ئیستۆنیا

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
(لە ئەستۆنیاەوە ڕەوانە کراوە)

پۆتانەکان: 59°N 26°E / 59°N 26°E / 59; 26

کۆماری ئەستۆنیا
Eesti Vabariik
سروود: Mu isamaa, mu õnn ja rõõm
(English: "My Fatherland, My Happiness and Joy")
ھەڵکەوتەی  ئیستۆنیا  (dark green) – لە ئەورووپا  (green و dark grey) – لە the یەکێتیی ئەورووپا  (green)  —  [ڕێنوێن]
ھەڵکەوتەی  ئیستۆنیا  (dark green)

– لە ئەورووپا  (green و dark grey)
– لە the یەکێتیی ئەورووپا  (green)  —  [ڕێنوێن]

ھەڵکەوتەی  ئیستۆنیا  (dark green)

– لە ئەورووپا  (green و dark grey)
– لە the یەکێتیی ئەورووپا  (green)  —  [ڕێنوێن]

پایتەخت
و گەورەترین شار
تاڵین
59°25′N 24°45′E / 59.417°N 24.750°E / 59.417; 24.750
زمانە فەرمییەکان ئەستۆنی1
زمانە ناوچەییەکان ڤۆرۆ، سێتو
گرووپە ڕەگەزییەکان (2010) ٦٨٫٨٪ ئەستۆنیایی,
٢٥.٥٪% ڕووسی،
٢٫١٪ ئوکراینی،
١٫٢٪ بیلاڕووسی،
٢٫٤٪ ھیتر و دیارینەکراو[١]
ناوی هاووڵاتی Estonian
دەوڵەت Parliamentary republic
 -  سەرۆک کیرستی کالجولەید
 -  سەرۆک وەزیران جوری ڕاتاس
سەربەخۆیی لە ڕووسیا 
 -  Autonomy declared 12 April 1917 
 -  Independence declared
Officially recognised
24 February 1918

2 February 1920 
 -  1st Soviet occupation 1940–1941 
 -  German occupation 1941–1944 
 -  2nd Soviet occupation 1944–1991 
 -  Independence restored 20 August 1991 
ڕووبەر
 -  سەرجەم ٤٥,٢٢٧ کیلۆمەتری چوارگۆشە (132nd2)
١٧,٤١٣ مایلی چوارگۆشە 
 -  ئاو (%) 4.45%
ژمارەی دانیشتوان
 -  بەراوردی 2010 1,340,194[٢] (151st)
 -  سەرژمێریی 2000 1,370,052[٣] 
 -  چڕی 29 کەس لە کیلۆمەتری چوارگۆشە (181st)
٧٥کەس لە مایلی چوارگۆشە
GDP (PPP) بەراوردی ٢٠١١
 -  سەرجەم $25.784 billion[٤] 
 -  سەرانە $19,375[٤] 
GDP (nominal) بەراوردی ٢٠١١
 -  سەرجەم $20.325 billion[٤] 
 -  سەرانە $15,272[٤] 
Gini (٢٠٠٩) ٣١.٤ 
HDI (2011) increase0.835[٥] (very high) (٣٤th)
دراو Euro3 (EUR)
ناوچەی کاتی EET (UTC+2)
 -  ھاوین (DST) EEST (UTC+3)
لای لێخوڕین right
پاوانی ئینتەرنێت .ee4
کۆدی تەلەفۆن 372
1 Võro and Seto in southern counties are spoken along with Estonian. Russian is still unofficially spoken in Ida-Virumaa and Tallinn, due to the Soviet program promoting mass immigration of urban industrial workers from the USSR in the post-war period.
2 ٤٧٬٥٤٩ km2 (١٨٬٣٥٩ sq mi) were defined according to the Treaty of Tartu in 1920 between Estonia and ڕووسیا. Today the remaining ٢٬٣٢٣ km2 (٨٩٧ sq mi) are still occupied and part of ڕووسیا.
The ceded areas include most of the former Petseri County and areas behind the Narva river including Ivangorod (Jaanilinn).[٦][٧]
3 Before 2011: Estonian kroon (EEK; 1 EUR = 15.6466 EEK).
4 .eu is also shared with other member states of the European Union.

ئیستۆنیا بە فەرمی کۆماری ئیستۆنیا (بە ئیستۆنی: Eesti Vabariik) وڵاتێکە دەکەوێتە ناوچەی دەریای باڵتیک لە باکووری ئەورووپا. لە باکوورەوە ھاوسنوورە لەگەڵ کەنداوی فینلاند، لە ڕۆژاوا بە دەریای باڵتیک، لە باشوورەوە لەگەڵ لاتڤیا (٣٤٣ کم)، لە ڕۆژھەڵاتەوە لەگەڵ دەریاچەی پیپوس و ڕووسیا (٣٣٨.٦ کم). ڕووبەری ئیستۆنیا ٤٥٢٢٧ کیلۆمەتر چوارگۆشەیە و کەشوھەوا وەرزییەکەی فێنکە. زمانی ئیستۆنی تاکە زمانی فەرمییە لە وڵاتەکەدا. ئیستۆنیا کۆمارێکی دیموکراسی پەرلەمانییە و بەسەر ١٥ پارێزگادا دابەشکراوە. پایتەخت و گەورەترین شاری تالینە. بە ژمارەی دانیشتووانی ١،٣١٩،١٣٣ ملیۆن کەس، ھەروەھا یەکێکە لە وڵاتانی کەم گەشەسەندوو لە ڕووی ژمارەی دانیشتووانەوە لە یەکێتیی ئەورووپا و ناوچەی یۆرۆ و ڕێکخراوی پەیمانی باکووری ئەتڵەسی. بەرزترین بەرھەمی ناوخۆیی ھەبوو بۆ ھەر تاکێک لە نێوان کۆمارەکانی پێشووی سۆڤیەتدا. کۆماری ئیستۆنیا کە لەلایەن بانکی نێونەتەوەیییەوە بە «ئابوورییەکی داھات بەرز» و لەلایەن سندووقی دراوی نێونەتەوەیییەوە بە «ئابووری گەشەسەندوو» وەسفکرا، دواتر کۆماری ئیستۆنیا بووە ئەندامی ڕێکخراوی ھاوکاری و گەشەپێدانی ئابووری. ئیستۆنیا لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە وەک وڵاتێکی پێشکەوتوو پۆلێن کراوە و پێوەرەکانی گەشەپێدانی مرۆیی زۆر بەرزە. ھەروەھا بە ئاستێکی بەرزی ئازادی ڕۆژنامەگەری و ئازادی ئابووری و ڕامیاری و پەروەردە و فێرکردن بەھرەمەندە.[٨][٩][١٠]

بنەڕەتی ناو[دەستکاری]

ناوی ئیستۆنیا دەگەڕێتەوە بۆ نووسەری ڕۆمانی تاسیتۆس، وەک چۆن لە پەرتووکی (Germania) باسی کۆمەڵێک کەسی کردووە بەناوی (Eesti). لە داستانە کۆنەکانی نۆرزیدا ئاماژەیە بۆ وڵاتێک بە ناوی ئیستلاند کە بە زمانە ژێرمانییە مۆدێرنەکان ئیستۆنیایە.

پێکھاتەی دانیشتووان[دەستکاری]

ژمارەی دانیشتوانی ئەستۆنیا بەپێی نەتەوە (٢٠١٢)[١]
ئیستۆنی
  
٦٨٫٧٪
ڕووسی
  
٢٤٫٨٪
ئۆکرانی
  
٢٫٠٪
بیلاڕووسی
  
١٫١٪
فینلەندی
  
٠٫٨٪
دیکە
  
١٫٦٪

دانیشتوان[دەستکاری]

بەپێی ئامارەکانی ساڵی ٢٠١٤ ژمارەی دانیشتوانی وڵاتی ئەستۆنیا ١,٢٨٣,٧٧١ کەس بووە کە دەکاتە ٠.٠٢ لەسەدی ڕێژەی خەڵکی جیھان. تەمەنی مام‌ناوەندی خەڵکی ئەم وڵاتە ٤١.١ ساڵە. ھەروەھا ٧٠ لەسەدی دانیشتوانی وڵات لە شارەکان دەژین.[١١]



پەراوێزەکان[دەستکاری]

  1. ^ ئ ا "Population by ethnic nationality, 1 January, year". stat.ee. Statistics Estonia. Retrieved 2010-Dec-29. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help); Unknown parameter |بەستەری شکاو= ignored (help); Unknown parameter |ناونیشانی ئەرشیڤ= ignored (help); Unknown parameter |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ignored (help) ٧ـی کانوونی دووەمی ٢٠١٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  2. ^ "Statistics Estonia". Stat.ee. 1 January 2011. Retrieved 24ی Julyی 2012. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= (help); Unknown parameter |بەستەری شکاو= ignored (help); Unknown parameter |ناونیشانی ئەرشیڤ= ignored (help); Unknown parameter |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ignored (help) ٢٣ی تشرینی دووەمی ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  3. ^ "2000. Aasta rahva ja eluruumide loendus (Population and Housing Census)" (PDF) (بە Estonian and English). 2. Statistikaamet (Statistical Office of Estonia). 2001. ISBN 9985-74-202-8. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help); Unknown parameter |subtitle= ignored (help)CS1 maint: Unrecognized language (link) ١٤ی تەممووزی ٢٠١٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  4. ^ ئ ا ب پ "Estonia". International Monetary Fund. Retrieved 21 April 2011.
  5. ^ "Human Development Report 2011". United Nations. 2011. Archived from the original on 9ی Julyی 2012. Retrieved 2011-08-14. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)
  6. ^ Territorial changes of the Baltic states Soviet territorial changes against Estonia after World War II
  7. ^ Pechory under Russian control
  8. ^ https://web.archive.org/web/20191216195343/https://web.archive.org/web/20110721204649/https://www.eesti.ee/eng/riik/eesti_vabariik/
  9. ^ https://web.archive.org/web/20190529092153/https://www.stat.ee/stat-population-at-beginning-of-year
  10. ^ https://web.archive.org/web/20130822153421/https://web.archive.org/web/20110628230137/http://www.globalpolitician.com/2614-baltic-eu-expansion-estonia
  11. ^ Countries in the world (ranked by ٢٠١٤ population)(ئینگلیسی). ماڵپەڕی Worldometers. سەردان لە ڕێکەوتی ‏١٥ی ئایاری ٢٠١٥.