شیکاریی ژمارەیی

حەبێکی لە گڵ دروستکراوی بابلییەکان (١٨٠٠–١٦٠٠ پێش زایین) کە ھەندێک ڕوونکردنەوەی لەسەرە سەبارەت بە ئەژمێرکردنی ڕەگی دووەمی ٢ بە نزیککراوەیی لە سیستمی شەستی و دەدەییدا ^[١]

شیکاریی ژمارەیی (بە ئینگلیزی: Numerical analysis) بریتییە لە خوێندنی ئەلگۆریتمەکان و بەکارھێنانی میتۆدە نزیکراوەیییەکانی ئەژمێرکردن، بۆ شیکردنەوەی ئەو کێشانەی کە لە شیکاریی ماتماتیکی یان ماتماتیکی بەردەوامدا (لە بەرانبەر ماتماتیکی پچڕاو یان دابڕاو ^[٢]) ناتوانرێت لە ڕێگەکانی شیتەڵکاری^[٣] وڵامێکی دەقاودەق و ڕێکیان بۆ بدۆزرێتەوە. ھەندێک لە کێشەکانی شیکاریی ژمارەیی ڕاستەوخۆ لە ژمێرەی جیاکاری و تەواوکاریدا دێنە ئاراوە. لە بوارەکانی تری بەکارھێنانی شیکاریی ژمارەیی دەکرێت ئاماژە بکرێت بە جەبری ھێڵیی ژمارەیی، (لەسەر مەیدانە ڕاستەقینەکان و مەیدانە ئاوێتەکان) و ھەروەھا شیکردنەوەی ھاوکێشە جیاکاریییە ھێڵییەکان و ناھێڵییەکان لە فیزیک و ئەندازیاریدا.

کورتە مێژوو

لەو بەرھەمانەی بەجێ ماون، وا دەردەکەوێت، کە یەکەم نامیلکەکان، سەبارەت بە ژمێرەوە بەو واتایەی ئەمڕۆکە بەکار دەبردرێت دەگەڕێتەوە سەر زانای موسوڵمان ئەلخوارزمی. بانگەوازی ئەلخوارەزمی لە ئەورووپا تا ڕادەیەک دەنگی دایەوە کە ناوی ئەلگۆریتم (کە لەناوی ئەلخوارەزمییەوە وەرگیراوە) لەسەر میتۆدەکانی شیکردنەوەی کێشەکانی شیکاریی ژمارەیی دانرا.^[٤]

پێشەکی

ھەندێک لە کێشەکانی ماتماتیکی بەردەوام، بە بەکارھێنانی ئەلگۆریتمێک شی دەکرێنەوە، بەم شێوازە دەوترێت میتۆدی ڕاستەوخۆ. بۆ نموونە، میتۆدی لابردنی گاوس کە بۆ شیکردنەوەی سیستمی ھاوکێشە ھێڵییەکان، بەکار دێت، یان بەکارھێنانی میتۆدی سیمپلێکس لە پڕۆگرامی ھێڵیدا. بە پێچەوانەوە ھەندێک لە کێشەکان ناتوانرێت بە میتۆدی ڕاستەوخۆ شی بکرێنەوە، لەم بارەدا لە میتۆدەکانی دووبارەبوونەوە کەلک وەردەگیرێت.

بەراوردکردنی ھەڵەکان

خەملاندنی ھەڵەکان لەکاتی شیکردنەوەی کێشە ماتماتیکییەکان، یەکێکە لە گرینگترین بەشەکانی شیکاریی ژمارەیی، لەبەر ئەوەی ئەو وڵامەی بەشێوەی نزیکراوەیی دەدۆزرێتەوە جیاوازیی ھەیە لەگەڵ بەھای ڕێکی پرسیارەکە، ئەم ھەڵانە لە کاتی دووبارەکردنەوەی میتۆدەکان دەردەکەون. لە شیکاریی ژمارەییدا بەھای ھەڵەکان لە کۆتایی ئەو میتۆدەی بۆ شیکردنەوەی کێشەکان بەکار دێت، دەخەملێنرێت.

نەرمامێرەکان

ئەمڕۆکە زۆر نەرمامێری تایبەت بۆ جێبەجێکردنی ئەرکەکانی ئەلگۆریتمەکان لە شیکاریی ژمارەییدا داڕێژراون، ھەندێک لە نەرمامێرە گرینگەکانی شیکاریی ژمارەیی بریتین لە:

پەراوێزەکان

^ «Photograph, illustration, and description of the root(2) tablet from the Yale Babylonian Collection». لە ڕەسەنەکە لە ١٣ی ئابی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی ئازاری ٢٠١٩ ھێنراوە. ١٣ی ئابی ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
^ Discrete mathematics، فەرھەنگی بیرکاری نەوزاد عومەر محێدین
^ Analytical، فەرھەنگی بیرکاری نەوزاد عومەر محێدین
^ محاسبات عددی، بهمن مهری، چاپ چهارم، تهران، انتشارات آییژ

سەرچاوەکان

بەشداربووانی ویکیپیدیا، «آنالیز عددی»، ویکیپیدیای فارسی. سەردان لە ٦ی ئازاری ٢٠١٩.

ئەم «ماتماتیک» وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت.

[1] «Photograph, illustration, and description of the root(2) tablet from the Yale Babylonian Collection». لە ڕەسەنەکە لە ١٣ی ئابی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی ئازاری ٢٠١٩ ھێنراوە. ١٣ی ئابی ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[2] Discrete mathematics، فەرھەنگی بیرکاری نەوزاد عومەر محێدین

[3] Analytical، فەرھەنگی بیرکاری نەوزاد عومەر محێدین

[ReferenceA-4] محاسبات عددی، بهمن مهری، چاپ چهارم، تهران، انتشارات آییژ

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

ب و د بابەتە سەرەکییەکانی شیکاریی ماتماتیکی
جیاکاری و تەواوکاری: تەواوکاری گرتە ھاوکێشەی جیاکاری (ordinary - partial) تیۆرمی بنەڕەتیی کالکیولس Calculus of variations Vector calculus Tensor calculus Lists of integrals Table of derivatives
شیکاریی ڕاستەقینە شیکاریی ئاوێتە شیکاریی ژمارەیی شیکاریی فووریێ شیکاریی ھارمۆنیک Measure theory Representation theory فانکشن فانکشنی بەردەوام Special functions ڕادە زنجیرە بێکۆتایی
دەروازە:ماتماتیک