نەشتەرگەریی چاو

نەشتەرگەری چاو، دکتۆری چاو
	نەشتەرگەری چاو لە سەدەکانی ناوەڕاست
پیشە
ناوەکان	پزیشکیی; نەشتەرگەر;
جۆری پیشە	پسپۆڕی
بەشە چالاکەکان	پزیشکی، نەشتەرگەری
دەربارە
خوێندنی داواکراو	دۆکتۆرای پزیشکی (M.D.); دۆکتۆرای پزیشکیی ئاستیۆپاتی (D.O.); کارناسی نەشتەرگەری (M.B.B.S.); کارناسی نەشتەرگەری (MBChB);
شوێنی; کارکردن	نەخۆشخانەکان، کلینیکەکان

نەشتەرگەریی چاو یان نەشتەرگەری ئەکیلێر (بە ئینگڵیزی: Eye surgery, Ocular surgery)، نەشتەرگەرییەکە لەسەر چاو یان ئەو ئەندامانەی کە چاو دەپارێزن، وەک پلکەکان، بە شێوەیەکی ئاسایی لەلایەن پزیشکیی چاوەوە ئەنجام دەدرێت،.^[١] چاو ئەندامێکی زۆر ناسکە وە پێویستی بە چاودێرییەکی زۆر پێش لە نەشتەرگەری، لە کاتی نەشتەرگەری و دوای نەشتەرگەری هەیە بۆ کەمکردنەوە یان نەهێشتنی زیانی زیاتر. پزیشکێکی پسپۆڕی نەشتەرگەری چاو بەرپرسیارە لە دیاریکردنی ڕێوشوێنی نەشتەرگەری گونجاو بۆ نەخۆشەکە و هەروەها بۆ وەرگرتنی پێداویستییە پێویستەکانی سەلامەتی. ئاماژەکانی نەشتەرگەری چاو لە چەند دەقێکی کۆندا دەدۆزرێتەوە کە دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای 1800 پ.ز، لەگەڵ چارەسەرە ئاوییەکان کە لە سەدەی پێنجەمی پ.ز دەست پێدەکات. ئەمڕۆ زانستی نەشتەرگەریی چاو بەردەوام دەبێت لە جۆرێکی زۆر ڕاهێنانی نەشتەرگەری، لەگەڵ تەکنیکە جۆراوجۆرەکان کە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی چاو پەرەیان پێ دراوە.^[٢]

ئامادەکاری و ئاگادارکردنەوەی پێشوەختە

چونکە چاو بە قورسی لەلایەن دەمارەکانەوە دابین دەکرێت، ھۆشبڕی زۆر گرنگە. ھۆشبڕی ناوخۆیی زیاتر بەکاردێت. زۆر جار لە تەکنیکی ھۆشبڕی تایبەت بۆ سڕکردن و کرداری خێرا بە بەکارهێنانی گێلی لیدۆکاین کەڵک وەر دەگیریێت. چونکە ھۆشبڕی بابەتی پێویستی بە هاوکاری هەیە لەلایەن نەخۆشەوە، زۆر جار ھۆشبڕی گشتی بۆ منداڵان، برینی چاو، یان ئۆربیتۆتۆمی سەرەکی، و بۆ نەخۆشە خەمۆکەکان بەکاردەهێنرێت. پزیشکەکە کە ھۆشبڕی بەڕێوەدەبات، یان پەرستاری بێهۆشکەر یان یاریدەدەری بێهۆشکەر بە شارەزایی لە ھۆشبڕی چاودا، چاودێری دۆخی دڵ و دەروونی نەخۆش دەکات. بۆ ئامادەکردنی ناوچەکە بۆ نەشتەرگەری و کەمکردنەوەی مەترسی هەوکردن، ئامادەکاریی ستێریل دەکرێت. ئەم پێشگیریانە بریتین لە بەکارهێنانی دژە عەسکەرەکان، وەک پۆڤیدین- یۆدین، و دراپی ستریل، پۆشاکی تایبەت، و دەستکێش.^{[ژێدەر پێویستە]}

جۆرەکانی نەشتەرگەری چاو

نەشتەرگەری گۆڕینی لێنزە سروشتیەکانی چاو

ئەم جۆرە نەشتەرگەرییە بریتییە لە گۆڕینی لێنزە سروشتیەکانی چاو بە لێنزێکی دەستکرد. ئەم جۆرە نەشتەرگەرییە بەهۆی لێڵ و تاریک بوونی لێنزە کریستاڵییەکانی چاو ئەنجام ئەدرێت. لێڵ و تاریک بوونی لێنزەکانی چاو بە هۆی پیری، نەخۆشی، یان پێکان کە بە شێوەیەکی ئاسایی ڕێگری دەکات لە رووناکی و لە دروست کردنی وێنەیەکی ڕوون لەسەر تۆڕینە یان ڕیتینا، دروست ئەبێ. لە سەرەتادا پزیشک هەوڵ دەدات نەخۆشییەکە چارەسەر بکات، بەڵام ئەگەر لەدەستدانی بینایی گرنگ بێت، لەوانەیە نەشتەرگەری پێویست بێت بۆ لابردنی لینزی چاو و و عادەتەن بە لێنزی پلاستیکی ناوچاو، هێزی بینایی ونبوو، جێگۆڕکێ دەکرێت. بە هۆی زۆری بڵاوبونەوەی کەیارەکتەکان، دەرهێنانی کاتاراکت باوترین نەشتەرگەری چاوە. پشوودان دوای نەشتەرگەری پێشنیار دەکرێت.^[٣]

نەشتەرگەری گلاوکۆما

گلاوکۆما کۆمەڵێک نەخۆشییە کە کاریگەری لەسەر دەماری بینایی هەیە کە دەبێتە هۆی لەدەستدانی بینایی و زۆرجار بە پەستانی ناوەوەی بەرز دەبێتەوە. چەندین جۆری نەشتەرگەری گلۆکۆم بوونیان هەیە، هەروەها جیاوازی یان تێکەڵەی ئەو جۆرە نەشتەرگەریانە دەتوانێت ئاسانکاری بکات بۆ هەڵهاتنی زڵالیەی زیاده لە چاو و بۆ نزمکردنەوەی پەستانی ناوەوەیی. هەندێکیش بە کەم کردنەوەی بەرهەم هێنانی زڵالیە لە چاو، پەستانی ناوەوەیی کەم دەکەنەوە.

نەشتەرگەری لەیزەری چاو

هەرچەندە مەرجەکانی نەشتەرگەری لەیزەری چاو و نەشتەرگەری رفراکتیڤ (بینایی لاواز) بە شێوەیەکی گشتی وەک یەک بەکار دەهێنرێت، بەڵام ئەمە بەو شێوەیە نییە. لەیزەرەکان لەوانەیە بەکار بهێنرێت بۆ چارەسەرکردنی دۆخێکی جیاواز له بینایی هەژار (وەک مۆرکردنی ڕیتینای دڕاو). نەشتەرگەری لەیزەری چاو یان نەشتەرگەری کۆرنی لەیزەری نەشتەرگەری پزیشکییە کە لەیزەرێک بەکاردێنێت بۆ دووبارە شێوەکردنەوەی ڕووی چاو بۆ ڕاستکردنەوەی جۆرە جیاوازەکانی لاوازی بینینی چاو وەک میۆپیا (کورتبینی)، هایپەرمێترۆپیا (دووربینی)، و ئەستیگماتیزم (چەماوەی نایەکسان لە ڕووی چاو). گرنگ ئەوەیە نەشتەرگەریی رفراکتیف لەگەڵ هەموو کەسێکدا ناگونجێت و لەوانەیە خەڵک بەو بۆنەیەوە بدۆزنەوە کە هێشتا چاوێلکه دوای نەشتەرگەری پێویستە.^[٤]

نەشتەرگەری رفراکتیڤ

نەشتەرگەری رفراکتیڤ یان بینایی لاواز بە مەبەستی ڕاستکردنەوەی هەڵەکانی شکان لە چاو، کەمکردنەوە یان نەهێشتنی پێویستی بۆ لێنزی ڕاستکەرەوە، بە کاردێت.

کراتۆمیلیۆسیس شێوازێکە لە نەشتەرگەری چاو بۆ گۆڕینی پێکهاتە و شێوەی کۆرنیە بۆ بۆ باشترکردن هێزی بینایی.
کراتوپلاستی ئۆتۆماتیکی لامێللار
لەیزەرەوە یارمەتیدەرە لە سیتو کراتۆمیلۆس (LASIK)^[٥]
لەیزەر یارمەتی کراتۆمیلیلیسی لاوەکی (LASEK)ی دا، ئەی ئێپی لاسیک
کەرەکتۆمی فۆتۆرفرۆکتیڤ^[٦]
لیزەری گەرمایی کەرۆتۆپلاستی
کرۆتۆپلاستی رەسمی شەپۆلی رادیۆ-فرێکانس بەکاردێنێت بۆ گرژکردنی کۆلاجنی کۆرنە. ئەوە بەکاردێت بۆ چارەسەرکردنی هایپەرۆپیای مامناوەند بۆ مامناوەندی
لیمبال بڕینەکان ئارامکەرەوەی لیمبال بچووکی ئەستیگماتیزم ڕاست دەکاتەوە
کەرەتۆمی ئەستیگمای، کەرەتۆمی ئارکیات، یان کەرەتۆمی ترانسڤێر
کەرەتۆمی تیشکی
کەرەتۆمی شەشگۆشەیی
ئیپیکراتۆپاکیا لابردنی ئیفیتێلیۆمی کۆرنیە و جێگۆڕکێ بە دوگمەی کۆرنە پارچەکراو^[٧]
ئەڵقەکانی ناوەوە یان پارچە ئەڵقەی کۆرنە
لێنسی پەیوەندی نەگونجاو
هەڵگەڕانەوەی پریسبیۆپیا
سیکلرۆتۆمی دووریی
نەشتەرگەری بەهێزکردنی سکلێراڵ بۆ کەمکردنەوەی میۆپیای تێکدەر

نەشتەرگەری کۆرنیاڵ

نەشتەرگەری کۆرنیال (کۆرنیە) زۆرترین نەشتەرگەری شکانەوەی تێدایە، هەروەها:

نەشتەرگەری چاندنی کۆرنیە بەکاردێت بۆ لابردنی کۆرنیای لێڵ/نەخۆشی و جێگرتنەوەی بە کۆرنیای ڕوون.
کەرۆتۆپلاستی چوونە ناوەوە
کەراتۆپرۆسیس
کەراتکتۆمی فۆتۆتراپیوتیک^[٨]
دەرهێنانی Pterygium
تاتۆکردنی کۆرناڵ
ئۆستیۆ ئۆدۆنتۆ-کێراتۆپرۆسێس

نەشتەرگەری ڤیترۆریتین

نەشتەرگەری ڤیترۆریتینی بریتین لە:

ڤیترێکتومی^[٩]
فۆتۆکۆاگۆلەیشنی پان ڕیتینال جۆرێکە لە چارەسەری فۆتۆکۆاگۆلەیشن کە لە چارەسەری ڕیتینۆپاتیسی شەکرە بەکاردێت
چاککردنەوەی جیاکەرەوەی ڕیتیناڵ
چاککردنەوەی کونی ماکولەر
بەشێویەکی چینی سکرۆکتۆمی
بەشێویەکی چینی سکلێرۆسیکۆرۆیدکتۆمی
سکلێرۆسیکلۆکۆرۆدۆیدێکتۆمی
سکلێرۆکۆرۆیدیکتۆمی لاوەکی بەشی
سکیلرۆتۆمی پاشینە، کردنەوەیەکە بۆ ناو ڕەوشتەکان لە ناو سکێڵرا، بۆ تینای جیاکراو یان لادانی جەستەیەکی بیانی
دەماری تیشکی بینایی
نەشتەرگەری گواستنەوەی ماکولەر

نەشتەرگەری ماسولکەی چاو

ساڵانە بە نزیکەی 1.2 ملیۆن ڕێکار نەشتەرگەری ماسولکەکانی دەرەوەی چاو سێهەمی نەشتەرگەری چاو لە ویلایەتە یەکگرتووەکانە.

نەشتەرگەری ئۆکولۆپلاستیک

نەشتەرگەری ئۆکولۆپلاستیک، یان ئۆکۆلۆپلاستیک، ئەو تایبەتمەندییە لە پزیشکی چاودایە کە مامەڵە لەگەڵ بنیاتنانەوەی چاو و پێکهاتە هاوبەشەکاندا دەکات.

نەشتەرگەری پلک
نەشتەرگەری ئۆربیتال

نەشتەرگەری ئۆکۆلۆپلاستیکی تر:

دەرزی بۆتۆکس
مایکرۆدێرمابرایسۆنی سەرووپێڵ
ناوچاوی ئەندۆسکۆپی و برۆولیفت
بەرزکەرەوەی دەموچاو (ریتدیکتۆمی)
لیپۆسکۆشنی دەم و چاو و مل
برۆپلاستی

نەشتەرگەری بە ئامێری فرمێسکەوە

داکریۆسیستۆرینۆستۆمی یان داکریۆسیستۆرینۆتۆمی کردارێکە بۆ گەڕاندنەوەی لێشاوی فرمێسک بۆ ناو لووت لە دەمی دەماغ کاتێک کە داکتەی ناسۆلاکریمال کار ناکات
کانالیکولودۆکریۆسیستۆتۆمی چاککردنەوەی نەشتەرگەرییە بۆ داشکاندنی بە شێوەیەکی ھەنگاوی کە پارچە داخراوەکە دەردەکرێت و کۆتاییە کراوەکە دەچێتە پاڵ ساکی سکیڵ
کانالیکولۆتۆمی تیژکردنی پەنکتۆمی درووشم و کانالیکولۆس بۆ حەسانەوەی ئیپیفۆرا
داکریۆدینکتۆمی لادانی نەشتەرگەری غزەیەکی درەوشاوەیە
داکریۆسیستکتۆمی لادانی نەشتەرگەری بەشێک لە ساکی دۆشاوییە
داکریۆسیستۆستۆمی بریقەدارێکە بۆ ناو ساکی درووشم، عادەتەن بۆ بەرزکردنەوەی ئاوەڕۆ
داکریۆسیستۆمی بریقەدارێکە بۆ ناو ساکی دۆشاوی

لابردنی چاو

سڕینەوە بریتییە لە لابردنی چاو کە ماسولکەکانی چاو بەجێدەهێڵێت و ناوەڕۆکە ئۆربیتالەکان بە دەست نەهێلێت ھەروەھا ھەڵوەھا ھەڵوەھێنانی
ناوەڕۆکەكانی چاو، بە جێ هێشتنی توێکڵی سکلێراڵ بە نەكەستی. عادەتەن ئەنجام دەدرێت بۆ کەمکردنەوەی ئازار لە چاوێکی کوێردا.
دەرخستنەکە لابردنی هەموو ناوەڕۆکە ئۆربیتالییەکانە، لەوانە چاو، ماسولکەکانی دەرەوەی چاو، قەڵەو، و شانەی گرێدان؛ عادەتەن بۆ تۆمۆری ئۆربیتاڵی خراپ^[١٠]

نەشتەرگەری تر

زۆرێک لەو ڕێکارە باسکراوانە مێژوویین و بە هۆی مەترسی ئاڵۆزییەوە پێشنیار ناکرێت بە تایبەتی، ئەمانە بریتین لە کردارەکان لەسەر جەستەی سیلاری لە هەوڵێکدا بۆ کۆنترۆڵکردنی گلۆکۆم، چونکە نەشتەرگەری زۆر سەلامەتتر بۆ گلۆکۆم، لەوانە لەیزەر، نەشتەرگەری نەکردن، نەشتەرگەری پاڵاوتنی پاسەوانیکراو، و داگرتنی ڤالی سیتۆن داهێنراوە.

سیلیارۆتۆمی بەشی نەشتەرگەری ناوچەی سیلیاری لە چارەسەری گلۆکۆمە.
سیلیکتۆمی بریتییە لە لابردنی نەشتەرگەری بەشێک لە جەستەی سیلەی یان لابردنی نەشتەرگەری بەشێک لە پەراوێزی پلکێک کە ڕەگی برژەکان لەخۆ دەگرێت.
سیلۆتۆمی بەشێکی نەشتەرگەری دەمارە سیلیاریەکان.
کردنەوەیەکی کۆنژتیڤانسترۆستۆمی کردنە کە لە کۆل-دو-ساکی ژێرەوە دروست کراوە بۆ ناو سینوسی ماگزیلاری بۆ چارەسەری ئیپیفۆرا.
کۆنجوکتیڤۆپلاستی نەشتەرگەری پلاستیکە لە کۆنژنکتیڤا

سەرچاوەکان

^ «Ophthalmologic Surgery – procedure, recovery, blood, pain, complications, time, infection, medication». www.surgeryencyclopedia.com.
^ «The History of Ophthalmology».
^ Uhr Barry W (2003). «History of ophthalmology at Baylor University Medical Center». Hi Proc (Bayl Univ Med Cent). 16 (4): 435–438. doi:10.1080/08998280.2003.11927941. PMC 1214563. PMID 16278761.
^ «Laser Eye Surgery Suitability». Optical Express. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی ئەیلوولی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە 2014-11-25 ھێنراوە. {{cite news}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی)
^ «Laser In-Situ Keratomileusis (LASIK) – procedure, recovery, pain, complications, time, infection, medication, prep». www.surgeryencyclopedia.com.
^ «Photorefractive Keratectomy – procedure, recovery, pain, complications, time, infection, cells, risk». www.surgeryencyclopedia.com.
^ «Corneal Transplantation – procedure, recovery, blood, removal, complications, adults, time, infection». www.surgeryencyclopedia.com.
^ «Indiana University Department of Ophthalmology – Phototherapeutic Keratectomy (PTK)». iupui.edu. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی شوباتی ٢٠٠٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٥ ھێنراوە.
^ «vitrectomysurgery». iupui.edu. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی شوباتی ٢٠٠٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٥ ھێنراوە.
^ «Exenteration – procedure, recovery, blood, tube, removal, pain, complications, infection». www.surgeryencyclopedia.com.

دەروازەی پزیشکی

[1] «Ophthalmologic Surgery – procedure, recovery, blood, pain, complications, time, infection, medication». www.surgeryencyclopedia.com.

[2] «The History of Ophthalmology».

[3] Uhr Barry W (2003). «History of ophthalmology at Baylor University Medical Center». Hi Proc (Bayl Univ Med Cent). 16 (4): 435–438. doi:10.1080/08998280.2003.11927941. PMC 1214563. PMID 16278761.

[4] «Laser Eye Surgery Suitability». Optical Express. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی ئەیلوولی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە 2014-11-25 ھێنراوە. {{cite news}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی)

[LASIK-5] «Laser In-Situ Keratomileusis (LASIK) – procedure, recovery, pain, complications, time, infection, medication, prep». www.surgeryencyclopedia.com.

[6] «Photorefractive Keratectomy – procedure, recovery, pain, complications, time, infection, cells, risk». www.surgeryencyclopedia.com.

[cornealtransplant-7] «Corneal Transplantation – procedure, recovery, blood, removal, complications, adults, time, infection». www.surgeryencyclopedia.com.

[8] «Indiana University Department of Ophthalmology – Phototherapeutic Keratectomy (PTK)». iupui.edu. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی شوباتی ٢٠٠٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٥ ھێنراوە.

[9] «vitrectomysurgery». iupui.edu. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی شوباتی ٢٠٠٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٥ ھێنراوە.

[10] «Exenteration – procedure, recovery, blood, tube, removal, pain, complications, infection». www.surgeryencyclopedia.com.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]