وەحشی تاسمانی

وەحشی تاسمانی

جۆرە وەحشێکی تاسمانی لە پارکی پاراستنی وەحشە تاسمانییەکان لە تارانا، تاسمانیا لە ئوسترالیا
ناو(ەکان)ی تر	Sarcophilus harrisii
جۆر	شیردەر
ڕەگەز	«سارکۆفیلۆس»
شوێنی حەوانەوە	پەناگەکان
کێش	١٠ کلیلۆگرام
باڵا	نزیکەیی ٩٠ سم

مەودای دابەشبوونی وەحشی تاسمانی لە دوورگەی تاسمانیا، بە ڕەنگی تۆخ نیشان دراوە

وەحشی تاسمانی یان شەیتانی تاسمانی (بە ئینگلیزی: Tasmanian Devil) (ناوی زانستی: Sarcophilus harrisii) شیردەرێکی توورەکەداری گۆشتخۆرە و لە دارستانەکانی تاسمانیا دەژی. لە ڕابردوودا ئەم گیاندارە لە خاکەکانی ئوسترالیا و تاسمانیا دۆزرایەوە، بەڵام لەگەڵ ھاتنی مرۆڤ، نەوەکەی لە ئوسترالیا لەنێو چوو، دوا نموونەی ئەم گیاندارەش نزیکەی ٥٠٠ ساڵ لەمەوبەر نەما، ھەروەھا تاسمانیا دوورگەیەکی زۆر بچووکترە لە ئوسترالیا، دەکەوێتە باشووری ڕۆژھەڵات، بووە تاکە ناوچە بۆ بەردەوامبوون لە مانەوەی ئەم گیاندارە. قەبارەی شەیتانی تاسمانی بەقەد قەبارەی سەگێکی بچووکە و کێشی لە ١٠ کیلۆگرام کەمترە، گەورەترین توورەکەداری گۆشتخۆرە لە جیھاندا، تا ٩٠ سم گەورە دەبێت. بەزۆریی جەستەیەکی ڕەشی ھەیە و ھێڵێکی سپی لە پێشەوەی سنگ و بنی سەریدا ھەیە. ڕیشێکی درێژیان ھەیە کە شەوانە بۆ دۆزینەوەی نێچیر بەکاری دەھێنن. شەیتانەکان توانای بەرھەمھێنانی دەنگی جۆراوجۆر و بەرز و ھاوارێکی ترسناکیان ھەیە، کە وەک ئامرازێک بۆ لابردنی ھەڕەشە یان ڕێگەیەک بۆ پەیوەندیکردن بەکاری دەھێنن.

ئەو فشارەی کە چەناگەی ئەم ئاژەڵە دەتوانێت بیخاتە سەر تەنێک لە یەک تۆن زیاترە، کە بۆ شکاندن و وردکردنی ئێسکی نێچیرەکەی بەکاری دەھێنێت. لە کاتی ململانێکاندا، ڕووخساری خراپ و دەنگی ترسناکی شەیتانەکەی تاسمانیا بووە ھۆی ئەوەی دانیشتووانی سەرەتاییی ئەورووپی بە «شەیتان» ناوی ببەن. ئەم ئاژەڵانە گۆشتخۆرن و زۆرجار گۆشت و لاشەی ئاژەڵان دەخۆن. ئەگەر گۆشتیان دەست نەکەوت ئەوا ڕوەک، ماسی، ھێلکەی چۆلەکە و مێرووەکان دەخۆن. شەیتانە تاسمانییە مێینەکان لە کونەدارەکان یان چاڵ و ئەشکەوتەکاندا پەناگە بۆ خۆیان دەدۆزنەوە و لەوێ شیر بە کۆرپەکانیان دەدەن. لە ھەر دووگیانییەکدا بە تێکڕا چوار کۆرپە بۆ ماوەی ١٥ ھەفتە لە توورەکەی دایکەکەدا دەژین.

شەیتانە تاسمانییەکان لە ساڵی ١٩٤١ەوە بە شێوەیەکی یاسایی پارێزراون و لەو کاتەوە ژمارەیان زیادی کردووە، و بەپێی دوایین سەرژمێری لە ساڵانی نەوەدەکاندا ژمارەی شەیتانەکانی تاسمانیا گەیشتووەتە نزیکەی ١٥٠ ھەزار؛ بەڵام دوای ئەوە بڵاوبوونەوەی شێرپەنجەی تووش بوو، کە «وەرەمی پەمەیی» پێ دەوترێت، بووە ھۆی کەمبوونەوەی بەرچاوی ژمارەی ئەو ئاژەڵانە. ئەم نەخۆشییە باوەش لە ڕێگەی پێوەدانەوە لە شەیتانێکەوە بۆ شەیتانێکی تر دەگوازرێتەوە، و لە ماوەی کەمتر لە ساڵێکدا ئاژەڵەکە دەکوژێت. لە ناوچە چڕ و پڕ دانیشتووەکاندا ڕێژەی مردنی ئەم ئاژەڵانە گەیشتووەتە ٨٠–٩٠٪. مەترسییەکانی دیکەی لەناوچوونی شەیتانی تاسمانی بریتین لە زیادبوونی ژمارەی ڕێوی سوور، کە بە خواردنی بەچکەکانی ئەم ئاژەڵە توورەکەدارە ژمارەی ئاژەڵەکە کەم دەکەنەوە.

ناو

کەم شیردەر ھەیە لە جیھاندا ناوبانگێکی خراپی وەک شەیتانی تاسمانیا ھەبێت. زانایانی زیندەوەرناسیی ئوستراڵی ئەم ئاژەڵەیان بە "بعل الذباب" ناوبردووە. لە زاراوەی زانستیشدا ھەوراز و نشێوی زۆر ھەبووە. دوو ناوی یەکەمی ئەم ئاژەڵە بریتین لە Sarcophilus satanicus و Diabolus ursinus لە سەدەی نۆزدەھەمدا بەکارھێنران. ناوی "شەیتانی تاسمانی" لە ھاوتا ئینگلیزییەکەی "Tasmanian Devil" وەرگیراوە. ناوی ئینگلیزی بۆ ئەم ئاژەڵە دوای ئەوە ھاتووە کە دانیشتووانی ئەورووپی لە ساڵی ١٨٠٣ لە پۆرت فیلیپ بەی (ئێستا مێلبۆرن) تووشی کۆمەڵێک لەم ئاژەڵە بوون. لە ساڵی ١٨٠٦ زانای زیندەوەرناسیی ئوستراڵیی جۆرج ھاریس یەکەم وەسفی ئەم بوونەوەرەی بڵاوکردەوە: "ئەم ئاژەڵانە لە یەکەم شوێنی نیشتەجێبوونمان لە شاری ھۆبارت زۆر باو بوون و زیانێکی زۆریان بە کێڵگە پەلەوەرییەکان گەیاند. ھەموو جۆرە گۆشتێکی ھەر گیاندارێک دەخۆن، وادیارە لە ماسی و زەیتی نەھەنگیش دەخۆن، چونکە شوێنپێیان لە کەنارەکانی زەریاکاندا دەبینرێت. لە دیلێتیدا ئەم بوونەوەرانە زۆر دڕندە دەبن؛ ئەو دوو نێر و مێیەی کە بە زنجیرەوە بە دارێکەوە بەستبوومەوە، بەردەوام شەڕیان دەکرد و گازیان لە یەکتر دەگرت… ناوی ھاوبەشیان شەیتانەکانی ناوچەکەیە". بەڵام ناوی ئەم ئاژەڵە دەبێ بە دەرئەنجامی نووسینی لویزا ئان مێردیت ھەژمار بکرێت کە لە ساڵی ١٨٨٠ کتێبێکی بۆ ستایشکردنی کۆلۆنی سەردەمی ڤیکتۆریا بەڕیتانیا نووسیوە و تێیدا وتوویەتی: «ئەگەر بمانەوێت دڕندەیەکی ڕەشتر و ناشرینتر و کێویتر و نەھێڵراوتر لە شەیتانەکەمان بدۆزینەوە، دەبێت زۆر کێشەدار بین. ئەمە بۆچوونی تایبەتی منە».

پۆلێنکردن و پەرەسەندن

ئێسکەپەیکەری شەیتانێکی تاسمانی

شەیتانی تاسمانی توورەکەدارە لەگەڵ ئاژەڵەکانی تریی وەک کەنگەرو کوالا و گورگ تاسمانی. توورەکەدارەکان کۆمەڵێک شیردەرن کە لە کۆتایی سەردەمی کریتاسیۆسەوە لەسەر زەوی دەرکەوتوون؛ کۆنترین بەردبوو کە دەگەڕێتەوە بۆ شیردەرەکان بەناوی Sinodelphys szalayi لە ساڵی ٢٠٠٣ لە پارێزگای لیاوۆنینگ لە باکووری چین دۆزرایەوە و تەمەنی ١٢٥ ملیۆن ساڵە؛ بۆیە دەتوانرێت گریمانە بکرێت کە باپیرەی ھاوبەشی ھەموو شیردەرەکان کەمێک پێش ئەم سەردەمانە لە ئاسیا ژیاوە؛ بەڵام لەبەر ئەوەی کیشوەرەکان لە ڕابردوودا بەیەکەوە گرێدراون، ھەندێک لێکۆڵینەوە بە توندی پشتگیری لەو بۆچوونە دەکەن کە شیردەرە سەرەتایییەکان سەرەتا لە ئەمریکاوە سەرچاوەیان گرتووە و دواتر ڕوویان لە کیشوەرەکانی دیکە کردووە. لەسەر بنەمای ئەم بۆچوونە، شیردەرەکان لە کۆتایییەکانی کریتاسیۆس لە ئەمریکای باکوور دەرکەوتن و دواتر چوونە ئەمریکای باشوور و لەوێشەوە بۆ ئوسترالیا. دوای فراوانبوونیان لە ئەمریکای باشوور، شیردەرەکان لە ڕێگەی جەمسەری باشوورەوە چوونە ناو ئوسترالیا لە سەردەمی کریتاسی و پالیۆسین. ئەو بەردبووانەی لە ئوسترالیا دۆزراونەتەوە بریتین لە زنجیرەیەک بەردبوو کە مێژووەکەیان دەگەڕێتەوە بۆ ٢٥ ملیۆن ساڵ پێش ئێستا، کە ھاوتایە لەگەڵ سەرەتای مایۆسین و لەوانەشە کۆتایییەکانی "ئۆلیگۆسین" بێ. ئەم بەردبووانە باوباپیرانی زۆربەی شیردەرەکانی ئێستای ئوسترالیا و تاسمانیا لەخۆدەگرن. تاکە گرووپە گەورەکان کە لە مایۆسیندا ھیچ ڕزگاربوویەکیان نەھێشتەوە، شیردەرە زۆر گەورەکان بوون لە خێزانە گیاخۆرەکانی کۆن و شیردەرە قاچ درێژەکان کە لە کۆتایییەکانی پلێستۆسین لەناوچوون؛ بۆیە پێویستە پێش "مایۆسین" (پێدەچێت "ئیۆسین" یان "پالیۆسین") لەبەرچاو بگیرێت لە فراوانبوونی شیردەرەکان لە کیشوەری ئوسترالیا.

ڕەگەزی سێتباردمان (کە شەیتانی تاسمانیا ئەندامییەتی) لە کۆتایییەکانی پلێستۆسین دروست بووە. ئەمڕۆ لە کۆی ١٥ ئاژەڵە سەرەکییەکانی سەر بەم خێزانە ٤ ئاژەڵیان لەناوچوون. شەیتانی تاسمانیا گەورەترین شیردەری زیندووە کە لە بچووکبوونەوەی دوایین سەردەمی بەستەڵەک ڕزگاری بووە. توێژینەوە فایلۆجینێتیکییەکان دەریان خستووە کە نزیکترین جۆرەکان لە شەیتانەکەی تاسمانیا، شیردەرەکانن. بەڵگە گۆگردییەکان ئەوە دەردەخەن کە دابەشبوونی نێوان ئەو دوو جۆرە لە نێوان ١٠ بۆ ١٥ ملیۆن ساڵ لەمەوبەر ڕوویداوە؛ ئەمەش کاتێک بوو کە کەشوھەوای گەرم و شێداری ئوسترالیا گۆڕا بۆ کەشوھەوای سارد و وشکی سەردەمی سەھۆڵبەندان، ئەمەش بووە ھۆی لەناوچوونی بەکۆمەڵ لەنێوان جۆرەکانیدا. بەو پێیەی زۆربەی نێچیرەکان بەھۆی ئەم گۆڕانکارییەی کەشوھەوا لەناوچوون، تەنھا چەند گۆشتخۆرێکی کەم لە ژیاندا مانەوە، لەنێویاندا باوباپیرانی شیردەر و گورگی تاسمانیایە. وا بیر دەکرێتەوە کە ئەمە ئەو کاتەیە کە شەیتانی تاسمانیا وەک ڕەچەڵەکی جیاواز دەرکەوت کە گۆشت دەخوات (بە بەراورد لەگەڵ گورگی تاسمانی کە نێچیرەکەی ڕاو دەکات). کۆنترین بەردبووەکانی شەیتانی تاسمانیای ئێستا کە دۆزراونەتەوە مێژووەکەیان دەگەڕێتەوە بۆ ٧٠ ھەزار ساڵ لەمەوبەر و لەو کاتەوە جگە لە کەمبوونەوەی کەمی قەبارەی زۆر گۆڕانکاری بەسەردا نەھاتووە.

وەسف

سێ شەیتانی تاسمانی گەنج کە لەبەر خۆردا پاڵکەوتوون

شەیتانی تاسمانیا گەورەترین جۆری شیردەری گۆشتخۆر و داگیرکەرە کە لە ئوسترالیادا ماوەتەوە. ئەم ئاژەڵە جەستەیەکی ئەستووری ھەیە و سەرێکی گەورەیە و کلکێکی درێژە کە دەگاتە نیوەی درێژی جەستەی. بە پێچەوانەی شیردەرەکانی تر، قاچی پێشەوەی ئەم گیاندارە کەمێک درێژترە لە قاچەکانی دواوە، شەیتانەکان دەتوانن بە یارمەتی قاچەکانیان بۆ مەودای کورت ڕابکەن بە خێرایی ١٣ کیلۆمەتر لە کاتژمێرێکدا. قژی ئەم ئاژەڵە زۆرجار ڕەشە، ھەندێکجار نەخشی سپی ناڕێک لەسەر سنگ و بڕبڕەی پشتی ھەیە؛ بەڵام نزیکەی ١٦٪ی شەیتانەکان ڕەنگێکی لەو شێوەیەیان لەسەر جەستەیان نییە. لەوانەیە ئەم نەخشانە یارمەتی شەیتان بدەن لە کاتی ھەڵھاتن و ئاوابوونی خۆردا، بەو پێیەی ڕەنگی سپی دڕندەکە یارمەتیدەرە بۆ گەورەکردنی شکۆمەندییەکەی لەکاتی نزیکبوونەوەی ھێرشبەران. ھەروەھا دەتوانن ببنە ھۆی ئەوەی ھێرشبەر زیان بە ناوچە کەمتر ھەستیارەکانی جەستەی ئاژەڵەکە بگەیەنێت و برینەکانی بۆ ناوچەی سنگی لاببات. ئەم شوێنەوارانە زۆرجار لە ھەمان شوێنی سپیدا دەبینرێن. شەیتانەکانی نێر ھەمیشە لە مێینەکان گەورەترن. تێکڕای درێژی سەر و جەستەیان ٦٥٫٢ سم و درێژی کلکیان ٢٥٫٨ سم و کێشیان دەگاتە ٨ کیلۆ. تێکڕای درێژی سەر و جەستەی مێینەکان ٥٧ سم و کلکی ٢٤٫٤ سم و کێشی ٦ کیلۆگرامە. ئەو جۆرانەی لە ڕۆژاوای تاسمانیا دەژین بچووکترن. شەیتانەکان ٥ پەنجەی قاچی درێژیان لەسەر پێی پێشەوەیە، چواریان بەرەو دەرەوە و یەکێکیان بەرەو پێشەوە؛ و توانای کشاندنەوەی چنگەکانیان نییە.

شەیتانەکان چەوری جەستە لە کلکەکانیاندا ھەڵدەگرن و ھەروەھا شەیتانە قەڵەوەکان کلکێکی چەوریان ھەیە. کلکەکانیان توانای چەمانەوەی نییە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە فیزیۆلۆژیا و ڕەفتاری کۆمەڵایەتی و جووڵەیان. ئەم کلکە وەکو دژە کێش کاردەکات کە ڕێگری دەکات لە لەدەستدانی ھاوسەنگی لەکاتی ڕاکردنی خێرادا. ڕژێنەکانی بنی ئەم کلکە کە شلەی کۆم و ئەندامی نێرینە دەردەدەن شلەیەکی بەھێز و تیژ بەرھەم دەھێنن کە تێپەڕبوونی لە پشت سەری ئاژەڵەکەوە دیاری دەکات لەکاتی ڕۆشتنیدا. شەیتانی تاسمانیا بە ھێزێکی ھێندە گاز دەگرێت کە بەھۆی قەبارە بچووکەکەیەوە ناوازەیە. یەک گازی چەناگەی ئەم ئاژەڵە دەتوانێت ٥٥٣ نیوتن ھێز بەرھەم بھێنێت. ئەم جۆرە ھێزە دەتوانێت وایەری کانزای ئەستوور لەژێر ددانەکاندا ورد بکاتەوە. چەناگە دەتوانێت بە ٧٥–٨٠ پلە بکرێتەوە، ئەمەش ڕێگەی پێدەدات بە ھێزەوە گاز بگرێت و گۆشتی نێچیرەکە بدڕێنێت و ئێسکەکانی لەت بکات. ھێزی زۆری چەناگە بەشێکی دەگەڕێتەوە بۆ سەری تاڕادەیەک گەورەی ئەم ئاژەڵە. ددان و چەناگەی شەیتان وەک کەمتیار وان، نموونەی پەرەسەندنی یەکگرتووە.

ددانەکانی ڕەگەزی «سێتباردمان» ھاوشێوەی ددانەکانی یەکەمین شیردەرەکانن. شەیتان وەک ئاژەڵەکانی تر ددانی تیژ و گەورەی ھەیە. ئەم ئاژەڵە سێ جووت ددانی خوارەوەی پێشەوەی ھەیە و چوار جووت ددانی سەرەوەی پێشەوەی ھەیە. ئەم ددانانە لە پێشەوەی دەمی ئاژەڵەکەدا ھەڵکەوتوون. شەیتان وەک سەگ ٤٢ ددانی ھەیە کە دوای لەدایکبوون ناگۆڕدرێن بەڵام بە درێژایی تەمەن بە ڕێژەیەکی کورت گەشە دەکەن. ددانی ئەم ئاژەڵە بە تایبەتی بۆ خواردنی ئێسک پەرەی سەندووە. شەیتان چنگێکی بەھێزی ھەیە کە ڕێگەی پێدەدات لە زەویدا ھەڵکەنێت و کون دروست بکات و نێچیرەکانی ژێر زەوی بدۆزێتەوە و بە توندی لێی بدات لە نێچیرەکە. تێکەڵبوونی ددان و چنگە بەھێزەکان وا لەم ئاژەڵە دەکات بتوانێت ھێرش بکاتە سەر جۆری «وۆمباتەکان» کە کێشیان دەگاتە ٣٠ کیلۆگرام. شەیتانەکان لە پێشەوەی سەریان ڕیشێکی درێژیان ھەیە. ئەم ڕیشانە یارمەتی شەیتان دەدات لە تاریکی شەودا بەدوای خواردندا بگەڕێت و زوو بوونی شەیتانەکانی تر بناسێتەوە لەکاتی خۆراکدان. ھەروەھا ڕۆڵیان ھەیە لە پەیوەندیکردن لە نێوان دوو نموونەدا. باشترین ئامرازی ھەستی شەیتانەکان ھەستی بیستنیانە، ھەروەھا ھەستێکی زۆر بەھێزی بۆنکردنیان ھەیە کە دەتوانێت بۆنەکان دەستنیشان بکات کە تا ١ کیلۆمەتر لە دوورییەوەیە. پێدەچێت بینینی ڕەش و سپی زۆر باشیان ھەبێت لەکاتێکدا شەوانە ڕاو دەکەن. لەم حاڵەتەدا زۆر بە باشی دەتوانن شتە جووڵاوەکان دەستنیشان بکەن، بەڵام لە دۆزینەوەی شتە جێگیرەکاندا کێشەیان ھەیە.

فراوانی و پەرشوبڵاوی

سەرە ئێسکەپەیکەرێکی شەیتانێکی تاسمانی، مۆزەخانەی ئاژەڵناسی، ڕووسیا

شەیتانی تاسمانی پێشتر لە سەرانسەری ئوسترالیا و تاسمانیا دەژیا، بەڵام کاتێک سەگی کێوی لە سەردەمی پێش مێژوودا لەلایەن ڕەسەنەکانەوە ناسێندرا بۆ ئوسترالیا، ژمارەی ئەم ئاژەڵە بە خێرایی کەمی کرد تا لە دوورگەی ئوسترالیا لەناوچوو. وەھا دۆخێک بۆ گورگی تاسمانیاش سەریھەڵدا و ھەردوو ئەم ئاژەڵە توانیان پەنا بۆ دوورگەی تاسمانیا بدۆزنەوە. ھەرچەندە گورگی تاسمانیا دواتر لەناوچوو، بەڵام ئەمڕۆ شەیتانەکان لە سەرانسەری تاسمانیادا دەبینرێن، بە ناوچە شارییەکانیشەوە، ھەروەھا لە دوورگەی ڕۆبینز (کە پەیوەستە بە دوورگەی سەرەکی تاسمانیا) دەژین. ئەو ئاژەڵانەی کە لە باکووری ڕۆژھەڵات دەژین لە ڕۆژاوای ڕووباری فۆرت لە باشووری پۆرت ماکواری پەرش و بڵاون. پێشتر ئەم ئاژەڵانە لە سەدەی نۆزدەھەمەوە لە دوورگەی برونی بوون، بەڵام لە دوای ساڵی ١٩٠٠ ھیچ ئاسەوارێکیان نەدۆزراوەتەوە، ھەروەھا لە ناوەڕاستی ساڵانی نەوەدەکاندا ناسێنراون بۆ دوورگەی بێجار، کە پێدەچێت تەواوی ھەموو ڕەم ئاژەڵە تا ساڵی ٢٠٠٥ لەناوچووبن. شوێنی سەرەکی ژیانی شەیتانەکان ناوچەی ڕۆژھەڵات و باکووری ڕۆژاوای تاسمانیایە کە کەشوھەوایەکی کەم تا مامناوەندی بارانبارینی ھەیە. ھەروەھا زۆر حەزیان لە دارستانە وشکەکان و ناوچە دارستانییەکانی کەنار دەریاکانە. ھەرچەندە لە بەرزایییەکان لە تاسمانیادا نادۆزرێتەوە و چڕی ژمارەی ئەم ئاژەڵە لە باشووری ڕۆژاوای تاسمانیادا کەمە، بەڵام ژمارەیان لە ناوچە وشکەکاندا زیاترە. شەیتانەکان دارستانی کراوەیان پێ باشترە لە دارستانەکان کە دارە بەرز و ئاڵۆزەکانیان تێدایە، و ھەروەھا دارستانە وشکەکانیان لە دارستانە باراناوییەکان پێ باشترە. بەزۆری لە کەناری ڕێگاکاندا دەبینرێن کە نێچیریان زیاترە؛ بەڵام لەگەڵ ڕاکێشانی لاشەی نێچیرەکە بۆ کەناری ڕێگاکە، لەژێر ئۆتۆمبێلە تێپەڕبووەکاندا گیر دەخۆن. بە بۆچوونی ئەنجومەنی زانستی جۆرە لەناوچووەکان، گونجانی گەورەی ئەوان لەگەڵ تایبەتمەندییەکانی شارستانییەتی مۆدێرن وەک ڕێگاوبان و شارەکان، ئەوە دەردەخات کە گۆڕینی شوێنی نیشتەجێبوونیان لە ڕێگەی لەناوبردنی مرۆڤەوە لە مەترسییە جدییەکان نییە بۆ سەر ئەم ئاژەڵە. شەیتانەکانی تاسمانیا ڕاوچی شەوانەن و ڕۆژ لە دارستان یان کونەکاندا بەسەر دەبەن. وا بیر دەکرێتەوە کە ژیانی شەوانە لەم ئاژەڵانەدا پەرەی سەندووە بۆ ئەوەی لەلایەن ھەڵۆ و مرۆڤ ڕاو نەکرێت. شەیتانە تاسمانییە گەنجەکان زۆر وریان، و دەتوانن سەرکەون بەسەر دارەکاندا، بەڵام ئەمە لەگەڵ بەرزبوونەوەی تەمەندا قورستر دەبێت. ئەم گیاندارانە دەتوانن سەرکەون بەسەر لقی دارەکاندا کە تیرەکەی کەمترە لە ٤٠ سم و درێژییەکەی نزیکەی ٢٫٥ بۆ ٣ مەتر دەبێت. ھەروەھا دەتوانن سەرکەونە سەر دارەکان کە بەرزییەکەی تا ٤ مەتر یان بەرزییەکەی تا ٧ مەتر دەبێت ئەگەر دارەکە پێش ئەوەی بگاتە پێگەیشتن واتا بەتەواوی ڕاست نەبێت.

مردن

نەخۆشی «وەرەمیی» سەر ڕوخساری شەیتانی تاسمانی دەبێتە ھۆی دروستبوونی وەرەم لە دەوری ڕوخسار، ئەمەش دواجار دەبێتە ھۆی تێکچوونی شێوازی خۆراکی ئاژەڵەکە و مردنی

لە ناوەڕاستی ساڵانی نەوەدەکانەوە ژمارەی شەیتانەکانی تاسمانیا ڕووبەڕووی دابەزینێکی بەرچاو بوونەتەوە، ئەمەش بەھۆی جۆرێک لە نەخۆشی وەرەمی تووشبوو لەسەر دەموچاویان دەگەڕێتەوە. سەرچاوەی ئەم نەخۆشییە نەزانراوە، بەڵام پێدەچێت لە ئەنجامی گۆڕانکاری بۆماوەیی لە نموونەیەکی شەیتاندا سەریھەڵداوە. ئەم شێرپەنجەیە وەک مشەخۆر ڕەفتار دەکات و لە شەیتانێکەوە بۆ شەیتانێکی تر بە گازگرتن دەگوازرێتەوە. ئەم نەخۆشییە بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٩٩٦ بینراوە و لەو کاتەوە بە خێرایی لەناو ئەم ئاژەڵانەدا بڵاوبووەتەوە. مەزەندە دەکرێت کە ئەم نەخۆشییە بووەتە ھۆی کەمبوونەوەی ٢٠–٥٠٪ لە ژمارەی شەیتانەکانی تاسمانیا. بەلایەنی کەمەوە نیوەی دانیشتووانی شەیتانەکانی ناوخۆیی تووشی نەخۆشییەکە دەبن و ڕێژەی مردنی ژمارەی تووشبوو بە نەخۆشییەکە تا ٨٩٪ مەزەندە دەکرێت. قوربانیانی ئەم نەخۆشییە سەرەتا نێر و پاشان مێن؛ ھەرچەندە بەچکە شەیتانەکانیش دەتوانرێت کە تووشی ڤایرۆسەکە بن. لەگەڵ بەرەوپێشچوونی نەخۆشییەکە، ئاژەڵەکە تووشی چەندین شێرپەنجە دەبێت لە جەستەدا.

شەیتانە نەخۆشەکان چەند مانگێک دوای دەرکەوتنی یەکەم نیشانەکان دەمرن. ئەم نەخۆشییە یەکێکە لەو شێرپەنجە گواستراوانەی کە لە شەیتانێکەوە دەگوازرێتەوە بۆ شەیتانێکی تر بە گازگرتنی دەموچاو. بۆ ئەوەی ڕێگری لە پیسبوونی ژمارەی ناوخۆیی بکرێت، زانایانی زیندەوەرناسیی شەیتانەکانیان لە یەکتر جیاکردووەتەوە. بەپێی خەمڵاندنەکان زیاتر لە نیوەی شەیتانەکان لەماوەی ١٠ ساڵی ڕابردوودا بەھۆی ئەمەوە گیانیان لەدەستداوە و تەنھا ٢٠ بۆ ٥٠ ھەزار شەیتانی پێگەیشتوو لە ژیاندا ماونەتەوە. لێکۆڵینەوەکان دەری دەخەن ئەگەر ھیچ چارەسەرێک بۆ ئەم نەخۆشییە نەدۆزرێتەوە، ئەوا لەناوچوونی شەیتانەکان دڵنیایە.

کاریگەرییەکانی ئەم نەخۆشییە زیاتر دەرکەوتووە، چونکە ھاوکات بووە لەگەڵ ھێنانە ناوەوەی ڕێوی سوور بۆ تاسمانیا و زاناکان پێشبینی دەکەن ئەو دووانە پێکەوە بتوانن شەیتانەکەی تاسمانیا بنبڕ بکەن. لە ڕابردوودا شەیتانی تاسمانی لەگەڵ گورگی تاسمانی گۆشتخۆر و نێچیری سەرەکی ئوسترالیا بوون. ھەرچەندە ھەندێک جار شەیتانەکان بەچکە گورگەکانیان ڕاو دەکرد و ھەندێکجاریش بە پێچەوانەوە، بەڵام ئەم دووانە لە ھاوسەنگی ژمارەی ناوچەکەدا دەژیان و ھەروەھا وەک شیردەرە گیاخۆرەکان دەژیان. لەگەڵ لەناوچوونی شەیتان و گورگی تاسمانی لە ئوسترالیا، ھەردوو ئاژەڵەکە بۆ ماوەیەکی زۆر بە گۆشتخۆری سەرەکی تاسمانیا دادەنران تا گورگی تاسمانیا لەناوچوو و دوا نموونەش لە ساڵی ١٩٣٦ لە باخچەی ئاژەڵانی ھۆبارت مرد. بەمەش شەیتانی تاسمانی لە لووتکەی ھەرەمی خۆراک دانرا و بوو بە گەورەترین نێچیری ڕەسەن لە تاسمانیا.