کرمی کۆمپیوتەر

کرمی کۆمپیوتەر
کرمی کۆمپیوتەر
لقی	زیانامێر
	لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

کرمی کۆمپیوتەر (بە ئینگلیزی: Computer Worm) جۆرێکە لە بەرنامەی زیانبەخش کە لە کۆمپیوتەرێکەوە بۆ کۆمپیوتەرێکی تر بڵاودەبێتەوە بە داگیرکردنی لاوازییەکانی ناو تۆڕێک یان سیستەمێک. بە پێچەوانەی ڤایرۆسەکانەوە، کرمەکان پێویست ناکات خۆیان بە بەرنامەیەک یان فایلێکی ھەبووەوە ببەستنەوە بۆ ئەوەی بڵاوببنەوە. بەرنامەی خۆبەخۆن کە دەتوانن بە شێوەیەکی سەربەخۆ دووبارە بکەنەوە و بڵاوببنەوە.^[١]

کاتێک کرمی کۆمپیوتەر سیستەمێک تووش دەکات، دەتوانێت چەندین چالاکیی زیانبەخش ئەنجام بدات، وەک دزینی زانیاری ھەستیار، سڕینەوەی فایلەکان، یان دروستکردنی پشتەدەرگا بۆ دەستگەیشتن لە دوورەوە. ھەروەھا کرمەکان دەتوانن باندڤیدی تۆڕەکە بەکاربھێنن و کارایی ئامێرە تووشبووەکان خاو بکەنەوە. زۆرجار کرمی کۆمپیوتەر لە ڕێگەی ھاوپێچەکانی ئیمەیڵ و بەرنامەکانی نامە ناردنی خێرا و پلاتفۆرمی سۆشیال میدیاوە بڵاودەبێتەوە. ھەروەھا لەوانەیە لاوازییەکانی ناو نەرمامێر یان سیستەمی کارپێکردن بقۆزنەوە بۆ ئەوەی کۆمپیوتەرەکان بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی تووش بکەن بەبێ ئاگاداری بەکارھێنەر یان ڕەزامەندی بەکارھێنەر.^[٢]

بۆ پاراستن لە کرمی کۆمپیوتەر، پێویستە بەکارھێنەران نەرمەکاڵا و سیستەمی کارپێکردنەکانیان بە نوێی پاچ و نوێکارییە ئەمنییەکان ئاگادار بکەنەوە. ھەروەھا زۆر گرنگە کە نەرمەکاڵای دژەڤایرۆس و دیواری ئاگر بەکاربھێنیت بۆ دیاریکردن و ڕێگریکردن لە چالاکییە زیانبەخشەکان لەسەر سیستەمەکەت. لە کۆتاییدا دەڵێین کرمی کۆمپیوتەر جۆرێکی مەترسیداری بەرنامەی زیانبەخشە کە ئەگەر بەبێ پشکنین بمێنێتەوە دەتوانێت زیانێکی بەرچاو بە تاک بە تاکی کۆمپیوتەر و تەواوی تۆڕەکان بگەیەنێت. زۆر گرنگە بۆ بەکارھێنەران کە ڕێوشوێنی چالاکانە بگرنەبەر بۆ پاراستنی سیستەمەکانیان لەم ھەڕەشانە بە ھێشتنەوەی نەرمەکاڵاکانیان بە نوێ و بەکارھێنانی ئامرازە ئەمنییەکانی کاریگەر.^[٣]

سەرچاوەکان

بەشداربووانی ویکیپیدیا، «Computer worm»، ویکیپیدیای ئینگلیزی. سەردان لە ٦ی ئایاری ٢٠٢٣.

^ Barwise، Mike. «What is an internet worm?». BBC. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی ئازاری ٢٠١٥ ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی ئەیلوولی ٢٠١٠ ھێنراوە.
^ Zhang، Changwang؛ Zhou، Shi؛ Chain، Benjamin M. (١٥ی ئایاری ٢٠١٥). «Hybrid Epidemics—A Case Study on Computer Worm Conficker». PLOS ONE. ١٠ (5): e٠١٢٧٤٧٨. arXiv:١٤٠٦.٦٠٤٦. Bibcode:٢٠١٥PLoSO..١٠٢٧٤٧٨Z. doi:١٠.١٣٧١/journal.pone.٠١٢٧٤٧٨. ISSN ١٩٣٢-٦٢٠٣. PMC ٤٤٣٣١١٥. PMID ٢٥٩٧٨٣٠٩. {{cite journal}}: |bibcode= length بپشکنە (یارمەتی); نرخی |arxiv= بپشکنە (یارمەتی)
^ Marion، Jean-Yves (٢٨ی تەممووزی ٢٠١٢). «From Turing machines to computer viruses». Philosophical Transactions of the Royal Society A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences. ٣٧٠ (1971): ٣٣١٩–٣٣٣٩. Bibcode:٢٠١٢RSPTA.٣٧٠.٣٣١٩M. doi:١٠.١٠٩٨/rsta.٢٠١١.٠٣٣٢. ISSN ١٣٦٤-٥٠٣X. PMID ٢٢٧١١٨٦١. {{cite journal}}: |bibcode= length بپشکنە (یارمەتی)

[1] Barwise، Mike. «What is an internet worm?». BBC. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی ئازاری ٢٠١٥ ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی ئەیلوولی ٢٠١٠ ھێنراوە.

[2] Zhang، Changwang؛ Zhou، Shi؛ Chain، Benjamin M. (١٥ی ئایاری ٢٠١٥). «Hybrid Epidemics—A Case Study on Computer Worm Conficker». PLOS ONE. ١٠ (5): e٠١٢٧٤٧٨. arXiv:١٤٠٦.٦٠٤٦. Bibcode:٢٠١٥PLoSO..١٠٢٧٤٧٨Z. doi:١٠.١٣٧١/journal.pone.٠١٢٧٤٧٨. ISSN ١٩٣٢-٦٢٠٣. PMC ٤٤٣٣١١٥. PMID ٢٥٩٧٨٣٠٩. {{cite journal}}: |bibcode= length بپشکنە (یارمەتی); نرخی |arxiv= بپشکنە (یارمەتی)

[3] Marion، Jean-Yves (٢٨ی تەممووزی ٢٠١٢). «From Turing machines to computer viruses». Philosophical Transactions of the Royal Society A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences. ٣٧٠ (1971): ٣٣١٩–٣٣٣٩. Bibcode:٢٠١٢RSPTA.٣٧٠.٣٣١٩M. doi:١٠.١٠٩٨/rsta.٢٠١١.٠٣٣٢. ISSN ١٣٦٤-٥٠٣X. PMID ٢٢٧١١٨٦١. {{cite journal}}: |bibcode= length بپشکنە (یارمەتی)

[١]

[٢]

[٣]