ئاشوورییەکان

ئاشوورییەکان نەتەوەیەکن کە خاوەنی زمان و ئایینی تایبەت بە خۆیانن و لە مێژەوە لە کوردستاندا و ناوچەکانی دەوروبەری دەژین. لە سەدەی ڕابردوودا ژمارەیەکی زۆریان کۆچیان کردووە بۆ قەوقاز و وڵاتانی ئەورووپا و ئەمریکا ئێستا زۆریان لە عەنکاوە دەژین. ئاشوورییەکان لە سامییەکانن، ئەوان لە نیمچەدوورگەی عەرەبەوە ھاتنە باکووری خۆراوای عێراق و لەپاڵ دیجلە مانەوە. وشەی ئاشوور لەناوی خواوەندە سەرەکییەکانەوە وەرگیراوە و یەکەم پێتەختیشیان ھەر بەوە، ناو نراوە. لەسەرەتای دەرکەوتنیانەوە (ھەزارەی سێھەمی پێش زایین) لەبەرابەری بنەماڵە بەھێزەکانی ناوەڕاست و باشووری عێراق و سۆباریەکان و خۆریەکان لە کوردستان و حیسیەکان لە ئەنادۆڵ کەمیان ھێنا و نەیانتوانی فەرمانڕەوایی خۆیان بچەسپێنن. بەڵام لە ھەزارەی دووھەمەوە بووژانەوە و وەک گەلێکی بەھێز و بەئەزموون لە ڕووی جەنگ و داگیرکاری و داھێنانەوە دەرکەوتن و لە ڕووی شارستانیەتیشەوە بەرەو پێش چوون.

فەرمانڕەوایی ئاشوورییەکان

سەردەمی فەرمانڕەوایی ئاشوورییکان دەکرێ بەسێ بەشەوە:

1. سەردەمی ئاشووری کۆن (٣٠٠٠-١٥٠٠ پێش زایین).
2. سەردەمی ئاشووری ناوەند (١٣٥٠ تا سەرەتای سەدەی نۆیەمی پێش زایین).
3. سەردەمی ئاشووری نوێ سەرەتای سەدەی نۆیەم تا ڕووخاندنی دەوڵەتی ئاشووری بەدەستی ھاوپەیمانێتی میدی_کلدانی (٦١٢ پێش زایین).

چەند کەسێک لە پاشا بەھێزەکانی ئاشووری

• شەمشی ئەدەدی (١٨١٤-١٧٨٢ پ. ز).
• شەڵمانسەری سێھەم (٨٥٨-٨٥٤ پ. ز).
• شەڵمانسەری پێنجەم (٧٦٢-٧٢٢ پ. ز).
• سەرجوونی دووەمی ئاشووری (٧٢١-٧٠٥ پ. ز).
• سەنحاریب (٧٠٤-٦٨١ پ. ز).
• ئەسەرحەدوون (٦٨١-٦٦٩ پ. ز).
• ئاشوور بانیباڵ (٦٦٨-٦٢٧ پ. ز).

ڕووخاندنی دەوڵەتی ئاشوور

ئاشوورییەکان بەھۆکاری بەرفراوانی دەوڵەت و بڵاوبوونەوەی سوپاکەیان بە ھەرێمەکاندا و ھاتنەسەرکاری پاشاگەلێکی نەزانکار بێھێز بوون و لەناوەوە داڕمان. ھاوکات لە چیاکانی زاگرۆس (کوردستان) دەوڵەتی میدیا بە تایبەت لەسەردەمی (کەیخەسرەو) ی میدی لەڕووی ھێزەوە لە لووتکەدا بوو و بە ھاوپەیمانیەتی پاشای کلدانی لە بابل (نەبوبلاسەر) بە ھێرشکردنە سەر (نەینەوا) پێتەختی ئاشوورییەکان کۆتاییان بەو دەسەڵاتە ھێنا (٦١٢ پێش زایین).

سەرچاوەکان

• مێژوو، کتێبی قوتابی، پۆلی حەوتەمی بنەڕەتی