سیاسەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا

سیاسەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا (بە ئینگلیزی: politics of the United States) ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا کۆمارێکی دەستووری فیدراڵییە کە سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا (سەرۆک کۆماری ویلایەتە یەکگرتووەکان و سەرۆکی دەوڵەت) و کۆنگرێس و دەسەڵاتی دادوەری دەسەڵاتەکانیان ھاوبەشە کە بە حکوومەتی نیشتمانی دەدرێت و حکوومەتی فیدڕاڵیش سەروەری لەگەڵ حکوومەتەکانی ویلایەتەکاندا ھاوبەشە.

دەسەڵاتی جێبەجێکردن لەلایەن سەرۆک کۆمارەوە بەڕێوەدەبرێت و بە فەرمی سەربەخۆیە لە دەسەڵاتی دادوەری و دەسەڵاتی یاسادانان. ئەنجومەنی وەزیران وەک کۆمەڵێک ڕاوێژکاری سەرۆک کۆمار کاردەکات. ئەم گرووپە لە جێگری سەرۆک و سەرۆکی بەشەکانی جێبەجێکردن پێکدێت. دەسەڵاتی یاسادانان لە نێوان دوو بەشی کۆنگرێسدا دابەشکراوە، ئەم دوو بەشە بریتین لە: ئەنجومەنی پیران و ئەنجومەنی نوێنەران. دەسەڵاتی دادوەری تێکەڵەیەک لە دادگای باڵا و دادگا فیدراڵییەکانە کە دەسەڵاتی دادوەری بەکاردەھێنن. پێکھاتەی دەسەڵاتی دادوەری بریتییە لە لێکدانەوەی دەستووری ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و یاسا و ڕێساکانی فیدراڵی. ئەمەش چارەسەرکردنی ناکۆکییەکانی نێوان دەسەڵاتی یاسادانان و دەسەڵاتی جێبەجێکردن دەگرێتەوە.

پێکھاتەی حکوومەتی فیدراڵی لە دەستووردا داڕێژراوە. دوو پارتی سیاسی پارتی دیموکرات و پارتی کۆماری لە دوای شەڕی ناوخۆیییەوە زاڵن بەسەر سیاسەتی ئەمریکادا. بێگومان ھەندێک حیزبی بچووکتر ھەن. وەک: پارتی ئازادی خواز، پارتی سەوز و پارتی دەستوور. پارتی دیموکرات بە گشتی بە پارتی «لیبراڵ چەپی ناوەند» ناسراوە و پارتی کۆماریش بە پارتی «ڕاستڕەوی کۆنەپەرست» ناسراوە. چەندین جیاوازی گەورە لە نێوان سیستەمی سیاسی ئەمریکا و وڵاتانی دیموکراسی پێشکەوتوودا ھەیە. یەکێک لەو گۆڕانکاریانە دەسەڵاتی زیاتر لە ئەنجومەنی باڵا دەگرێتەوە، سەرەڕای ئەوەی زۆربەی دەسەڵاتەکان لە دەستی دادگای باڵادایە، باقی دەسەڵاتەکان کە جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکانە لە نێوان دەسەڵاتی یاسادانان و دەسەڵاتی جێبەجێکردن، لە دەستی دوو پارتی سەرەکییدایە. لایەنی سێھەم لە ئەمریکا کاریگەری سیاسی کەمتریان ھەیە بە بەراورد بە وڵاتانی دیموکراسی پێشکەوتوو؛ ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ تێکەڵەیەک لە کۆنتڕۆڵە مێژوویییەکان. ئەم کۆنتڕۆڵانە بریتین لە یاساکانی ویلایەت و فیدراڵی، قەدەغەکردنی میدیای نافەرمی و ھەڵبژاردنی براوە کە ھەموو شتێک وەربگرێت، پرسەکانی دەستڕاگەیشتن بە دەنگدان و یاساکانی دیبەیتی تایبەت. لە پێنج ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمریکادا براوەی دەنگی جەماوەری بەدەست نەھێناوە. لە پێنج ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمریکادا براوە نەیتوانی دەنگی جەماوەری بەدەست بھێنێت.

سەرچاوەکان

• بەشداربووانی ویکیپیدیا، «Politics of the United States»، ویکیپیدیای ئینگلیزی. سەردان لە ٤ی ئازاری ٢٠٢٣.