بۆ ناوەڕۆک بازبدە

پەیوەندییەکانی ڕووسیا و ئەمریکا

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا و ڤلادیمێر پوتین سەرۆکی ڕووسیا لە لووتکەی ڕووسیا و ئەمریکا لە ساڵی ٢٠٢١ لە جنێڤی سویسرا

ڕووسیا و ئەمریکا یەکێک لە گرنگترین و ڕەخنەگرانەترین و ستراتیژیترین پەیوەندییە دەرەکییەکان لە جیھاندا دەپارێزن. ھەردوو وڵات بەرژەوەندی ھاوبەشیان لە سەلامەتی و ئاسایشی ئەتۆمی و بڵاونەکردنەوەی چەکی ئەتۆمی و بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و گەڕان بەدوای بۆشایی ئاسماندا ھەبووە.[١] بەھۆی لەشکرکێشی ڕووسیا بۆ سەر ئوکراینا پەیوەندییەکان زۆر ئاڵۆز بوون دوای ئەوەی ئەمریکا سزای بەسەر ڕووسیادا سەپاند. ڕووسیا ئەمریکای خستە لیستی «وڵاتانی نادۆست»[٢] لەگەڵ تایوان، کۆریای باشوور، ژاپۆن، سەنگافورە، ئەندامانی یەکێتی ئەورووپا، ئەندامانی ناتۆ (جگە لە تورکیا)، ئوسترالیا، نیوزلەندا، سویسرا، مایکرۆنیسیا، و ئوکراینا.

دوای ھەڵوەشاندنەوەی یەکێتی سۆڤیەت لە ساڵی ١٩٩١، پەیوەندییەکە بە گشتی لە سەردەمی بۆریس یێڵسین، سەرۆکی ڕووسیا (١٩٩١–٩٩) گەرم بوو. لە ساڵانی سەرەتای سەرۆکایەتی یێڵتسیندا، ئەمریکا و ڕووسیا پەیوەندییەکی ھاوبەشیان دامەزراند و لە نزیکەوە کاریان کرد بۆ چارەسەرکردنی پرسە جیھانییەکانی وەک کۆنترۆڵکردنی چەک و بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و ململانێی بۆسنە. لە ماوەی خولی دووەمی یێڵتسیندا، پەیوەندییەکانی نێوان ئەمریکا و ڕووسیا زیاتر ئاڵۆز بوون. دەستێوەردانی ناتۆ لە یوگۆسلاڤیا، بە تایبەتی دەستێوەردانی ناتۆ لە ساڵی ١٩٩٩ لە کۆسۆڤۆ، لەلایەن یێڵتسینەوە بە توندی دژایەتی کرا.[٣][٤][٥][٦] دوای ئەوەی ڤلادیمێر پوتین لە ساڵی ٢٠٠٠ بوو بە سەرۆکی ڕووسیا، سەرەتا ھەوڵیدا پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئەمریکا باشتر بکات. ھەردوو وڵات لە پرسەکانی وەک بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و کۆنترۆڵکردنی چەک ھاوکاریان کرد. پوتین لە نزیکەوە لەگەڵ جۆرج بوش سەرۆکی ئەمریکا کاریان کرد لەسەر شەڕی ئەفغانستان دوای ھێرشەکانی ١١ی ئەیلوول. لەگەڵ زیاتر پاوانخوازی پوتین، گرژییەکان دەستیان بە بەرزبوونەوە کرد و ئەمریکا سیاسەتەکانی پەیڕەو کرد کە ڕووسیا بە ھەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی وڵاتەکەی سەیری دەکرد. ئەمریکا پشتگیری لە حکوومەتی لایەنگری ڕۆژاوا کرد لە جۆرجیا کە بووە ھۆی شەڕی ڕووسیا و جۆرجیا.

سیستەمی بەرگری مووشەکی ئەمریکا سەرچاوەیەکی تری گرژی دروست کرد. دوای ئەوەی پوتین لە ساڵی ٢٠١٢دا کۆنترۆڵی حکوومەتی ڕووسیای گرتەوە، پەیوەندییەکانی نێوان ھەردوو وڵات بەھۆی لکاندنی کریمیا لەلایەن ڕووسیا و دەستێوەردانی سەربازیی ڕووسیا لە ئوکراینا بە شێوەیەکی بەرچاو ئاڵۆز بوو. تێکچوونەکان بەردەوام بوو لەگەڵ دەستێوەردانی سەربازی ڕووسیا لە شەڕی ناوخۆی سووریا، ھەروەھا بەھۆی دەستوەردانی ڕووسیا لە ھەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠١٦ و ٢٠٢٠ی ئەمریکا.

دوای لەشکرکێشی ڕووسیا بۆ سەر ئوکراینا لە ساڵی ٢٠٢٢، پەیوەندییەکان گەیشتە نزمترین خاڵ لە دوای قەیرانی مووشەکی کوبا.[٧] سزا نێودەوڵەتییەکان کە لە ساڵی ٢٠١٤ەوە سەپێنراون، بە شێوەیەکی بەرچاو لەلایەن ئەمریکا و ھاوپەیمانەکانییەوە لە دوای لەشکرکێشییەکە فراوانتر کران، لەوانە چەندین بانکی دەوڵەتی و ئۆلیگارش.[٨]

سەرچاوەکان

[دەستکاری]
  1. ^ «U.S. -Russian Relations». Center for Strategic and International Studies. لە August 16, 2021 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  2. ^ «Russia adds Japan to "unfriendly" countries, regions list in sanctions countermeasure»، Mainichi Daily News، March 8, 2022، لە 23 September 2023 ھێنراوە {{citation}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
  3. ^ «Yeltsin: Russia will not use force against Nato». The Guardian. 25 March 1999. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  4. ^ «Yeltsin Warns of European War Over Kosovo». Reuters. 9 April 1999. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  5. ^ «Yeltsin warns of possible world war over Kosovo». CNN. 9 April 1999. لە 23 April 2007 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
  6. ^ «Russia Condemns NATO's Airstrikes». Associated Press. 8 June 1999. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  7. ^ «Russia says United States is directly involved in Ukraine war». Reuters (بە ئینگلیزی). 2022-08-02. لە 2022-10-01 ھێنراوە.
  8. ^ «With Over 300 Sanctions, U.S. Targets Russia's Circumvention and Evasion, Military-Industrial Supply Chains, and Future Energy Revenues». U.S. Department of the Treasury (بە ئینگلیزی). 2023-06-09. لە 2023-06-22 ھێنراوە.