تاوانی ئینتەرنێت

تاوانی ئینتەرنێت
لقی	تاوان، IT risk
ھاشتاگ	cybercrime
Main regulatory text	Convention on Cybercrime
جێبەجێکار	computer criminal، ھاککەری کڵاو ڕەش
بەکاردەھێنێت	کۆمپیوتەر
کۆد (٢٠١٢)	10003574
لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

تاوانی ئینتەرنێت یان تاوانی ئەلیکترۆنی (بە ئینگلیزی: Cybercrime) ئاماژەیە بۆ چالاکییە تاوانکارییەکان کە بە بەکارھێنانی تۆڕەکانی کۆمپیوتەر یان ئینتەرنێت ئەنجام دەدرێن. ئەم جۆرە تاوانانە دەتوانن لە ھێرشی بچووکەوە دەست پێبکەن، وەک دزینی زانیاری کەسی، تا ھێرشی ھەماھەنگی بەرفراوان بۆ سەر ڕێکخراوەکان و حکوومەتەکان. ھەندێک جۆری باوی تاوانی ئەلیکترۆنی بریتین لە ھاککردن، فیشینگ، دزینی ناسنامە، ساختەکاری ئۆنلاین، ھێرشکردنە سەر ئەلیکترۆنی و ھێرشی بەرنامە زیانبەخشەکان. ھاککەرەکان دەتوانن دەستیان بە زانیارییە ھەستیارەکانی وەک زانیاری دارایی یان نھێنی بازرگانی بگات بە دەستڕاگەیشتنی لاوازییەکانی ناو سیستەمی کۆمپیوتەر. فیشینگ بریتییە لە فێڵکردن لە تاکەکان بۆ ئاشکراکردنی زانیارییە ھەستیارەکان بە خۆنمایشکردن وەک یەکەیەکی متمانەپێکراو. دزینی ناسنامە جۆرێکە لە تاوانی ئەلیکترۆنی کە زانیاری کەسی تاکێک دەدزرێت و بۆ مەبەستی ساختەکاری بەکاردەھێنرێت. ساختەکاری ئۆنلاین دەتوانێت مامەڵەی دارایی ساختە یان فرۆشتنی کاڵای ساختە لە ڕێگەی بازاڕەکانی ئۆنلاینەوە لەخۆبگرێت.

ھێرشکردنە سەر ئەلیکترۆنی بریتییە لە بەکارھێنانی تەکنەلۆژیا بۆ ھەراسانکردن یان ترساندنی تاکەکان، زۆرجار لە ڕێگەی پلاتفۆرمی سۆشیال میدیاوە. ھێرشی بەرنامە زیانبەخشەکان بریتین لە تووشکردنی سیستەمی کۆمپیوتەر بە نەرمەکاڵا زیانبەخشەکان کە دەتوانێت زیان بە سیستەمەکە بگەیەنێت یان زانیاری ھەستیار بدزێت. تاوانی ئەلیکترۆنی دەتوانێت لێکەوتەی جددی بۆ تاک و ڕێکخراوەکان بە ھەمان شێوە ھەبێت. لەدەستدانی زانیاری کەسی دەبێتە ھۆی لەدەستدانی دارایی و دزینی ناسنامە، لەکاتێکدا ھێرشکردنە سەر بازرگانی و حکوومەتەکان دەبێتە ھۆی زیانێکی دارایی بەرچاو و زیانگەیاندن بە ناوبانگ.

بۆ پاراستن لە تاوانی ئەلیکترۆنی، گرنگە ڕێوشوێنی پێشوەختە بگیرێتەبەر وەک جێبەجێکردنی پراکتیزە بەھێزەکانی ئاسایشی ئەلیکترۆنی وەک دیواری ئاگر، نەرمەکاڵای دژەڤایرۆس، وشەی نھێنی پارێزراو، نوێکردنەوەی بەردەوامی نەرمەکاڵا، بەرنامەکانی ڕاھێنانی کارمەندان لەسەر ھۆشیاری ئاسایشی ئەلیکترۆنی. ھەروەھا گرنگە تاکەکان وریا بن لە چالاکییە ئۆنلاینەکانیان و زانیاری ھەستیار لەگەڵ لایەنە نەناسراوەکاندا ھاوبەش نەکەن.

سەرچاوەکان

• بەشداربووانی ویکیپیدیا، «Cybercrime»، ویکیپیدیای ئینگلیزی. سەردان لە ٣ی ئایاری ٢٠٢٣.