جیھانی عەرەب: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
+ بەستەر، + سەرچاوە، چاکسازی ڕێنووس تاگەکان: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد دەستکاریی دیداری دەستکاریی مۆبایل بە وێبی مۆبایل دەستکاری کراوە دەستکاریی مۆبایلیی پێشکەوتوو |
زیاکردنی بەشەکان تاگەکان: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد دەستکاریی دیداری دەستکاریی مۆبایل بە وێبی مۆبایل دەستکاری کراوە دەستکاریی مۆبایلیی پێشکەوتوو |
||
| ھێڵی ١: | ھێڵی ١: | ||
[[پەڕگە:Arabic speaking world.svg|وێنۆک|310px|چەپ|ئەو وڵاتانەی کە زمانی عەرەبی تاکە زمانی ڕەسمییە بە سەوز نیشان دەدرێت و ئەو وڵاتانەی کە عەرەبی یەکێکە لە زمانە فەرمییەکان بە شین نیشان دەدرێت بە کۆی گشتی بە (جیھانی عەرەب) ناودەبرێن.]] |
|||
[[پەڕگە:Arab world.png|وێنۆک|350px|وڵاتگەلی عەرەبی-ئاخێو کە سەرجەم پیان دەوترێ جیھانی عەرەب]] |
|||
'''جیھانی عەرەب''' ([[عەرەبی]]: {{نووسەی عەرەبی|العالم العربي}}) ئاماژەیە بە وڵاتگەلی عەرەبی-ئاخێو، کە لە [[ئۆقیانووسی ئاتلانتیک]] لە ڕۆژاوا ھەتا [[دەریای عەرەبی]] لە ڕۆژھەڵات، وە لە [[دەریای ناوین]] لە باکوور ھەتا [[قۆچی ئەفریقا]] و [[ئۆقیانووسی ھیند]] لە باشوور، دەگرێتەوە. ئەمە بریتییە لە ٢٢ وڵات و ٤٢٣ میلیۆن جەماوەر کە لە [[باکووری ئەفریقا|باکووری ئافریقا]] و [[ڕۆژاوای ئاسیا|ڕۆژاوای ئاسیادا]] بڵاو بوونەتەوە.<ref>{{Cite web|date=2017-10-27|title=World Arabic Language Day {{!}} United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization|url=https://web.archive.org/web/20171027161442/http://www.unesco.org/new/en/unesco/events/prizes-and-celebrations/celebrations/international-days/world-arabic-language-day/|access-date=2021-09-28|website=web.archive.org}}</ref> |
'''جیھانی عەرەب''' ([[عەرەبی]]: {{نووسەی عەرەبی|العالم العربي}}) ئاماژەیە بە وڵاتگەلی عەرەبی-ئاخێو، کە لە [[ئۆقیانووسی ئاتلانتیک]] لە ڕۆژاوا ھەتا [[دەریای عەرەبی]] لە ڕۆژھەڵات، وە لە [[دەریای ناوین]] لە باکوور ھەتا [[قۆچی ئەفریقا]] و [[ئۆقیانووسی ھیند]] لە باشوور، دەگرێتەوە. ئەمە بریتییە لە ٢٢ وڵات و ٤٢٣ میلیۆن جەماوەر کە لە [[باکووری ئەفریقا|باکووری ئافریقا]] و [[ڕۆژاوای ئاسیا|ڕۆژاوای ئاسیادا]] بڵاو بوونەتەوە.<ref>{{Cite web|date=2017-10-27|title=World Arabic Language Day {{!}} United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization|url=https://web.archive.org/web/20171027161442/http://www.unesco.org/new/en/unesco/events/prizes-and-celebrations/celebrations/international-days/world-arabic-language-day/|access-date=2021-09-28|website=web.archive.org}}</ref> |
||
== وڵاتانی ئەندام == |
|||
* [[نیمچەدوورگەی عەرەبی]]: {{ئاڵا|میرنشینە یەکگرتووە عەرەبییەکان}}، {{ئاڵا|بەحرەین}}، {{ئاڵا|کووەیت}}، {{ئاڵا|عەرەبستانی سعوودی}}، {{ئاڵا|یەمەن}}، {{ئاڵا|قەتەر}}، {{ئاڵا|عومان}}. |
|||
* [[هەیڤی بەپیت]]: {{ئاڵا|ئوردن}}، {{ئاڵا|سووریا}}، {{ئاڵا|لوبنان}}، {{ئاڵا|فەلەستین}}، {{ئاڵا|عێراق}}. |
|||
* [[باکووری ئەفریقا]]: {{ئاڵا|میسر}}، {{ئاڵا|مەغریب}}، {{ئاڵا|لیبیا}}، {{ئاڵا|توونس}}، {{ئاڵا|جەزائیر}}، {{ئاڵا|سوودان}}، {{ئاڵا|مۆریتانیا}}. |
|||
* [[ڕۆژھەڵاتی ئەفریقا|ڕۆژهەڵاتی ئەفریقا]]: {{ئاڵا|سۆماڵیا}}، {{ئاڵا|جیبووتی}}، {{ئاڵا|دوورگەکانی قەمەر}}. |
|||
== مێژوو == |
|||
ئەسڵی [[عەرەب|عەرەبەکان]] دەگەڕێتەوە بۆ گروپێکی سامی لە [[نیمچەدوورگەی عەرەبی]] بە سنوورە سروشتیەکانی ئێستاییەوە لە کاتی کۆچ و کۆچبەرانی یەک لەدوای یەک لە نیمچە دوورگەی عەرەبەوە کە لە سەردەمانی کۆنەوە دەستی پێکرد و بە هاتنی [[ئیسلام|ئیسلامەوە]] گەیشتە لوتکەی خۆیان. [[میسر]] لە ساڵی ٦٣٩ی زایینیدا کرایەوە و بڵاوبوونەوەی ئیسلام لە [[مەغریب]] بە دەستی عقبە کوڕی نافی و پاشان سەرکردەی [[موسڵمان]] موسا کوڕی ناسر دەستی پێکرد و لە ساڵی ٩٢ی کۆچیدا موسڵمانانی ژێر دەسەڵاتی تارق کوڕی زیاد دوای کردنەوەی مەغریب دەستیان بە کردنەوەی [[ئەندەلوس]] کرد، ئیسلام لە سەدەی ٨ بۆ ١١دا لە میسرەوە چووە ناو سوودانەوە. سەرکەوتن دەرگای بۆ [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|عوسمانییەکان]] کردەوە لە شەڕی مەرجی دابیق بۆ چوونە ناو [[دیمەشق]] و سەلیمی یەکەم بە ئاسانی چوومە ژوورەوە. دەستی کرد بە ئامادەکاری بۆ کردنەوەی میسر و نەهێشتنی دەوڵەتی مەملووک دوای ئەوەی دەستی بەسەر دیمەشقدا گرت بە لاوازی [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|ئیمپراتۆریەتی عوسمانی]] و [[جەنگی جیھانیی یەکەم|جەنگی جیھانی یەکەم]] و شۆڕشی گەورەی عەرەبی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی ڕووخا و موڵک و موڵک لە خاکی عەرەبدا لە نێوان [[فەڕەنسا]] و [[بریتانیای مەزن|بەریتانیادا]] بەشکرا، کە عەرەبەکانی بەسەر دەوڵەتدا دابەشکرد.<ref>{{Citation|title=الوطن العربي|date=2021-09-10|url=https://ar.wikipedia.org/w/index.php?title=الوطن_العربي&oldid=55266021|work=ويكيبيديا|language=ar|access-date=2021-09-28}}</ref> |
|||
== سەرچاوەکان == |
== سەرچاوەکان == |
||
[[پۆل:ڕۆژھەڵاتی ناوین]] |
[[پۆل:ڕۆژھەڵاتی ناوین]] |
||
وەک پێداچوونەوەی ٠٨:٥٨، ٢٨ی ئەیلوولی ٢٠٢١
جیھانی عەرەب (عەرەبی: العالم العربي) ئاماژەیە بە وڵاتگەلی عەرەبی-ئاخێو، کە لە ئۆقیانووسی ئاتلانتیک لە ڕۆژاوا ھەتا دەریای عەرەبی لە ڕۆژھەڵات، وە لە دەریای ناوین لە باکوور ھەتا قۆچی ئەفریقا و ئۆقیانووسی ھیند لە باشوور، دەگرێتەوە. ئەمە بریتییە لە ٢٢ وڵات و ٤٢٣ میلیۆن جەماوەر کە لە باکووری ئافریقا و ڕۆژاوای ئاسیادا بڵاو بوونەتەوە.[١]
وڵاتانی ئەندام
- نیمچەدوورگەی عەرەبی:
میرنشینە یەکگرتووە عەرەبییەکان، 
بەحرەین، 
کووەیت، 
عەرەبستانی سعوودی، 
یەمەن، 
قەتەر، 
عومان. - هەیڤی بەپیت:
ئوردن، 
سووریا، 
لوبنان، 
فەلەستین، 
عێراق. - باکووری ئەفریقا:
میسر، 
مەغریب، 
لیبیا، 
توونس، 
جەزائیر، 
سوودان، 
مۆریتانیا. - ڕۆژهەڵاتی ئەفریقا:
سۆماڵیا، 
جیبووتی، 
دوورگەکانی قەمەر.
مێژوو
ئەسڵی عەرەبەکان دەگەڕێتەوە بۆ گروپێکی سامی لە نیمچەدوورگەی عەرەبی بە سنوورە سروشتیەکانی ئێستاییەوە لە کاتی کۆچ و کۆچبەرانی یەک لەدوای یەک لە نیمچە دوورگەی عەرەبەوە کە لە سەردەمانی کۆنەوە دەستی پێکرد و بە هاتنی ئیسلامەوە گەیشتە لوتکەی خۆیان. میسر لە ساڵی ٦٣٩ی زایینیدا کرایەوە و بڵاوبوونەوەی ئیسلام لە مەغریب بە دەستی عقبە کوڕی نافی و پاشان سەرکردەی موسڵمان موسا کوڕی ناسر دەستی پێکرد و لە ساڵی ٩٢ی کۆچیدا موسڵمانانی ژێر دەسەڵاتی تارق کوڕی زیاد دوای کردنەوەی مەغریب دەستیان بە کردنەوەی ئەندەلوس کرد، ئیسلام لە سەدەی ٨ بۆ ١١دا لە میسرەوە چووە ناو سوودانەوە. سەرکەوتن دەرگای بۆ عوسمانییەکان کردەوە لە شەڕی مەرجی دابیق بۆ چوونە ناو دیمەشق و سەلیمی یەکەم بە ئاسانی چوومە ژوورەوە. دەستی کرد بە ئامادەکاری بۆ کردنەوەی میسر و نەهێشتنی دەوڵەتی مەملووک دوای ئەوەی دەستی بەسەر دیمەشقدا گرت بە لاوازی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و جەنگی جیھانی یەکەم و شۆڕشی گەورەی عەرەبی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی ڕووخا و موڵک و موڵک لە خاکی عەرەبدا لە نێوان فەڕەنسا و بەریتانیادا بەشکرا، کە عەرەبەکانی بەسەر دەوڵەتدا دابەشکرد.[٢]
سەرچاوەکان
- ^ "World Arabic Language Day | United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization". web.archive.org. 2017-10-27. Retrieved 2021-09-28.
- ^ "الوطن العربي", ويكيبيديا (بە عەرەبی), 2021-09-10, retrieved 2021-09-28