ئەرمەنییەکان

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
(لە خەڵکی ئەرمەنیەوە ڕەوانە کراوە)
ئەرمەنییەکان
Հայեր
ژمارەی سەرجەمی دانیشتووان
نز. ٧[١]–١٠ ملیۆن کەس[٢]
Map of the Armenian Diaspora in the World.svg
ناوچەکان بە ژمارەی دانیشتووانی بەرچاو
 ئەرمەنستان     ٢٫٩٦١٫٥١٤[٣][٤]
 ڕووسیا١٫١٨٢٫٣٨٨[٥]–٢٫٩٠٠٫٠٠٠[٦]
 ویلایەتە یەکگرتووەکان١٫٠٠٠٫٣٦٦[٧]–١٫٥٠٠٫٠٠٠[٨]
 فەڕەنسا٢٥٠٫٠٠٠[٩]–٧٥٠٫٠٠٠[١٠]
 گورجستان
 •  ئابخازیا[note ١]		١٦٨٫١٩١[١١]
٤١٫٨٦٤[١٢]
 ئازەربایجان
 •  کۆماری ئارتساخ[note ٢]
١٤٦٫٥٧٣[١٣]
 لوبنان١٥٠٫٠٠٠[١٤]
 ئێران١٢٠٫٠٠٠[١٥]
 ئەڵمانیا٩٠٫٠٠٠–١١٠٫٠٠٠[١٦]
 سووریا[note ٣]١٠٠٫٠٠٠[١٧]
 ئوکراینا١٠٠٫٠٠٠[١٨]
 بەڕازیل١٠٠٫٠٠٠[١٩][٢٠]
 یۆنان٨٠٫٠٠٠[٢١]
 ئەرژەنتین٧٠٫٠٠٠[٢٢]
 تورکیا٦٠٫٠٠٠[٢٣]
 کەنەدا٥٥٫٧٤٠[٢٤]
 پۆڵەندا٥٠٫٠٠٠[٢٥]
زمانەکان
ئەرمەنی
ئایین
† مەسیحییەت
گرووپە ڕەگەزییە پێوەندیدارەکان
ھەمشین، Cherkesogai, Hayhurum, ئەرمەنی-تات, Hidden Armenians

خەڵکی ئەرمەنی یان ئەرمەنییەکان (بە ئەرمەنی: հայեր) نەتەوەیەکی نیشتەجێ لە بەرزایییەکانی ئەرمەنستان، لە ڕۆژاوای ئاسیان. ژمارەی ئەرمەنییەکان لە جیھاندا لە شەش تا ھەشت ملیۆن کەس لە سەرانسەری جیھاندایە و گەلێکن کە میراتێکی کولتووری کۆنیان ھەیە.[٢٦][٢٧][٢٨][٢٩][٣٠][٣١]

ئەرمەنییەکان دانیشتووانی سەرەکی ئەرمەنستان و ئارتساخی سەربەخۆی دیفاکتۆ پێکدەھێنن. کۆچێکی بەرفراوان ھەیە کە نزیکەی ٥ ملیۆن کەسن کە بە ڕەچەڵەک تەواو یان بەشێکیان ئەرمەنییە و لە دەرەوەی ئەرمەنستان دەژین. ئەمڕۆ زۆرترین ژمارەی دانیشتووانی ئەرمەنەکان لە ڕووسیا، ئەمریکا، فەڕەنسا، گورجستان، ئەڵمانیا، ئۆکرانیا، لوبنان، بەڕازیل و سووریایە. جگە لە تورکیا و ئێران و یەکێتیی سۆڤیەتی پێشوو، کۆچی ئەرمەنی لە ئێستادا بە شێوەیەکی سەرەکی دەرئەنجامی کۆمەڵکووژی ئەرمەنەکانە.[٣٢]

ئایین[دەستکاری]

زۆربەی ئەرمەنییەکان سەر بە کڵێسای ئۆرتۆدۆکسی ئەرمەنستانن، کە کڵێسایەکی نا چلسیدۆنییە، کە ھاوکات کۆنترین کڵێسای نیشتمانییە لە جیھاندا. ئایینی کریستیان لە ئەرمەنستان دوای ماوەیەکی کەم لە خاچدانی عیسا دەستی بە بڵاوبوونەوە کرد، ئەمەش بەھۆی ھەوڵی دوو لە نێردراوانی ئەو بوو، سانت تادیۆس و سانت بارتۆلۆمیۆ. لە سەرەتای سەدەی چوارەمدا شانشینی ئەرمەنستان بووە یەکەم وڵات کە ئایینی کریستیانی وەک ئایینی وڵات وەرگرتووە. کڵێسای ئەرمەنی ڕێوڕەسمی تایبەتی خۆی ھەیە کە لە شارستانیەت و کۆمەڵگەی ئەرمەنییەوە سەرچاوەی گرتووە و کڵێسای ئەرمەنیش ڕۆڵێکی بەرچاوی لە پاراستنی کولتوور و ناسنامەی ئەرمەنیدا ھەبووە.[٣٣][٣٤][٣٥]

زمانی ئەرمەنی[دەستکاری]

وتاری سەرەکی: زمانی ئەرمەنی
██ زمانی فەرمی کە زۆرینە قسەی پێدەکەن ██ زمانی بە کەمینە ناسراو ██ ژمارەیەکی بەرچاو لە وتەبێژەکان

زمانی ئەرمەنی زمانێکی ھیندووئەورووپییە کە ئەرمەنییەکان قسەی پێدەکەن. ئەرمەنی زمانی فەرمیی کۆماری ئەرمەنستان و ناوچەی ناگۆرنۆ-قەرەباغە. زمانی ئەرمەنی بە ئەلفوبێی ئەرمەنی دەنووسرێت.[٣٦] زمانی ئەرمەنی دوو شێوەی چەمکی و نووسراوی ھەیە: ئەرمەنی ڕۆژھەڵات، کە ئەمڕۆ بە شێوەیەکی سەرەکی لە ئەرمەنستان، ئارتساخ، ئێران و کۆمارەکانی پێشووی سۆڤییەت قسەی پێدەکرێت. و ئەرمەنی ڕۆژاوا، کە لە ئەرمەنستانی ڕۆژاوایی مێژووییدا و دوای کۆمەڵکوژی ئەرمەنەکان، بە پلەی یەکەم لە کۆچی ئەرمەنستاندا بەکارھاتووە. ئەلفوبێی ناوازەی ئەرمەنی لە ساڵی ٤٠٥ی زایینی لەلایەن مەسرۆپ مەشدۆتسەوە داھێنراوە.[٣٧][٣٨][٣٩][٤٠][٤١]

ئەمانەش ببینە[دەستکاری]

تێبنییەکان[دەستکاری]

  1. ^ داڕێژە:Abkhazia-note
  2. ^ The Republic of Artsakh is de facto independent and mainly integrated into Armenia, however, it is internationally recognized as de jure part of Azerbaijan.
  3. ^ The number of Syrian Armenians is estimated to be far lower due to the Syrian Civil War, as these are pre-war figures. Many fled to Lebanon, Armenia, and the West respectively.

سەرچاوەکان[دەستکاری]

  1. ^ different sources:
    • Dennis J.D. Sandole (24 January 2007). Peace and Security in the Postmodern World: The OSCE and Conflict Resolution. Routledge. p. 182. ISBN 978-1-134-14571-3. The nearly 3 million Armenians in Armenia (and 3–4 million in the Armenian Diaspora worldwide) "perceive" the nearly 8 million Azerbaijanis in Azerbaijan as "Turks."
    • McGoldrick, Monica; Giordano, Joe; Garcia-Preto, Nydia, eds. (18 August 2005). Ethnicity and Family Therapy, Third Edition (3 ed.). Guilford Press. p. 439. ISBN 978-1-60623-794-6. The impact of such a horror on a group who presently number approximately 6 million, worldwide, is incalculable. {{cite book}}: Unknown parameter |ناونیشان= ignored (help)
    • Sargsyan, Gevorg; Balabanyan, Ani; Hankinson, Denzel (1 January 2006). From Crisis to Stability in the Armenian Power Sector: Lessons Learned from Armenia's Energy Reform Experience (illustrated ed.). World Bank Publications. p. 18. ISBN 978-0-8213-6590-8. The country's estimated 3–6 million diaspora represent a major source of foreign direct investment in the country.
    • Arthur G. Sharp (15 September 2011). The Everything Guide to the Middle East: Understand the people, the politics, and the culture of this conflicted region. Adams Media. p. 137. ISBN 978-1-4405-2912-2. Since the newly independent Republic of Armenia was declared in 1991, nearly 4 million of the world's 6 million Armenians have been living on the eastern edge of their Middle Eastern homeland.
  2. ^ different sources:
    • Von Voss, Huberta (2007). Portraits of Hope: Armenians in the Contemporary World. New York: Berghahn Books. p. xxv. ISBN 978-1-84545-257-5. ...there are some 8 million Armenians in the world...
    • Freedman, Jeri (2008). The Armenian genocide. New York: Rosen Publishing Group. p. 52. ISBN 978-1-4042-1825-3. In contrast to its population of 3.2 million, approximately 8 million Armenians live in other countries of the world, including large communities in the America and Russia.
    • Guntram H. Herb, David H. Kaplan (2008). Nations and Nationalism: A Global Historical Overview: A Global Historical Overview. Santa Barbara, California: ABC-CLIO. p. 1705. ISBN 978-1-85109-908-5. A nation of some 8 million people, about 3 million of whom live in the newly independent post-Soviet state, Armenians are constantly battling not to lose their distinct culture, identity and the newly established statehood.
    • Robert A. Saunders, Vlad Struko (2010). Historical dictionary of the Russian Federation. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. p. 50. ISBN 978-0-8108-5475-8. {{cite book}}: Unknown parameter |ناونیشان= ignored (help)
    • Philander, S. George (2008). Encyclopedia of global warming and climate change. Los Angeles: SAGE. p. 77. ISBN 978-1-4129-5878-3. An estimated 60 percent of the total 8 million Armenians worldwide live outside the country... {{cite book}}: Unknown parameter |ناونیشان= ignored (help)
    • Robert A. Saunders, Vlad Strukov (2010). Historical dictionary of the Russian Federation. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. p. 51. ISBN 978-0-8108-7460-2. Worldwide, there are more than 8 million Armenians; 3.2 million reside in the Republic of Armenia. {{cite book}}: Unknown parameter |ناونیشان= ignored (help)
  3. ^ [١] հոկտեմբերի 12-21-ը Հայաստանի Հանրապետությունում անցկացված մարդահամարի արդյունքները (The results of the census conducted in October 2011 in the Republic of Armenia). pp 6-7. (بە ئەرمەنی)
  4. ^ Ministry of Culture of Armenia "The ethnic minorities in Armenia. Brief information" 10 October 2017 لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە.. As per the most recent census in 2011. "National minority".
  5. ^ "National makeup of the population of the Russian Federation (Национальный состав населения Российской Федерации)" (بە ڕووسی). Russian Federal State Statistics Service. Retrieved 5 January 2013. ٥ی کانوونی دووەمی ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  6. ^ Robert A. Saunders, Vlad Struko (2010). Historical dictionary of the Russian Federation. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. p. 50. ISBN 978-0-8108-5475-8. {{cite book}}: Unknown parameter |ناونیشان= ignored (help)
  7. ^ Total ancestry categories tallied for people with one or more ancestry categories reported 2011 American Community Survey 1-Year Estimates. United States Census Bureau. Retrieved 22 December 2012.
  8. ^ *"Barack Obama on the Importance of US-Armenia Relations". Armenian National Committee of America. 19 January 2008. Retrieved 24 July 2012. ١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  9. ^ Thon, Caroline (2012). Armenians in Hamburg: an ethnographic exploration into the relationship between diaspora and success. Berlin: LIT Verlag Münster. p. 25. ISBN 978-3-643-90226-9.
  10. ^ Taylor, Tony (2008). Denial: history betrayed. Carlton, Victoria: Melbourne University Pub. p. 4. ISBN 978-0-522-85482-4.
  11. ^ "National Statistics Office of Georgia" (PDF). Archived from the original (PDF) on 5 February 2017. Retrieved 24 May 2016. ١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  12. ^ В Абхазии объявили данные переписи населения. Delfi (بە ڕووسی). 29 December 2011. Retrieved 20 August 2013. (According to the 2011 census).
  13. ^ Republic of Artsakh. "Population estimates of NKR as of 01.01.2013". Retrieved 20 February 2014. {{cite web}}: Unknown parameter |بەستەری شکاو= ignored (help); Unknown parameter |ناونیشانی ئەرشیڤ= ignored (help); Unknown parameter |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ignored (help) ٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  14. ^ Gibney, Matthew J. (2005). Immigration and asylum: from 1900 to the present. Santa Barbara, California: ABC-CLIO. p. 13. ISBN 978-1-57607-796-2.
  15. ^ Vardanyan, Tamara (21 June 2007). Իրանահայ համայնք. ճամպրուկային տրամադրություններ [The Iranian-Armenian community] (بە ئەرمەنی). Noravank Foundation. Retrieved 5 January 2013.
  16. ^ Sargsyan, Babken (8 December 2012). "Գերմանիաիի հայ համայնքը [Armenian community of Germany]" (بە ئەرمەنی). Retrieved 10 January 2015.
  17. ^ "The Virtual Museum of Armenian Diaspora". Ministry of Diaspora of the Republic of Armenia. Archived from the original on 19 February 2014. Retrieved 2014-02-19.
  18. ^ The distribution of the population by nationality and mother tongue, Kiev: State Statistics Committee of Ukraine, 2001, retrieved 5 January 2013[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]
  19. ^ Comunidade armênia prospera no Brasil, mas não abandona luta pela memória do massacre. By Breno Salvador. O Globo, 24 April 2015
  20. ^ "Federal Senate of Brazil Recognizes Armenian Genocide". Armenian Weekly. 3 June 2015.
  21. ^ Bedevyan, Astghik (18 January 2011). "Հունաստանի հայ համայնքը պատրաստվում է Հայաստանի նախագահի հետ հանդիպմանը [Armenian community of Greece preparing for the meeting with the Armenian president]" (بە ئەرمەنی). Radio Free Europe/Radio Liberty Armenian Service. Retrieved 10 January 2015.
  22. ^ Ayvazyan 2003, p. ١٠٠.
  23. ^ "Foreign Ministry: 89,000 minorities live in Turkey". Today's Zaman. 15 December 2008. Retrieved 5 January 2013. ٢٥ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  24. ^ Canada National Household Survey, Statistics Canada, 2011, retrieved 20 August 2013. Of those, 31,075 reported single and 24,675 mixed Armenian ancestry.
  25. ^ "Narodowy Spis Powszechny 2011 (Polish Census of 2011)". Główny Urząd Statystyczny (Polish Central Statistical Office). 2011. Archived from the original on 17 October 2015. Retrieved 31 October 2015. ٢٠ی کانوونی دووەمی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  26. ^ "Armenia: Ancient and premodern Armenia". Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica, Inc. Retrieved 17 July 2018. The Armenians, an Indo-European people, first appear in history shortly after the end of the 7th century BCE[, d]riving some of the ancient population to the east of Mount Ararat […]
  27. ^ Von Voss، Huberta (2007). Portraits of Hope: Armenians in the Contemporary World. New York: Berghahn Books. ص. xxv. ISBN 9781845452575. ...there are some 8 million Armenians in the world... Freedman، Jeri (2008). The Armenian genocide. New York: Rosen Publishing Group. ص. 52. ISBN 9781404218253. In contrast to its population of 3.2 million, approximately 8 million Armenians live in other countries of the world, including large communities in the America and Russia.
  28. ^ https://web.archive.org/web/20210721235541/https://archive.org/details/historicaldictio00saun
  29. ^ https://archive.org/details/encyclopediaglob00phil
  30. ^ https://archive.org/details/historicaldictio00saun
  31. ^ https://archive.org/details/nationsnationali00herb
  32. ^ ڕیچارد ھۆڤانیسیان, The Armenian people from ancient to modern times: the fifteenth century to the twentieth century, Volume 2, p. 427, Palgrave Macmillan, 1997.
  33. ^ https://web.archive.org/web/20171010061557/http://armstat.am/file/article/sv_03_13a_520.pdf
  34. ^ see Hastings، Adrian (2000). A World History of Christianity. Wm. B. Eerdmans Publishing. ص. 289. ISBN 978-0-8028-4875-8.
  35. ^ https://web.archive.org/web/20110106104636/http://www.ncccusa.org/news/01news36a.html
  36. ^ "Armenian language". Encyclopedia Britannica.
  37. ^ https://web.archive.org/web/20190426130529/https://www.britannica.com/topic/Armenian-people
  38. ^ https://web.archive.org/web/20200926032939/https://archive.org/details/lateantiquitygui00bowe
  39. ^ Rayfield، Donald (2000). The Literature of Georgia : A History (ط. 2nd rev.). Surrey: Curzon Press. ص. 19. ISBN 0700711635.
  40. ^ Grenoble، Lenore A. (2003). Language policy in the Soviet Union. Dordrecht [u.a.]: Kluwer Acad. Publ. ص. 116. ISBN 1402012985.
  41. ^ https://web.archive.org/web/20191216213305/https://archive.org/details/lateantiquitygui00bowe/page/289

بەستەرە دەرەکییەکان[دەستکاری]

وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?title=ئەرمەنییەکان&oldid=1069431»