مەھابارەتە

وێنەیەک لە کتیبێکی کۆنی مەھابارەتە

مەھابارەتە یەکێک لە دوو کتێبی پاڵەوانی ھیندستانی کۆنە. ئەم کتێبە لە سەدەی پێنج یان شەشی پ. ز نووسراوە. مەھابارەتە زۆرتر لە سەدھەزار بەیتی ھەیە و بەمەش بووەتە درێژترین سروودی جیھان. ئەم کتێبە باسی مێژووی پاڵەوانی و ئەفسووناوی وڵاتی ھیندستانە.

مەھاباراتا بەشێکی گرنگی کولتوری نیمچە کیشوەری ھیندستان پێکدەھێنێت و یەکێکە لە دەقە سەرەکییەکانی ئایینی ھیندۆسی. ڕووداوەکانی ھەوڵێکن بۆ گفتوگۆکردنی ئامانجە مرۆیییەکان (ئارتا یان ئامانج، کاما یان چێژ، دارما یان ئەرک، مۆکشا یان ڕزگاربوون) لەناو نەریتێکی دێریندا کە ھەوڵدەدات پەیوەندی نێوان تاک و کۆمەڵگا و جیھان، سروشتی خود، و کردەوەکانی کارما ڕوون بکاتەوە.

ناونیشانەکەی بە واتای «داستانی بنەماڵە مەزنەکەی بەھاراتا» دێت. بەپێی خودی مەھاباراتا، ئەم داستانە لە دەقێکی کورتترەوە وەرگیراوە بە ناوی بەھاراتا کە لە بیست و چوار ھەزار دێڕی شیعر پێکھاتووە.

بە شێوەیەکی نەریتی، نووسینی مەھاباراتا دەدرێتە پاڵ ڤیاسا. ھەوڵی زۆر دراوە بۆ ئاشکراکردنی پەرەسەندنی مێژوویی و چینە جیاوازەکانی نووسینەوەی. مێژووی چینە سەرەتایییەکانی دەگەڕێتەوە بۆ قۆناغی کۆتایی ڤیدی (سەدەی ھەشتەمی پێش زایین) و زۆرجار شێوەی کۆتایی خۆی لە قۆناغی گۆپتیدا (سەدەی چوارەمی زایینی) وەرگرتووە.

مەھاباراتا درێژترین شیعری داستانییە لە جیھاندا، کە حەفتا و چوار ھەزار دێڕی شیعر و پارچە پەخشانی درێژی لەخۆگرتووە، و یەک ملیۆن و ھەشت سەد ھەزار وشەی تێدایە. قەبارەکەی نزیکەی دە ھێندەی ئیلیادە و ئۆدیسە پێکەوەیە، و نزیکەی پێنج ھێندەی کۆمیدیای خودایی و چوار ھێندەی ڕامایانایە. دەگوترێت ھیچ داستانێک درێژتر نییە لێی، جگە لە داستانی تبتی داستانی شا گیسار و داستانی قرغیزی داستانی ماناس.

واتای ناو

وشەی «مەھاباراتا» بە واتای «شا مەزنەکە بەھاراتا» دێت. شیعرەکە باس لە ڕکابەری و ململانێ و شەڕەکانی نێوان کاوراڤاکان و پانداڤاکان دەکات، کە دوو لقی بنەماڵەی بەھاراتا بوون و لەو سەردەمەدا حوکمڕانییان دەکرد. کاوراڤاکان لە بنەماڵەی دریتاراشترای باوکی یەکەمیان بوون کە نابینا بوو، و نابینایییەکەی ڕێگر بوو لەوەی دەسەڵات وەربگرێت، بۆیە پاندۆی برای، کە پانداڤاکان لەوەوە ھاتوون، دەسەڵاتی گرتە دەست. پاندۆ دواتر وازی لە تەخت ھێنا بۆ ئەوەی ببێتە ڕاھیبێکی دیندار، و دریتاراشترا لە شوێنی ئەو شانشینییەکەی وەرگرت.

کوڕەکانی دریتاراشترا (کاوراڤاکان) و پێنج ئامۆزاکەیان کە کوڕی پاندۆ بوون، پێکەوە گەورە بوون، بەڵام ڕکابەری ھەمیشە لە نێوان ھەردوو بنەماڵەکەدا گەرم بوو. ئەم ڕکابەرییە گۆڕا بۆ ناڕەزایەتییەکی توند سەبارەت بەوەی کێ میراتی تەخت وەردەگرێت. دوای ململانێیەکی تاڵ، ئامۆزا پانداڤاکان بۆ دوورخراوەیی نێردران. داستانەکە بەردەوامە لە گێڕانەوەی سەرکێشییە زۆرەکانیان، لەوانە مانەوەیان لە کۆشکی شا درۆپادا. لەوێ ھەردوو برا دوورخراوەکە کچی شایان ھێنا کە بە درۆپادی ناسرابوو.

لە ماوەی دوورخراوەییدا، پانداڤاکان چاویان بە کریشنا کەوت و دواتر وەک جەستەبووی خوداوەندی خۆیان ڤیشنۆ ناسییانەوە، کە بە ھێز و ئامۆژگارییەکانی یارمەتیدان لە بەھێزکردنیان لە شەڕەکانی داھاتوویاندا دژی کاوراڤاکان.

دوای گەڕانەوەی پانداڤاکان لە دوورخراوەیی، شانشینییەکەیان لەگەڵ ئامۆزاکانیان (کاوراڤاکان) دابەش کرد، بەڵام ئەمە ئاشتییەکی ھەمیشەیی بەدی نەھێنا. گەورەترینی برا پانداڤاکان، یودھیشترا، یاری زاری لەگەڵ یەکێک لە کاوراڤاکان کرد کە ناوی دۆریۆدانا بوو؛ بەڵام دۆریۆدانا یارمەتی لە شاکۆنی مامی وەردەگرت و ھەمیشە زاری ساختەی بەکاردەھێنا. بەھۆی ئەمەوە، یودھیشترا ھەموو شتێکی دۆڕاند، تەنانەت درۆپادی ھاوسەریشی. جارێکی تر پانداڤاکان ناچارکران بچنە دوورخراوەیی.

مەینەتییەکەیان درێژەی کێشا تا شەڕی گەورەی کوروکشێترا کە لە نێوان ساڵانی ٨٥٠ و ٦٥٠ی پێش زاییندا ڕوویدا. دەگوترێت شوێنی شەڕەکە نزیک دەلھی پایتەختی ئێستای ھیندستان بووە. ھەموو میرەکانی کاوراڤا لەم شەڕەدا کوژران و بەم شێوەیە یودھیشترا بوو بە شا، و لە حوکمڕانیدا بەردەوام بوو تا ھەستی کرد ئەرکی خۆی لە ژیاندا تەواو کردووە. لێرەدا وازی لە تەخت ھێنا و گەشتی بەرزبوونەوەی بۆ ئاسمان دەستپێکرد، ئەو و برا پانداڤاکانی تری و درۆپادی ھاوسەری. لەم گەشتەدا سەگێک یاوەرییان بوو، کە نوێنەرایەتی خوداوەندەکەیان دارمای دەکرد، کە خوداوەندی ئەرک و یاسای ئەخلاقییە لە ئەفسانە ھیندییەکاندا. دوای چەندین سەرکێشی، پانداڤاکان لە کۆتاییدا جارێکی تر لە ئاسماندا یەکیان گرتەوە.

ئەم چیرۆکەی پانداڤاکان و ئامۆزاکانیان، بابەتی سەرەکی مەھاباراتا پێکدەھێنێت، کە نزیکەی چارەکێکی داستانەکەیە. لەناو چیرۆکەکەدا چەندین حیگایەتی ئەخلاقی، ئەفسانە، و چیرۆکی پڕ لە فێرکاری ئایینی و بنەما فەلسەفییە ھیندییەکان ھەن. ھەروەھا بەشگەلێک لەسەر ھونەری حوکمڕانی و حکوومەتی باش لەخۆدەگرێت. مەھاباراتا چەندین چیرۆکی میللی تریشی تێدایە، وەک چیرۆکی نالا و دەمایانتی، چیرۆکی ساڤیتری و ساتیڤان، چیرۆکی ڕاما، و چیرۆکی شاکونتالا.

شەڕی کوروکشێترا دەرفەتێک بۆ لێکۆڵینەوە و گفتوگۆکردنی ستراتیژی سەربازی دەڕەخسێنێت، بەڵام بیرۆکەی بنەڕەتی مەھاباراتا پەیوەستە بە ئەرکی ئەخلاقی و ڕەفتاری ڕاست لە ڕوانگەی ھیندییەوە. ململانێ درێژ و ئاڵۆزەکەی کە بنەماڵەی شاھانەی بەھاراتای لەتبەرت کرد، دەرفەتی ڕەخساند بۆ ڕوونکردنەوەی ئەرک و ڕەفتاری چاوەڕوانکراوی پاشا. ھەروەھا نموونەی ئایدیالی ڕەفتار بۆ ڕەعییەت و سەربازان و ڕاھیبانی ئایینی و ئەو کەسانەی کە بەدەست ناخۆشی و کارەساتەوە دەناڵێنن، نیشان دەدات.