بۆ ناوەڕۆک بازبدە

ڕەگەزپەرستی لە تورکیا

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
'بژی نەژادپەرستی تورکیا' سپرای نوسراو لەلایەن خەڵکی نەناسراو لەسەر دیواریێکی کڵێسا ئەرمەنی لە ئیستانبوول

لە تورکیا، ڕەگەزپەرستی و دووچاوەکیی ڕەگەزی ھەر وەک ڕەگەزپەرستی دامەزراوەییی دژی کەمینە ناموسوڵمان و ناسوننییەکان، بە درێژاییی مێژوو ھەتا ئێستا بوونی ھەیە.[١][٢][٣][٤][٥][٦][٧]

ئەمە بەشێوەیەکی سەرەکی لە شێوەی نەرێنی ھەڵوێست و کار دەر دەکەوێت لەلایەن تورکەکان بەرەو خەڵکێک کە بەنەژادیی تورک ڕەچاو ناکرێن. بەشێوەیەکی سەرەکی وەکو جیاکاری بەرەو کەمینەیە ڕەگەزی نا- تورکەکان وەکو کورد، ، ئەرمەنی، ئاشووری، یۆنانی، و جوولەکە، ھەروەھا دژایەتی کەمینەکانی ئیسلام وەکو عەلەوی، سۆفی، و شیعەکان.

لە ساڵانی دووایی، ڕەگەزپەرستی لە تورکیا گۆڕیووە بەرەو پەنابەرانی سووری و عەرەب بەگشتی.[٨][٩][١٠][١١]

تاوتوێیەکی خێرا

[دەستکاری]
دانیشتووانی موسوڵمان و ناموسوڵمان لە تورکیا، ١٩١٤–٢٠٠٥ (لە ھەزار)[١٢]
ساڵ ١٩١٤ ١٩٢٧ ١٩٤٥ ١٩٦٥ ١٩٩٠ ٢٠٠٥
موسڵمان ١٢٬٩٤١ ١٣٬٢٩٠ ١٨٬٥١١ ٣١٬١٣٩ ٥٦٬٨٦٠ ٧١٬٩٩٧
یۆنانی ١٬٥٤٩ ١١٠ ١٠٤ ٧٦ ٨ ٣
ئەرمەنی ٣٬٦٠٤ ٧٧ ٦٠ ٦٤ ٦٧ ٥٠
جوولەکە ١٢٨ ٨٢ ٧٧ ٣٨ ٢٩ ٢٧
ئەوانی دیکە ١٧٦ ٧١ ٣٨ ٧٤ ٥٠ ٤٥
سەرجەم ١٥٬٩٩٧ ١٣٬٦٣٠ ١٨٬٧٩٠ ٣١٬٣٩١ ٥٧٬٠٠٥ ٧٢٬١٢٠
% ناموسوڵمان ١٩٫١ ٢٫٥ ١٫٥ ٠٫٨ ٠٫٣ ٠٫٢

ڕەگەزپەرستی و دووچاوەکیی ڕەگەزی لە تورکیا دەتوانێت بگەڕدرێتەوە بۆ ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی. لە ١٨٦٠کان ھەندێک ڕۆشنبیری تورکی عوسمانی وەکو عەلی سواڤی ڕایان گەیاند کە:[١٣]

  1. تورک لە بواری سیاسی، سەربازی و کەلتووری سەرترن لە نەژادانی دیکە.
  2. زمانی تورکی زمانە ئەوروپی لەی چەوری و نایابی تێدەپەڕێنێت.
  3. تورکەکان شارستانێتی ئیسلامیان دروست کرد.

لەگەڵ بنیاتنانی کۆماری تورکیا، ھاووڵاتییە ناموسوڵمانەکانی وڵات بەر زۆر حالەتی جیاکاری لایەنگری کراو لە لایان دەوڵەت کەوتوون. بۆ نموونە، زۆرێک لە ناموسڵمان لە کار دەرکران و دامەزراندنیان لە دام و دەزگای ئیداری قەدەخە کرا.[١٤][١٥] یاسای فەرمانبەرانی دەوڵەت لە ١٩٢٦ دەر کرا بە مەبەستی تورکی کردنی ژیانی کاری لە تورکیا.[١٥][١٦] ئەم یاسا تورک بوونی ھەروەک مەرجێک کە پێویستە بۆ ھەر کەسێک کە خوازیاری بوون بە فەرمانبەری دەوڵەتە پێناسە کرد.[١٥] نەژادپەرستانی سەرە‌تایی لە تورکیا نیھال ئاتسیز و ڕەھا ئۆگوز تورککان بوون، کە ھەردوو لە ڕێگای جیا پێشبڕکێیان دەکرد لە بەکار ھێنانی ناساندنی تورک بوون دەکرد.[١٧]

بزووتنەوە ئارمانجخوازی تورکی لەژێر کاریگەری ڕوانینی ڕەگەزپەرستی لەلایەن ئەدۆڵف ھیتلەرە. کتێبی نەبەردی من (تورکی: Kavgam)، لەنێو سیاسەتمەدارانی باڵی ڕاست زۆر بەناوبانگە، و ئەوکاتەی بولەنت ئەجەڤت ویستی فرۆشتنی لە تورکیا قەدەغە بکا، ئەوان ڕێیان گرت.[١٨]

بەدژایەتی کوردان

[دەستکاری]

مەحمووت عەسات بوزکورت، وەزیری پێشووی دادگای تورکیا لە ساڵی ١٩٣٠ نەژادی تورکی بە کوردەکان نیسبەتدا و بە غەیری تورکەکان تەنیا مافی خزمەتکردن و نۆکەری دەدا.[١٩] کۆمەڵکوژیی زیلان[٢٠] لە ساڵی ١٩٣٠ لە ڕاپەڕینی ئاگریدا کە ٨٠٠ ھەتا ١٥٠٠ کەسی چەکدار تێیدا بەشدار بوون، یەک کۆمەڵکوژی[٢١] بەرامبەری کوردانی دانیشتوو لە تورکیا بوو.[٢٢] بە بڵاوکراوەی ڕۆژنامەی کۆمارییەت لە ١٦ی تەممووزی ساڵی ١٩٣٠، دەوروبەری ١٥٫٠٠٠ کەس کوژران و ڕووباری زیلان پر لە مردوو کرا.[٢٣][٢٤][٢٥][٢٦] لە ٣١ی ئابی ١٩٣٠، ڕۆژنامەی میلییەت قسەکانی سەرۆک وەزیرانی تورکیا، عیسمەت ئینۆنوی بڵاوکردەوە: تەنیا نەتەوەی تورک مافی نەژادی و نەتەوەیی لەو وڵاتەی ھەیە. ھەر نەتەوەیەکی تر ئەم مافەی نییە[٢٧] ئەوان تورکەکانی ڕۆژھەڵاتین کە کەوتوونە داوی ڕیکلامەکانی بێ بنەما و ڕێگەی خۆیان ون کردووە.[٢٨] کوردەکان مێژووی درێژی دووچاوەکیی ڕەگەزی و ڕەشەکوژیان ھەبووە کە لەلایەنی حکوومەتی تورکی.[٢٩]

سەرچاوەکان

[دەستکاری]
  1. ^ Toktas، Sule؛ Aras، Bulent (١٥ی شوباتی ٢٠١٣). The EU and Minority Rights in Turkey (بە ئینگلیزی). لاپەڕە ٦٩٧–٧٢٠. لە ١٠ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە.
  2. ^ Kenanoğlu، Pinar Dinç (٢١ی شوباتی ٢٠١٢). «Discrimination and silence: minority foundations in Turkey during the Cyprus conflict of 1974». Nations and Nationalism (بە ئینگلیزی). ١٨ (2): ٢٦٧–٢٨٦. doi:١٠.١١١١/j.١٤٦٩-٨١٢٩.٢٠١١.٠٠٥٣١.x. ISSN ١٤٦٩-٨١٢٩. لە ١٠ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە.
  3. ^ Gooding، Emily. Armchair guide to discrimination: religious discrimination in turkey. [Place of publication not identified]: Webster'S Digital Service. ژپنک ٩٧٨-١-٢٤١-٧٩٧٨١-٢. {{cite book}}: |ڕێکەوتی سەردان= پێویستی بە |ناونیشان= ھەیە (یارمەتی)
  4. ^ «Harvard international review». Cambridge, MA: Harvard International Review, [200-]- (بە English). Harvard International Review: ٢٦-٢٩. ISSN ٠٧٣٩-١٨٥٤. لە ١٠ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوەئاخافتنا ئازاد ناھا د دەولەتەکێ دەیە کو ڕۆژێن بەری گۆتووبێژێن ئەندامتیا یەکیتیا ئەورۆپی ب بیر تینە. ڕۆژنامەڤان ئان ئاکادەمیسییەنێن کو ل دژی سازیێن دەولەتێ دەردکەڤن د بن بانێ زاگۆنێن خەلەت دە تێنە دارزاندن. قانوونێن ب ڤی ڕەنگی ب تایبەتی تێنە ئیتیراز کرن ژ بەر کو ئەو دبن سەدەما چاندەک کو تێ دە بنپێکرنێن مافێن دن، یێن ب لاشی دیار دبن، سەردەست دبن. بنپێکرنێن ئازادیا دەربرینێ دکارە ببە سەدەما بنپێکرنێن مافێن دن، ئیشکەنجە، نیژادپەرەستی، و جووربەجوور جووداھیێن دن ژی تێ دە. ژ بەر کو ئاخافتنا ئازاد تێ تەپساندن، چیرۆکێن ڤان بنپێکرنان وێ چاخێ تێنە خەبەر کرن کو دبە خەلەکەک خەراب. {{cite journal}}: نرخی |issn= بپشکنە (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: postscript (بەستەر) ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)
  5. ^ F. Kabasakal Arat، Zehra. Human rights in Turkey (بە ئینگلیزی). Philadelphia: University of Pennsylvania Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨١٢٢-٤٠٠٠-٩. لە ١٠ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە.
  6. ^ Racist violence in Europe (بە ئینگلیزی). Basingstoke: Macmillan Press. لاپەڕە ١١١–١٢٤. ژپنک ٩٧٨-٠-٣١٢-١٢٤٠٩-٠. {{cite book}}: |ڕێکەوتی سەردان= پێویستی بە |ناونیشان= ھەیە (یارمەتی)
  7. ^ Evdoshenko، V. G.؛ Vorob'eva، L. M.؛ Kolodin، A. V.؛ Pokrovskaia، T. I. [Immunofluorescence method in etiological diagnosis of acute pneumonia in children]. Journal of Balkan and Near Eastern Studies. ژپنک ١٩٤٤-٨٩٥٣. لە ١٠ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە. {{cite book}}: نرخی |ژپنک= بپشکنە: length (یارمەتی)
  8. ^ Halis، Mujgan (١٣ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣). «Anti-Syrian sentiment on the rise in Turkey». Al-Monitor (بە ئینگلیزی). Al-Monitor.com. Al-Monitor. لە ١٠ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە.
  9. ^ «Syrian refugees who were welcomed in Turkey now face backlash». NBC News (بە ئینگلیزی). لە ١٠ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە.
  10. ^ Tremblay، Pinar (٢١ی ئابی ٢٠١٤). «Anti-Arab sentiment on rise in Turkey». Al-Monitor (بە ئینگلیزی). al-monitor.com. لە ١٠ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە.
  11. ^ Solomon، Esther. «Palestinians were spared Turkey's rising anti-Arab hate. Until now». Haaretz.com (بە ئینگلیزی). Haaretz Newspaper in Israel. لە ١٠ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە.
  12. ^ Icduygu, A. , Toktas, S. , & Soner, B. A. (2008). "The politics of population in a nation-building process: Emigration of non-Muslims from turkey." Ethnic and Racial Studies, ٣١(٢), ٣٥٨–٣٨٩.
  13. ^ Özbek، Sinan (ی ی 2005). «REFLECTIONS ON RACISM IN TURKEY*». Human Affairs (بە English) (1): ٨٤–٩٥. ISSN ١٢١٠-٣٠٥٥. لە ١١ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)
  14. ^ Oran، Baskın. Türkiye'de azınlıklar: kavramlar, teori, Lozan, iç mevzuat, içtihat, uygulama (بە تورکی) (چاپی 1. baskı). Cağaloğlu, İstanbul: İletişim. ژپنک ٩٧٨-٩٧٥٠٥٠٢٩٩٦. {{cite book}}: |ڕێکەوتی سەردان= پێویستی بە |ناونیشان= ھەیە (یارمەتی)
  15. ^ ئ ا ب Yegen، Mesut (Autumn 2009). «"Prospective-Turks" or "Pseudo-Citizens:" Kurds in Turkey». Middle East Journal. ٦٣ (4): ٥٩٧–٦١٥. doi:١٠.٣٧٥١/٦٣.٤.١٤. ISSN ٠٠٢٦-٣١٤١. S2CID ١٤٤٥٥٩٢٢٤. {{cite journal}}: نرخی |s2cid= بپشکنە (یارمەتی)
  16. ^ Okutan، M. Çağatay (ی ی 2004). Tek parti döneminde azınlık politikaları (بە تورکی). ئیستانبوول: Bilgi İletişim Grubu. ژپنک ٩٧٨-٩٧٥-٦٨٥٧-٧٧-٩. لە ١١ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)
  17. ^ Ayturk، I. «The Racist Critics of Ataturk and Kemalism, from the 1930s to the 1960s». Journal of Contemporary History (بە ئینگلیزی). ٤٦ (2). Academia.edu: ٣٠٨–٣٣٥. ISSN ٠٠٢٢-٠٠٩٤. لە ١٢ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە.
  18. ^ Bali، Rıfat N. (ی ی 2012). Model Citizens of the State: The Jews of Turkey During the Multi-party Period (بە ئینگلیزی). Lexington Books. لاپەڕە ١٨٧. ژپنک ٩٧٨-١-٦١١٤٧-٥٣٦-٤. لە ١٢ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوت= (یارمەتی)
  19. ^ The political economy of the Kurds of Turkey: from the Ottoman Empire to the Turkish Republic
  20. ^ https://books.google.com/books?id=mDwSVob0_gwC&pg=PA102
  21. ^ https://books.google.com/books?id=MIEmg86jO5kC&pg=PA109
  22. ^ Unutulanlar dışında yeni bir şey yok: Hakkari ve Kuzey Irak dağlarındaki askerler.
  23. ^ Yusuf Mazhar, Cumhuriyet, 16 Temmuz 1930, ... Zilan harekatında imha edilenlerin sayısı 15.000 kadardır. Zilan Deresi ağzına kadar ceset dolmuştur... (تورکی)
  24. ^ Ahmet Kahraman, ibid, p. 211, Karaköse, 14 (Özel muhabirimiz bildiriyor) ... (تورکی)
  25. ^ Ayşe Hür, "Osmanlı'dan bugüne Kürtler ve Devlet-4" 2011-02-25 لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە., Taraf, October 23, 2008, Retrieved August 16, 2010. (تورکی)
  26. ^ Ayşe Hür, "Bu kaçıncı isyan, bu kaçıncı harekât?" 2012-09-18 لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە., Taraf, December 23, 2007, Retrieved August 16, 2010. (تورکی)
  27. ^ https://books.google.com/books?id=m8dpAAAAMAAJ&q=%22Only+the+Turkish+nation+has+the+right%22&dq=%22Only+the+Turkish+nation+has+the+right%22&hl=tr&ei=PYlrTKfhAoeivQPmoP0a&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCoQ6AEwAA
  28. ^ https://www.koprudergisi.com/index.asp?Bolum=EskiSayilar&Goster=Yazi&YaziNo[بەستەری مردوو]
  29. ^ Levene, Mark (١٩٩٨). «Creating a Modern 'Zone of Genocide': The Impact of Nation- and State-Formation on Eastern Anatolia, 1878-1923». Holocaust and Genocide Studies. ١٢ (3): ٣٩٣–٤٣٣. doi:١٠.١٠٩٣/hgs/١٢.٣.٣٩٣. The persistence of genocide or near-genocidal incidents from the 1890s through the 1990s, committed by Ottoman and successor Turkish and Iraqi states against Armenian, Kurdish, Assyrian, and Pontic Greek communities in Eastern Anatolia, is striking. … the creation of this "zone of genocide" in Eastern Anatolia cannot be understood in isolation, but only in light of the role played by the Great Powers in the emergence of a Western-led international system.
    In the last hundred years, four Eastern Anatolian groups—Armenians, Kurds, Assyrians, and Greeks—have fallen victim to state-sponsored attempts by the Ottoman authorities or their Turkish or Iraqi successors to eradicate them. Because of space limitations, I have concentrated here on the genocidal sequence affecting Armenians and Kurds only, though my approach would also be pertinent to the Pontic Greek and Assyrian cases.
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?title=ڕەگەزپەرستی_لە_تورکیا&oldid=1406967»