا ھەڵوەشایەوە و لەگەڵ ئاھەنگی ساڵی ٢٠٢١ تێکەڵکرا، کاتێک لیۆنێل مێسی خەڵاتی باڵۆن دۆری بەسەر ڕۆبەرت لیڤاندۆڤسکی بەدەستھێنا.

مێژوو

خەڵاتی تۆپی زێڕین بە یەکێک لە مەزنترین و بەبەهاترین خەڵاتەکانی تۆپی پێ دەناسرێت. لە لایەکی دیکەوە ڕەخنەگران ناڕەزایی خۆیان بۆ خەڵاتەکە دەردەبڕن، بەشێکیان پێیان وایە کە "پێشبڕکێیەکی ناوبانگە" لە نێو یاریزاناندا، هاوکات ڕەخنە لە پڕۆسەی دەنگدانی خەڵاتەکە دەگرن، پێیان وایە لایەنگیریێکی بەرچاو بۆ یاریزانانی هێرشبەر هەیە، و بیروڕای خەڵاتکردنی تاکە یاریزانێک لە وەرزشێکی بە کۆمەڵ پێ ناپەسەندە.