ئاشوورییەکان

ئاشوورییەکان نەتەوەیەکن کە خاوەنی زمان و ئایینی تایبەت بە خۆیانن و لە مێژەوە لە کوردستاندا و ناوچەکانی دەوروبەری دەژین. لە سەدەی ڕابردوودا ژمارەیەکی زۆریان کۆچیان کردووە بۆ قەوقاز و وڵاتانی ئەورووپا و ئەمریکا ئێستا زۆریان لە نەينەوا وھەولێر ودھۆك دەژین. وشەی ئاشوور لەناوی خواوەندە سەرەکییەکانەوە وەرگیراوە و یەکەم پێتەختیشیان ھەر بەوە، ناو نراوە. لەسەرەتای دەرکەوتنیانەوە (ھەزارەی سێھەمی پێش زایین) لەبەرابەری بنەماڵە بەھێزەکانی ناوەڕاست و باشووری عێراق و سۆبارییەکان و خۆرییەکان لە کوردستان و حیسییەکان لە ئەنادۆڵ کەمیان ھێنا و نەیانتوانی فەرمانڕەوایی خۆیان بچەسپێنن. بەڵام لە ھەزارەی دووھەمەوە بووژانەوە و وەک گەلێکی بەھێز و بەئەزموون لە ڕووی جەنگ و داگیرکاری و داھێنانەوە دەرکەوتن و لە ڕووی شارستانییەتیشەوە بەرەو پێش چوون.

فەرمانڕەوایی ئاشوورییەکان

سەردەمی فەرمانڕەوایی ئاشوورییکان دەکرێ بەسێ بەشەوە:

1. سەردەمی ئاشووری کۆن (٣٠٠٠–١٥٠٠ پێش زایین).
2. سەردەمی ئاشووری ناوەند (١٣٥٠ تا سەرەتای سەدەی نۆیەمی پێش زایین).
3. سەردەمی ئاشووری نوێ سەرەتای سەدەی نۆیەم تا ڕووخاندنی دەوڵەتی ئاشووری بەدەستی ھاوپەیمانێتی میدی_کلدانی (٦١٢ پێش زایین).

چەند پاشایەکی بەھێزی ئاشوورییەکان

• شەمشی ئەدەدی (١٨١٤–١٧٨٢ پ. ز).
• شەڵمانسەری سێھەم (٨٥٨–٨٥٤ پ. ز).
• شەڵمانسەری پێنجەم (٧٦٢–٧٢٢ پ. ز).
• سەرجوونی دووەمی ئاشووری (٧٢١–٧٠٥ پ. ز).
• سەنحاریب (٧٠٤–٦٨١ پ. ز).
• ئەسەرحەدوون (٦٨١–٦٦٩ پ. ز).
• ئاشوور بانیباڵ (٦٦٨–٦٢٧ پ. ز).

ڕووخاندنی دەوڵەتی ئاشوور

ئاشوورییەکان بەھۆکاری بەرفراوانی دەوڵەت و بڵاوبوونەوەی سوپاکەیان بە ھەرێمەکاندا و ھاتنەسەرکاری پاشاگەلێکی نەزانکار بێھێز بوون و لەناوەوە داڕمان. ھاوکات لە چیاکانی زاگرۆس (کوردستان) دەوڵەتی میدیا بە تایبەت لەسەردەمی (کەیخەسرەو) ی میدی لەڕووی ھێزەوە لە لووتکەدا بوو و بە ھاوپەیمانییەتی پاشای کلدانی لە بابل (نەبوبلاسەر) بە ھێرشکردنە سەر (نەینەوا) پێتەختی ئاشوورییەکان کۆتاییان بەو دەسەڵاتە ھێنا (٦١٢ پێش زایین).

سەرچاوەکان

• مێژوو، کتێبی قوتابی، پۆلی حەوتەمی بنەڕەتی