ئۆزبەکەکان

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە

ئۆزبەکەکان
Oʻzbeklar

ژمارەی سەرجەمی دانیشتووان
٣٥ ملیۆن
ناوچەکان بە ژمارەی دانیشتووانی بەرچاو
ئۆزبەکستان	٢٧ ملێون^[١]
ئەفغانستان	٣ ملیۆن^[٢]
تاجیکستان	١ ملیۆن^[٣]
کازاخستان	٦٠٠ ھەزار^[٤]
تورکمانستان	٥٥٠ ھەزار
ڕووسیا	٣٦٠ ھەزار^[٥]
قرغیزستان	٩٧٠ ھەزار^[٦]
زمانەکان
زمانی ئۆزبەکی
ئایین
سوننە ئیسلام،^[٧] مەسیحییەت،^[٨] زەردەشتی،^[٩] جوولەکایەتی، بێدینی
گرووپە ڕەگەزییە پێوەندیدارەکان
تورکەکان

ئۆزبەکەکان (بە ئۆزبەکی: Oʻzbeklar) نەتەوەیەکی تورکن و خەڵکی ئاسیای ناوەڕاستن و گەورەترین نەتەوەی تورکن لەو ناوچەیە. ئەوان زۆرینەی دانیشتووانی ئۆزبەکستان پێکدەھێنن.^[١٠]

مێژوو

[دەستکاری]

ئۆزبەکەکان لە ناوەڕاستی ئاسیا دەژین و لە زۆرێک لە ئیمپراتۆرییەت و ویلایەتەکاندا ژیاون.^[١١]

سەرچاوەکان

[دەستکاری]

^ «Uzbekistan Population 2021 (Demographics, Maps, Graphs)». worldpopulationreview.com. لە ١١ی ئابی ٢٠٢١ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی ئابی ٢٠٢١ ھێنراوە.
^ «Afghan Population: 34,940,837 (July 2018 est.) [Uzbeks = 11%]». Central Intelligence Agency (CIA). The World Factbook. لە ٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی نیسانی ٢٠١٩ ھێنراوە.
^ «Tajikistan Population 2021 (Demographics, Maps, Graphs)». worldpopulationreview.com. لە ١١ی ئابی ٢٠٢١ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی ئابی ٢٠٢١ ھێنراوە.
^ «Population: 18,744,548 (July 2018 est.) [Uzbeks = 3%]». Central Intelligence Agency (CIA). The World Factbook. لە ٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی نیسانی ٢٠١٩ ھێنراوە.
^ «Появятся ли в России узбекские деревни?». vku-org.ru. لە ڕەسەنەکە لە ١٢ی تەممووزی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٦ی ئەیلوولی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
^ «Kyrgyzstan | World Directory of Minorities & Indigenous Peoples». Minority Rights Group (بە ئینگلیزیی بریتانیایی). ١٩ی حوزەیرانی ٢٠١٥. لە ٩ی ئابی ٢٠٢١ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی ئابی ٢٠٢١ ھێنراوە.
^ "Chapter 1: Religious Affiliation". The World’s Muslims: Unity and Diversity. Pew Research Center's Religion & Public Life Project. August 9, 2012
^ Johnstone، Patrick؛ Miller، Duane Alexander (2015). «Believers in Christ from a Muslim Background: A Global Census». IJRR. ١١ (10): ١–١٩. لە ١٣ی ئازاری ٢٠٢١ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٣٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥ ھێنراوە.
^ «Uzbakestan Zoroastrians at Gatha Class». لە ٣٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
^ «Uzbek Minority – Chinese Nationalities (Ozbek)». لە ٤ی ئازاری ٢٠١٦ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٦ی نیسانی ٢٠١٦ ھێنراوە.
^ Golden, Peter B. "An introduction to the history of the Turkic peoples." Ethnogenesis and state-formation in medieval and early modern Eurasia and the Middle East (1992): 134.

گەلانی تورک

گەلان

کۆمەڵگا ئازەربایجانییەکان	ئازەربایجانییەکان ئازەربایجانییەکانی ئێران شاھسەڤەنەکان کورەسوننی ئازەربایجانییەکانی گورجستان ئازەربایجانییەکانی ئەرمەنستان قەرەپاپاک قیزیلباشەکانی جەوانشێر
کۆمەڵگا کازاخەکان	کازاخەکان کازاخەکانی چین کازاخەکانی ئێران کازاخەکانی مەنگۆلیا
کۆمەڵگا قیرغیزەکان	قرغیزەکان قرغیزەکانی چین ئاقتۆ تورکمان قرغیزەکانی ئەفغانستان قرغیزەکانی تاجیکستان قرغیزەکانی تورکیا
کۆمەڵگا تورکمانەکان^١	تورکمانەکان تورکمانەکانی ئەفغانستان ئەنسارلوو تورکمانەکانی ئێران ئاقتۆ تورکمان
کۆمەڵگا تورکەکان^٢	تورکەکانی ئەنادۆڵ گاجال موھاجیر تەختەچی یۆروکەکان تورکەکانی ئابخازیا تورکەکانی جەزائیر کوولئۆغڵو تورکەکانی بۆسنیا و ھەرزەگۆڤینا تورکەکانی بولگاریا تورکەکانی کرواتیا تورکەکانی کریت تورکەکانی قوبرس تورکەکانی دۆدیکانیسیا تورکەکانی میسر تورکەکانی عێراق^١ تورکەکانی ئیسرائیل تورکەکانی کۆسۆڤۆ تورکەکانی لوبنان تورکەکانی لیبیا تورکەکانی مەقدوونیای باکوور تورکەکانی مەسخەتی تورکەکانی مۆنتینیگرۆ تورکەکانی فەلەستین تورکەکانی ڕۆمانیا تورکەکانی سڕبیا تورکەکانی سووریا^١ تورکەکانی توونس تورکەکانی تراکیای ڕۆژاوا
گەلانی تورکی ئۆزبەکستان	ئۆزبەکەکان قەرەقاڵپاق
کەمینە تورکەکانی چین	ئەینۆ تاتارەکانی چین کازاخەکانی چین قرغیزەکانی چین ئاقتۆ تورکمان ئۆبەکەکانی چین قرغیزەکانی فوویوو تورکەکانی ئیلی سالار ئۆیغوور ئۆیغوورەکانی تۆر یووغوور
کەمینە تورکەکانی کریمیا	قەرائیان تاتارەکانی کریمیا قرمچاقان ئورووم
کەمینە تورکەکانی ئێران	ئازەربایجانییەکانی ئێران ئەفشار تورکەکانی چوارمەحالی خەلەج تورکەکانی خۆراسان تورکەکانی قەرایی قەشقایی تورکمانەکانی ئێران کازاخەکانی ئێران
کەمینە تورکەکانی ڕووسیا	ئەڵتائیان چلکانەکان تەلەنگیتەکان توبالارەکان بالکارەکان باشکیرەکان بیسرمانەکان چوولیمەکان چۆڤاشەکان دولگانەکان قەرەچایەکان خاکاسەکان کوماندییەکان قومووقەکان نۆقایییەکان شۆرەکان سۆیۆتەکان تاتارەکان تاتارەکانی ئاستەراخان کرەشینەکان تاتارەکانی مشەر ناغایباکەکان تاتارەکانی ڤۆڵگا تاتارەکانی سیبیریا بوخاراییەکانی سیبیریا تەلەئووتەکان تۆفاکان تووڤائیان تووڤائیانی تۆژوو یاقووتەکان
کەمینە تورکەکانی مەنگۆلیا	خۆتۆنەکان کازاخەکانی مەنگۆلیا دووخاکان
کەمینە تورکەکانی ئەفغانستان	تورکمانەکانی ئەفغانستان ئەفشار ئەیماقەکان تیمووری (ئێڵ) ئەنسارلوو ئۆزبەکەکانی کاراتەگین قرغیزەکانی ئەفغانستان
کەمینە تورکەکانی ئەورووپا (بجگە ڕووسیا)	تاتارەکانی کریمیا لە بولگاریا تاتارەکانی فینلاند گاگائوزەکان تاتارەکانی لیپکا تاتارەکانی ڕۆمانیا
گرووپە تورکە لەناوچووەکان	ئالات ئازەکان بەسمیلەکان بەرسیلەکان بەرەندییەکان بوولاغەکان بولغارەکان چگیلەکان قەرەبۆرکلوو کوومانەکان تینگلگنگ توولوو دووگلاتەکان ئەزگیلەکان گۆکتورکەکان کانگلییەکان قارلوقەکان کەرائیتەکان خەزەرەکان کیمەکەکان قپچاقەکان سیرقپچاق کووریکانەکان کوتریقورەکان مێرکیت نایمانەکان نووسیبیییەکان ئۆغووزەکان تورکمانەکان پەچەنەقەکان ئۆنۆغوورەکان سابیرەکان ساراقورەکان شاتووەکان تەلەکان توورگش تۆھسی تۆرکەکان دۆغووز ئۆغووز ئووریانخای ئووتیقورەکان سەیانتوو قرغیزەکانی یەنیسەئی یووبان یاغماکان یاباکوو

ئەوانی تر

دیاسپۆرا

^١ تورکمانەکانی ئاسیای ناوەندی (واتە تورکمانستان، ئەفغانستان و ئێران)، لەگەڵ کەمینە تورکمانەکانی شام (واتە عێراق و سوریا) جیاوازن، چۆنکە زۆرتر پابەندن بە میرات و ناسنامەیەکی عوسمانی-تورکیایییەوە. ^٢ لە ناوچە نەریتییەکانی نیشتەجێبوونی تورکەکان (واتە خاکەکانی پێشووی عوسمانی)