یۆزێف مێنگلێ

یۆزێف مێنگلێ
بە ئەڵمانی: Josef Mengele
لەدایکبوون	١٦ی ئازاری ١٩١١ Günzburg، ئەڵمانیا
مردن	٨ی شوباتی ١٩٧٩(١٩٧٩-٠٢-٠٨) (٦٧ ساڵ ژیاوە) Bertioga، بەڕازیل
دڵسۆزی	ئەڵمانیای نازی
ناوی خوازراو	Wolfgang Gerhard، Helmut Gregor، Fausto Rindón، S. Josi Alvers Aspiazu
ناسناو	Todesengel، Ángel de la muerte، A halál angyala، Angel of Death
ھۆی مەرگ	جەڵدەی مێشک
شوێنی ناشتن	Embu das Artes
باوک	Karl Mengele
دایک	Walburga Theresa Hupfauer
خوشک و برا	Alois Mengele، Karl Mengele
زمانەکانی ئاخاوتن	زمانی ئەڵمانی
پیشە	مرۆڤناس، military physician، physician writer، torturer
شوێنی کارکردن	Universitäts-Institut für Erbbiologie und Rassenhygiene Frankfurt am Main، Otmar von Verschuer
پەروەردە	Ludwig Maximilian University of Munich، Goethe University Frankfurt
ڕاوێژکاری دکتۆرا	Theodor Hildebrandt، Theodor Mollison
دەستپێکی چالاکی	١٩٣٩
کۆتایی ساڵانی چالاکی	١ی کانوونی دووەمی ١٩٧٩
ئەندامی حیزبی	پارتی نازی
ئایین	بێ نرخ
پلەی سەربازی	Hauptsturmführer
ناکۆکی	جەنگی جیھانیی دووەم
لقی سەربازی	ئێس ئێس
ئەندامی	Sturmabteilung، Der Stahlhelm, Bund der Frontsoldaten، ئێس ئێس، Großdeutscher Jugendbund
خەڵاتەکان	Iron Cross، Wound Badge (1939) in Black، Honour Chevron for the Old Guard، War Merit Cross، Eastern Medal
Depicted by	The 7 Most Notorious Nazis Who Escaped to South America
لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

یۆزێف مێنگلێ (بە ئەڵمانی: Josef Mengele) (١٦ی ئازاری ١٩١١ – ٧ی شوباتی ١٩٧٩)، ناسراو بە فریشتەی ڕۆحکێشان یان فریشتەی سپی. پزیشک و ئەفسەرێکی ئەڵمانی بوو لە کەتیبەی شوتزستافڵ (SS) لە کاتی جەنگی جیھانیی دووەمدا. بە شێوەیەکی سەرەکیی ناسراوە بە کارەکانی لە ئۆردووگای کۆکردنەوەی ئاوشڤیتز، کە تاقیکردنەوەی کوشندەی لەسەر زیندانییەکان ئەنجامداوە و ئەندامی ئەو تیمە پزیشکییانە بوو کە قوربانییەکانیان ھەڵدەبژارد بۆ ئەوەی لە ژووری غازەکاندا بکوژرێن. لەکاتێکدا ھێزەکانی سوپای سووری یەکێتیی سۆڤیەت ھێرشیان کردە سەر پۆڵەندا، لە ١٧ی کانوونی دووەمی ١٩٤٥ لە ئاوشڤیتزەوە گواسترایەوە بۆ ئۆردووگای کۆکردنەوەی گڕۆس-ڕۆزن، ١٠ ڕۆژ پێش گەیشتنی ھێزەکانی سۆڤیەت بۆ ئاوشڤیتز.

پێش جەنگ، مێنگلێ بڕوانامەی دکتۆرای لە بواری مرۆڤناسی و پزیشکیدا بەدەستھێنابوو، ھەروەھا وەک توێژەر دەستی بە کارەکانی کردووە. لە ساڵی ١٩٣٧ پەیوەندی بە پارتی نازییەوە کرد و لە ساڵی ١٩٣٨ پەیوەندی بە شوتزستافڵ (SS) کرد، لە سەرەتای جەنگی جیھانیی دووەمدا وەک ئەفسەری پزیشکی کەتیبە ڕاسپێردرا، لە سەرەتای ساڵی ١٩٤٣ گواسترایەوە بۆ خزمەتکردنی ئۆردووگای کۆکردنەوەی نازی و لە ئاوشڤیتز دانرا، لەوێ بینی کە دەرفەتی ئەنجامدانی توێژینەوەی جینی ھەیە لەسەر مرۆڤ. تاقیکردنەوەکانی بە پلەی یەکەم لەسەر دووانەکان دەکران، زۆر کەم یان ھیچ ڕەچاوکردنێکی تەندروستی یان سەلامەتی بۆ قوربانییەکان بوونی نەبوو.

دوای کۆتایی ھاتنی شەڕ و ڕووخانی ئەڵمانیای نازی مێنگلێ بە ھاوکاری تۆڕێک لە ئەندامانی پێشووی ئێس ئێس لە مانگی تەممووزی ساڵی ١٩٤٩ بەرەو ئەمریکای باشوور بۆ ئەرژەنتین ھەڵھات. سەرەتا لە بوینس ئایرێس و دەوروبەریدا ژیاوە، دواتر لە ساڵی ١٩٥٩ بەرەو پاراگوای و لە ساڵی ١٩٦٠ بەرەو بەڕازیل ھەڵھاتووە، ھەموو ئەو ماوەیە لەلایەن ئەڵمانیای ڕۆژاوا و ئیسرائیل و شوێنپێھەڵگرانی نازییەکانی وەک سیمۆن ڤیزنتاڵەوە بەدوایدا دەگەڕان، کە دەیانویست دادگایی بکەن. مێنگلێ سەرەڕای داوای ڕادەستکردنەوەی لەلایەن حکوومەتی ئەڵمانیای ڕۆژاوا و ئۆپەراسیۆنە نھێنییەکانی دەزگای ھەواڵگری ئیسرائیلی مۆساد، خۆی لە دەستگیرکردن ڕزگار کرد. لە ساڵی ١٩٧٩ لەکاتی مەلەکردندا لە کەناراوەکانی بێرتیۆگا لە بەڕازیل تووشی جەڵدەی مێشک بوو و خنکا، و لەژێر ناوە درۆینەکەی خۆییەوە (ڤۆڵفگانگ گێرھارد) بە خاک سپێردرا.

لە ساڵی ١٩٨٥ گۆڕەکەی ھەڵکەندرا، نموونە لە پاشماوەکانی وەرگیرا و پشکنینی پزیشکی دادوەری بەرفراوان بە ئەگەرێکی زۆرەوە ئاماژەی بەوەدا کە بەڕاستی ئەمە تەرمی یۆزێف مێنگلێیە.