بۆ ناوەڕۆک بازبدە

چەوساندنەوەی ئێزیدییەکان

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
منداڵانی ئاوارەی ئێزیدیی شەنگال لە کەمپی نەورۆز لە قەزای مالیکییە، ئابی ٢٠١٤، دوای کۆمەڵکوژی شنگال.
وێرانییەکانی مەزارگەی ئێزیدی مام ڕەشان لە چیای شنگال دوای لەناوبردنی لەلایەن دەوڵەتی ئیسلامی.

چەوساندنەوەی ئێزیدییەکان لانیکەم لە سەدەی دوازدەی زایینییەوە درێژەی ھەیە[١][٢][٣] ئێزیدییەکان کەمینەیەکی ئایینین و زۆربەیان بە کوردی کرمانجی قسە دەکەن، و بە ڕەسەن خەڵکی کوردستانن.[٤] ئایینی ئێزیدی لەلایەن موسڵمانان و ئیسلامییەکانەوە وەک «شەیتانپەرستی» سەیر دەکرێت.[١][٥][٦][٧] ئێزیدییەکان لە سەدەکانی ناوەڕاستەوە لەلایەن موسڵمانانی دەوروبەرییانەوە ھێرشیان لەسەر بووە و کە دیارترینیان سەفەوییەکان، و عوسمانییەکان بوون، دواتریش ھۆز و میرنشینە کورد و عەرەبییەکانی تر.[٥][٢][٨] دوای کۆمەڵکوژی ھەزاران ئێزیدی لە شەنگال لە ساڵی ٢٠١٤ لەلایەن داعشەوە دەست کرا بە کۆمەڵکوژی نەتەوەیی و کولتووری و ئایینی ئێزدییەکان لە ناوچەکە،[٥] ئێزیدییەکان ھێشتا ڕووبەڕووی جیاکاری دەبنەوە لەلایەن حکوومەتی عێراقەوە.

سەرەتای توندوتیژییەکان

[دەستکاری]

دوای ئەوەی لە سەدەی دەیەمدا بەشێک لە عەشیرەتە کوردە ئیسلامییەکان، لە چیای ھەکاریدا بەشدارییان کرد لە چەوساندنەوەی ئێزیدییەکان، لەژێر کاریگەری بیروڕای ئیسلامی.[٢][٩] کوردە موسڵمانەکان بە ھۆکاری تێنەگەیشتن لە ئایینەکەیان، بە دڕندەیی و توندوتیژی ھێرشیان کردە سەر ئێزیدییەکان.[٩] ھەندێک جار لە کاتی ئەم کۆمەڵکوژییانەدا کورد و عەرەب و تورکە موسڵمانەکان ھەوڵیان دەدا ئێزیدییەکان ناچار بکەن موسڵمان ببن.[١٠][١١] نزیکەی ھەموو دانیشتووانی ئێزیدی بەھۆی ئەو کۆمەڵکوژییانەی کە کورد و تورکە موسڵمانەکان لە سەدەی نۆزدەھەمدا ئەنجامیان دا، نزیک بوون لەوەی بە یەکجاری بسڕێنەوە.[١٢][١٣]

تێڕوانینی ئێزیدییەکان بۆ چەوساندنەوەکان

[دەستکاری]

بیرھێنانەوەی چەوساندنەوەکان، بەشێکە لە ناسنامەی ئێزیدییەکان.[١٤] ئێزیدییەکان لە مێژووی خۆیاندا باس لە ٧٤ جینۆساید دەکەن و ئەو جینۆسایدانە بە ڕۆژگاری ڕەشی خۆیان ناودەبەن.[١٥][١٦] جینۆسایدی کۆتایی ژمارە ٧٤، ئاماژەیە بۆ جینۆسایدی ئێزیدییەکان لەلایەن تیرۆریستانی داعشەوە.[١٧][٩][١٨]

سەرچاوەکان

[دەستکاری]
  1. ^ ئ ا Asatrian، Garnik S. (2014). «Part I: The One God - Malak-Tāwūs: The Leader of the Triad». The Religion of the Peacock Angel: The Yezidis and Their Spirit World. Gnostica. Abingdon, Oxfordshire: Routledge. pp. 1–28. doi:10.4324/9781315728896. ISBN 978-1-84465-761-2. OCLC 931029996.
  2. ^ ئ ا ب Naby، Eden (2009). «Yazīdīs». لە Esposito، John (ed.). The Oxford Encyclopedia of the Islamic World. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-530513-5. لە ڕەسەنەکە لە ٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە. {{cite book}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی)
  3. ^ Acikyildiz، Birgul (2014-08-20). The Yezidis: The History of a Community, Culture and Religion (بە ئینگلیزی). Bloomsbury Academic. ISBN 978-1-78453-216-1.
  4. ^ Nelida Fuccaro (1999). The Other Kurds: Yazidis in Colonial Iraq. London & New York: I. B. Tauris. p. 9. ISBN 1-86064-170-9.
  5. ^ ئ ا ب {{cite encyclopedia}}: بیرخستنەوەی واڵا (یارمەتی)
  6. ^ van Bruinessen، Martin (1992). «Chapter 2: Kurdish society, ethnicity, nationalism and refugee problems». لە Kreyenbroek، Philip G. (ed.). The Kurds: A Contemporary Overview. London: Routledge. pp. 26–52. ISBN 978-0-415-07265-6. OCLC 919303390.
  7. ^ Jalabi، Raya (2014-08-11). «Who are the Yazidis and why is Isis hunting them?». The Guardian (بە ئینگلیزیی بریتانیایی). ISSN 0261-3077. لە 2020-12-01 ھێنراوە.
  8. ^ Guest (2012-11-12). Survival Among The Kurds (بە ئینگلیزی). Routledge. ISBN 978-1-136-15736-3.
  9. ^ ئ ا ب Kizilhan، Jan Ilhan (2017). «Individual, collective, and transgenerational traumatization in the Yazidi». BMC Medicine. 15 (1): 198. doi:10.1186/s12916-017-0965-7. ISSN 1741-7015. PMC 5724300. PMID 29224572.
  10. ^ Orient-Institut، Deutsches (1994). Population policy in Turkey: family planning and migration between 1960 and 1992. Deutsches Orient-Institut. p. 332. ISBN 978-3-89173-034-8. Throughout history, there was no shortage of attempts by Kurdish Muslims to violently convert the Yazidis to Islam.
  11. ^ Non-State Violent Actors and Social Movement Organizations: Influence, Adaptation, and Change. Emerald Group Publishing. 2017-04-26. p. 75. ISBN 978-1-78714-728-7.
  12. ^ Travis، Hannibal (2010). Genocide in the Middle East: The Ottoman Empire, Iraq, and Sudan. Carolina Academic Press. ISBN 978-1-59460-436-2. The Yazidis were nearly wiped out in massacres which were committed against them by Turks and Kurds.
  13. ^ Ghareeb، Edmund A. (2004-03-18). Historical Dictionary of Iraq. Scarecrow Press. p. 248. ISBN 978-0-8108-6568-6. Massacres at the hands of the Ottoman Turks and Kurdish princes almost wiped out the Yazidis during the 19th century.
  14. ^ «Yazidi survivors of ISIS rape told children unwelcome | Stephen Quillen». AW (بە ئینگلیزی). لە ٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
  15. ^ Savucu، Halil (2016-10-10). Yeziden in Deutschland: Eine Religionsgemeinschaft zwischen Tradition, Integration und Assimilation (بە ئەڵمانی). Tectum Wissenschaftsverlag. ISBN 978-3-8288-6547-1.
  16. ^ Kartal، Celalettin (2016-06-22). Deutsche Yeziden: Geschichte, Gegenwart, Prognosen (بە ئەڵمانی). Tectum Wissenschaftsverlag. ISBN 978-3-8288-6488-7.
  17. ^ «Iraq Yazidis: The 'forgotten' people of an unforgettable story». BBC News (بە ئینگلیزیی بریتانیایی). 2018-09-04. لە 2020-12-05 ھێنراوە.
  18. ^ Hosseini، S. Behnaz (2020). Trauma and the Rehabilitation of Trafficked Women: The Experiences of Yazidi Survivors. Routledge. ISBN 978-1-00-007869-5.
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?title=چەوساندنەوەی_ئێزیدییەکان&oldid=1365013»