لێدوانی بەکارھێنەر:Yousif azamat

بەخێرھاتی بۆ ویکیپیدیا Yousif azamat! ویکیپیدیا ئینسایکڵۆپیدیایەکی ئازادی ئینتەرنێتییە کە بە دەستی بەشداربووانی خۆبەخشەوە لە سەرانسەری جیھاندا پێکدێت. سەیرکردن، لەبەرگرتنەوە و بەکارھێنانەوەی ناوەڕۆکی ویکیپیدیا ئازادە. ویکیپیدیا دەستەی نووسەران یان چاودێرانی تایبەتی نییە و ھەموو کەس لەسەر ئینتەرنێت دەتوانێت دەستکاری و چاودێریی وتارەکانی بکات. ئەم ویکیپیدیایە کە بە شێوەزاری ناوەندی (سۆرانی) لە زمانی کوردی (Central Kurdish Branch) دەنووسرێت، لە ٢٠٠٩ەوە لە ویکیپیدیای کوردیی باکووری (کورمانجی) بە ھۆی چەند کێشەی تەکنیکی و زمانەوانییەوە جیا بووەتەوە و ئێستا ٥٤٬٨٩٣ وتار و ١٦٦ بەشداربووی چالاکی ھەیە. ویکیپیدیا بە شێوەزارەکانی تری زمانی کوردی ویکیپیدیای کوردیی باکووری ویکیپیدیای کوردیی باشووری ویکیپیدیای کوردیی زازاکی بەر لە ھەموو شتێک، باشترە لەگەڵ سیاسەتەکانی ویکیپیدیا ئاشنا بیت: پێنج کۆڵەکە، سیاسەتەکان و ستانداردەکانی ویکیپیدیا کە لەسەر ئەوان بنیات نراوە. ویکیپیدیا چی نییە، ئەو شتانە کە بە تەواوی لە ناوەرۆکی ویکیپیدیا دوورن. بێلایەنی ڕوانگە، پێویستە ھەموو ڕوانگە زۆرینەکان و کەمایەتییە بەرچاوەکان ئاماژەی پێ‌بکرێت. ئاماژە بە سەرچاوە، پێویستە زانیارییەکان سەلماندنی بێت و ئاماژە بکرێت بە ژێدەری وەرگرتنیان. نووسینی ناسراوەکان، ئەم بابەتانە کە پێشتر لە شوێنێکی تر بڵاو نەکراونەتەوە یان ناودار نین، ناکرێ لە ویکیپیدیادا بڵاو بکرێتەوە. ئەم پەڕەیە تایبەت بە تۆیە و پێی دەوترێت پەڕەی بەکارھێنەر، لەوێدا دەتوانیت خۆتی تێدا بناسێنیت ئەگەر ئارەزووت کرد، ئەمەش پەڕەی لێدوانەکەتە و بەکارھێنەرانی تر لە ڕیگای ئەم پەڕەیەوە پەیوەندیت لەگەڵ دەگرن. لە پەڕەی بەکارھێنەریت و لێدوانەکەتدا ئەمانە لەبەر چاو بگرە: تکایە ئەم شتانە کە پەیوەندی بە ویکیپیدیا و ئینسایکڵۆپیدیاوە نییە لە پەڕەی بەکارھێنەریتدا مەھێنە. لە کاتی وتووێژدا ڕێساکانی وتووێژ لەبەر چاو بگرە. لە کۆتاییدا و دوای نووسینی بیروڕات، بە بەکارھێنانی ~~~~ یان کرتەکردن لەسەر دوگمەی پەیامەکەت واژوو بکە. ویکیپیدیای کوردی شوێنێکە بۆ پەرەپێدان و ناساندنی زمان و چاندی کوردی و کۆکردنەوەی زانیارییەکان لە یەک جێگەدا. بەشداریی ھەموو کەسێک ڕاستەوخۆ دەخرێتە ویکیپیدیای کوردی و پێویستی بە پەسەندکردنی کەس نییە. بۆ بەشداریکردن لە ویکیپیدیای کوردی: پێش ھەموو شتێک لێرەدا دەتوانی لەگەڵ ویکیپیدیا ئاشنا بیت. ئاگاداری تەختەکلیلی ستاندارد و ڕێنووسی زمانی کوردی ببە. خولی فێرکاری و ڕێنمای خێرای دەستکاری ببینە و لە پەڕەی خۆڵەپەتانێ ئەوەی فێر بووی تاقی بکەوە. ئەم فێرکارییە دەتوانێ بە باشی یارمەتیت بدات بۆ ئاگاداری سەبارەت بە مەرجەکانی وتارەکان لە ویکیپیدیا. لە کۆتاییدا، ھەر کات سەبارەت بە ھەر شتێک لە ویکیپیدیادا پرسیار، ڕەخنە یان پێشنارێکت بوو، دەتوانی لە پرسگادا باسی بکەی، بەکارھێنەرانی بەئەزموون بەخۆشحاڵییەوە گوێبیس و وەڵامدەر دەبن. دەتوانی بۆ پرسیار و لێدوانی تاکەکەسی پەڕەی لێدوانی بەکارھێنەرانی تر، و سەبارەت بە بابەتی وتارەکان، پەڕەی وتووێژی وتارەکان بەکاربێنیت.

-- چالاک _وتووێژ ‏١٦:٠٥، ٤ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠ (UTC)

شێرپەنجەی مەمک

شێرپەنجەی مەمک

شێرپەنجەی مەمک شێرپەنجەیەکە کە لە شانەی مەمکەوە پەرە دەستێنێت . نیشانەکانی شێرپەنجەی مەمک (گرێیەک لە مەمکدا، گۆڕانکاری لە شێوەی مەمک، وشک بوونەوەی پێستی مەمک واتا وەکو توێکڵی پرتەقاڵی لێ دێ، دەرچوونى شلەمەنی لە مەمکەوە ، چوونەوەیەکی گۆی مەمک، یان پەڵەی سوور یان پەڵەی ). لەو کەسانەی کە ئەم نەخۆشییەیان هەیە کە بە سەختی بڵاوبووبۆتەوە ڕەنگە ئازاری ئێسک ، گرێی لیمفی هەڵئاوساو ، کورتی هەناسە ، یان پێستی زەرد هەبێت وەکو نیشانە.

نیشانەکان

نیشانەکانی شێرپەنجەی مەمک لەوانەیە بریتی بن لە: • گرێیەکی مەمک یان ئەستووربوون کە هەستێکی جیاوازی هەیە لەگەڵ شانە دەوروبەرەکەی.

• گۆڕینی قەبارە، شێوە یان دەرکەوتنی مەمک .

• گۆڕانکاری لە پێستی سەر مەمک، وەک چوونەوەیەکی پیستی مەمک.

• گۆی مەمکێکی هەڵگەراو یاخود چوونەوەیەکی گۆی مەمک.

• لێبوونەوەی پێست، پەڵەی پێستی زبر، هەڵکردنی پێستی دەوروبەری گۆی مەمک یان پێستی مەمک.

• سوربوون یان زبربوونەوەی پێستی پێست لەسەر مەمکەکەت وەک پێستی پرتەقاڵێک.

کاتی سەردانکردنی پزیشک

ئەگەر گرێیەک یان گۆڕانکارییەکی تر لە مەمکتدا دۆزیەوە تەنانەت ئەگەر ماموگرامێکی ئەم دواییانەش ئاسایی بوو لەگەڵ پزیشکەکەت مەوعیدێک بکە بۆ هەڵسەنگاندنێکی خێرا.

هۆکارەکان

پزیشکەکان دەزانن کە شێرپەنجەی مەمک کاتێک ڕوودەدات کە هەندێک خانەی مەمک بە شێوەیەکی نائاسایی دەست بە دابەشبوون دەکەن . ئەم خانانە بەشێوەیەکی خێراتر دابەش دەبن وەک لەوەی خانەی تەندروست ئەنجامی دەدەن و بەردەوام لە کەڵەکەبووندان، کە گرێ یان بارستە پێکئەهینن خانەکان لەوانەیە بڵاوبکەنەوە لە ڕێگەی مەمکەکەوە بۆ گرێی لیمفاوی یان بۆ بەشەکانی تری لەشت. شێرپەنجەی مەمک زۆر جار بە خانەکانی ناو کەلووەکانی بەرهەمهێنانی شیر (کارسینومی داکتال) ی هەڵاواسراو دەست پێدەکات. شێرپەنجەی مەمک هەروەها لەوانەیە لە رژێنە شانەکانەوە دەست پێ بکات کە پێی دەگوترێت ( لوبول ( کارسینومی لۆبۆل ) ی هەڵسووراو ) یان لە خانەکانی تر یان شانەی ناو مەمکدا . توێژەران فاکتەری هۆرمۆنی و شێوازی ژیان و ژینگەییان دیاری کردووە کە لەوانەیە مەترسی شێرپەنجەی مەمک زیاتر بکات . بەڵام دیار نییە بۆچی هەندێک کەس کە هیچ فاکتەرێکی مەترسییان نییە شێرپەنجە پەرە پێدەدەن، لەگەڵ ئەوەشدا کەسانی دیکە کە فاکتەری مەترسییان هەیە هەرگیز ئەو کارە ئەنجام نادەن وا دیارە شێرپەنجەی مەمک بەهۆی کارلێکی ئاڵۆز لە ماکیاژی بۆماوەیی و ژینگەکە دروست دەبێت.

شێرپەنجەی مەمکی بۆماوەیی

پزیشکەکان مەزەندە دەکەن نزیکەی 5 بۆ 10 لە سەدی شێرپەنجەی مەمک بە گۆڕانکاری جینەوە بەستراوەتەوە کە لە نەوەیەک لە خێزانێکدا تێپەڕ دەبێت . ژمارەیەک جینی بەمیرات ی موتەدکراو کە دەتوانن ئەگەری توشبوونی شێرپەنجەی مەمک زیاد بکەن ، دیاری کراوە . ناسراوترینیان جینی شێرپەنجەی مەمک 1 ( BRCA1 ) و جینی شێرپەنجەی مەمک 2 ( BRCA2 ) ن ، کە هەردووکیان بە شێوەیەکی بەرچاو مەترسی هەردوو شێرپەنجەی مەمک و هێلکەدان زیاد دەکەن . ئەگەر تۆ مێژووی خێزانی بەهێزت هەیە لە شێرپەنجەی مەمک یان شێرپەنجەی تر، لەوانەیە پزیشکەکەت تاقیکردنەوەیەکی خوێن ڕادەسپێرێ بۆ یارمەتیدان لە دەستنیشانکردنی ئەو گۆڕانکاریانەی کە لە BRCA یان جینەکانی تر هەیە کە لە ناو خێزانەکەتدا تێپەڕدەبێت. داوا کردن لە پزیشکەکەت بۆ راسپاردن بۆ ڕاوێژکاری بۆماوەیی، کە دەتوانێت پێداچوونەوە بە مێژووی تەندروستی خێزانەکەتدا بکات. ڕاوێژکاری بۆماوەیی هەروەها دەتوانێت سوود و مەترسی و سنوورداری تاقیکردنەوەی بۆماوەیی تاوتوێ بکات بۆ ئەوەی یارمەتیت بدات لە بڕیاردانی هاوبەشدا

خۆپارێزی

دەربارەی سود و مەترسیەکانی پشکنین لەگەڵ پزیشکەکەت قسە بکە. بەیەکەوە دەتوانن بڕیار بدەن کە چ ستراتیژییەکی پشکنینی شێرپەنجەی مەمک بۆتان ڕاستە.

• پرسیار لە پزیشکەکەت بکە دەربارەی پشکنینی شێرپەنجەی مەمک. گفتوگۆ لەگەڵ پزیشکەکەت بکە کاتێک دەست بە تاقیکردنەوە و تاقیکردنەوەکانی پشکنینی شێرپەنجەی مەمک بکە، وەک تاقیکردنەوەی پزیشکی ی مەمک و مامۆگرام.

• ئاشنابە بە مەمکەکانت لە ڕێگەی خۆتاقیکردنەوە بۆ مەمکبۆ هۆشیاری مەمک. ڕەنگە ئافرەتان لە کاتی تاقیکردنەوەی مەمکدا بۆ هۆشیاری مەمک ، بە ناو بەناو پشکنینی مەمکەکانیان ئاشنابن بە مەمکیان . ئەگەر گۆڕانکارییەکی نوێ، گرێ یان نیشانەی نائاسایی تر لە مەمکەکانتدا هەیە، خێرا لەگەڵ پزیشکەکەت قسە بکە. هۆشیاری مەمک ناتوانێت ڕێگری لە شێرپەنجەی مەمک بکات ، بەڵام لەوانەیە یارمەتیت بدات بۆ ئەوەی باشتر لەو گۆڕانکاریە ئاساییانە تێبگات کە مەمکەکانت پێیدا تێدەپەرێن و هەر نیشانە و نیشانەیەکی نائاسایی دەستنیشان بکەن .

• خواردنەوەی کحول لە میانڕەوی، ئەگەر بە هیچ بڕی کحولی خواردنەوەکان سنووردار بکە بۆ ئەوەی لە ڕۆژێکدا زیاتر نەخۆیتەوە، ئەگەر ویستت خواردنەوەت بۆ دیاری کرد.

• وەرزشکردن زۆربەی ڕۆژەکانی هەفتە. ئامانج بۆ ماوەی 30 خولەک وەرزش کردن لە زۆربەی ڕۆژەکانی هەفتەدا ئەگەر بەم دواییە چالاک نەبووی، لە پزیشکەکەت بپرسە کە ئایا باشە و بە هێواشی دەست پێ بکە.

• چارەسەری هۆرمۆنی پاش ماوەی دوای سوڕی مانگانە سنووردار بکە. چارەسەری هۆرمۆنی تێکەڵ لەوانەیە مەترسی شێرپەنجەی مەمک زیاد بکات . لەگەڵ پزیشکەکەت قسە بکە دەربارەی سود و مەترسیەکانی چارەسەری هۆرمۆنەکان . هەندێک لە ژنان لە کاتی وەستانی مانگانەدا نیشانە و نیشانەی بێزارکەر ئەزموون دەکەن و بۆ ئەم ژنانە لەوانەیە زیادبوونی مەترسی شێرپەنجەی مەمک پەسەند بێت بۆ ئەوەی نیشانەکانی وەستانی مانگانە و نیشانەکانی بحەسێنەوە . بۆ کەمکردنەوەی مەترسی شێرپەنجەی مەمک ، کەمترین ڕێژەی چارەسەری هۆرمۆنی گونجاو بەکاربهێنە بۆ کەمترین بڕی کات.پاراستنی کێشێکی تەندروست. ئەگەر کێشت تەندروست بوو، کار بکە بۆ پاراستنی ئەو کێشیە. ئەگەر پێویستت بە• دابەزاندنی کێش هەیە، پرسیار لە پزیشکەکەت بکە دەربارەی ستراتیجیتەندروست بۆ بە دەستهێنانی ئەمە. ژمارەی کالۆری کەم بکەوە کە هەر ڕۆژە و بە هێواشی بڕی وەرزش کردن زیاد دەکات .

• ڕێجیمێکی تەندروست هەڵبژێرە. ئەو ژنانەی کە خۆراکی سپی ناوەڕاست دەخۆن کە بە زەیتی زەیتوونی زیادە پاکیزە و گوێزی تێکەڵ دەکرێت، لەوانەیە مەترسی شێرپەنجەی مەمکیان کەم بێت. خۆراکی ناوەڕاست زیاتر جەخت لەسەر خواردنی ڕووەکی دەکاتەوە وەک میوە و سەوزەو دانەوێڵەی تەواو و لێژ و گوێز . ئەو کەسانەی کە لە ڕێجیمەکانی ناوەڕاست نوستوون، چەوری تەندروست هەڵدەبژێرن، وەک زەیتی زەیتوون، بەسەر کەرە و ماسیدا لە جیاتی گۆشتی سوور.

کەمکردنەوەی مەترسی بۆ ئەو ژنانەی کە مەترسی تووشبوونیان بە نەخۆشییەکە زۆره

ئەگەر پزیشکەکەت مێژووی خێزانەکەتی هەڵسەنگاند و دیاری کرد کە تۆ فاکتەری ترت هەیە، وەک حاڵەتی پێش شێرپەنجەی مەمک، کە مەترسی توشبوون بە شێرپەنجەی مەمک زیاد دەکات، لەوانەیە گفتوگۆ لەسەر بژاردەکان بکەیت بۆ کەمکردنەوەی مەترسیەکەت، وەک

• دەرمانە پێشگرەکان (ڕێگری لە دەرمانی کیمیایی). دەرمانەکانی بەربەستکردنی ئیسترۆجین وەک مۆدەلەتۆرەکانی وەرگری ئیسترۆجینی ئیستێروجینی ئیکسیدی و ڕێگری ئارۆماتاسێ ، مەترسی شێرپەنجەی مەمک لەو ئافرەتانەی مەترسی نەخۆشییان زۆرە کەم دەکاتەوە . ئەم دەرمانانە مەترسی نەخۆشی ەکانی لاتەنیشتیان هەیە، بۆیە پزیشکەکان ئەم دەرمانانە بۆ ئەو ژنانە دەپارێزن کە مەترسی شێرپەنجەی مەمکیان زۆر زۆرە دەربارەی سوود و مەترسیەکان لەگەڵ پزیشکەکەت.

• نەشتەرگەری خۆپارێزی . ئەو ژنانەی کە مەترسی تووشبوونیان بە نەخۆشی شێرپەنجەی مەمکیان زۆر زۆرە، رەنگە ئەوە هەڵبژێرن کە مەمکی تەندروستیان بە نەشتەرگەری لاببرێت هەروەها لەوانەیە هەڵبژێرن کە هێلکەدانەکانی تەندروستیان لاببرێت بۆ کەمکردنەوەی مەترسی هەردوو شێرپەنجەی مەمک و شێرپەنجەی هێلکەداندا. Yousif azamat (لێدوان) ‏١١:٠٨، ١٢ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠ (UTC)

نەخۆشی سیل

نەخۆشی سیل

نەخۆشی سیل نەخۆشیەکە کە هەوکردنییە کە بە زۆری بەهۆی بەکتریای (Mycobacterium Tuberculosis) توبرکولۆسەس بەشێوەیەکی گشتی کاریگەری لەسەر سییەکان هەیە، بەڵام دەتوانێت کاریگەری لەسەر بەشەکانی دیکەی لەش هەبێت زۆربەی هەوکردنەکانی ئەم نەخۆشییە هیچ نیشانەیەک نیشان نادا، کە لەو حاڵەتەدا بە نەخۆشی توبەرکولۆسەسی دواکەوتوو ناسراوە. نزیکەی 10 % ی نەخۆشی توبەرکولۆسەسی دواکەوتوو پەرەدەسێنێت دەبێته نەخۆشییەکی پێشکەوتوو کە ئەگەر نەخۆشەکە چارەسەر وەرنەگرێ لەوانەیە ببێتە هۆی مردنی. نیشانە کلاسیکەکانی ئەم نەخۆشییە کۆکەیەکی درێژخایەنە لەگەڵ پەیدابوونی خوێن لە لووت و تا و ئارەقی شەوانه و دابەزاندنی کێش. تووشبوون بەم نەخۆشییە لە ئەندامی ترەوە دەبێتە هۆی زیادبوونی نیشانەکان. نەخۆشی سیل نەخۆشییەکی درمە واتە لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی تر دەگوازرێتەوە لە رێگای با کاتێک کەسی توشبوو (دەکۆکێ, قسە دەکات, دەپژمێ). ئەو کەسانەی کە بە تیوبەرکولۆسەسی دواکەوتوو تووشدەبن ناتوانن نەخۆشییەکە بگوازنەوە. مەترسی تووشبوون بەم نەخۆشییە زیاتره لەو کەسانەی کە تووشی ڤایرۆسی ئێچ ئای ڤی بوونەوە (HIV) هەروەها لەو کەسانەی کە جگەرەکێشن. دەستنیشانکردنی نەخۆشی سیلی چاڵاک بەهۆی تیشکی ئێکسی سینگ، هەروەها پشکنینە مایکرۆسکۆبییەکان و کەلچەری شلەکانی لەشەوە بەندە . دەستنیشانکردنی نەخۆشی توبەرکولۆسەسی دواکەوتوو پشت دەبەستێت بە تاقیکردنەوەی پێستی توبرکۆلین یان پشکنینی خوێن.[1]

خاڵه سەرەکیەکان

هەرچەندە نەخۆشییەکی درمە ،بەڵام به ئاسانی لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی تر بڵاونابێتەوە. نزیکەی 1,8 ملیار کەس، یان یەک چارەکی دانیشتوانی جیهان تووشی نەخۆشی توشبوون بە نەخۆشی سیل بەڵام زۆربەی ئەو کەسانە نەخۆشی توبەرکولۆسەسی دواکەوتوو. نزیکەی ١٠ ملیون کەس نەخۆشی سیلی چاڵاکیان هەیە لە جیهاندا.[2]

کێ مەترسی تووشبوونی بە سیل زیاتره؟

چانسی توشبوون بە توشبوون بە نەخۆشی سیل بەرزترینە بۆ ئەو کەسانەی کە لە پەیوەندی نزیکن لەگەڵ ئەوانەی کە توش بوونه ئەمەش ئەوانە دەگرێتەوە: خێزان و برادەرەکانی کەسێکی تووشبوو ئەو کەسانەی کە ناوچەی جوگرافیان بەوە ناسراوە کە رێژەی تووشبوونیان بە نەخۆشی سیل زۆرە وەکو هیندتان و هەندێک بەش لە ئەفریقا و ئاسیا ئەو کەسانەی کە کار دەکەن یان نیشتەجێن له نەخۆشخانەکان، پەناگەی بێ سەروشوێن، ئاسانکاری چاکسازی، خانەی پەرستاری و خانووی نیشتەجێبوون بۆ ئەوانەی کە نەخۆشی ئایدزیان هەیە . هەموو کەسێک کە تووشی نەخۆشی سیل بێت ، نەخۆشی سیلی کارا پەرەپێنادا . ئەو کەسانەی کە بەرزترین مەترسیان لەسەر هەیە بۆ گەشەکردنی نەخۆشی تی بی چالاک ئەوانەن کە سیستەمی بەرگریان لاوازە، لەوانە:

منداڵانی ساوا و گەنج کە حاڵەتی درێژخایەنیان هەیە وەک نەخۆشی شەکرە یان گورچیلە . ئەو کەسانەی کە نەخۆشی ئایدزیان هەیە. ئەو کەسانەی کە ئەندامی خۆبەخشانەیان وەرگرتووە. ئەو کەسانەی کە نەخۆشی شێرپەنجەیان هەیە. ئەو کەسانەی چارەسەری تایبەت بە نەخۆشی خودپارێزی وەک هەوکردنی جومگەکانی ڕۆماتیزم یان نەخۆشی کرۆن دەکەن. [3]

چۆن تیوبەرکولۆسەسی دواکەتوو چارەسەر دەکرێ؟

ئەگەر تووشی نەخۆشی تبی بووی، بەڵام نەخۆشی تی بی چالاکت نەبێت، دەبێت چارەسەری دژە بەکتریا وەربگرێت. ئەم چارەسەرە میکرۆب دەکوژێ,لەوانەیە ئەم نەخؤشییە ببێتە هۆی کێشە ئەگەر چالاک بێت .

نیشانەکانی نەخۆشی سیل پشت بە وەوە دەبەستێت کە لە لەشدا بەکتریای تبی لە کوێدا گەشە دەکات . بەکتریای TB بە زۆری لە سییەکاندا گەشە دەکات نەخۆشی تبی زۆربەی جاران تووشی سییەکان دەبێت و لە سییەکاندا گەشە دەکات, کاتێک لە سییەکاندا گەشە دەکات ئەم نیشانانەی لێ پەیدا دەبێت: کۆکەیەکی خراپ کە 3 هەفتە یان درێژتر بەردەوام دەبێت ئازار لە سینگدا دەرچوونی خوێن لە کانی کؤکیندا هەستکردن بە لاوازی و ماندووبوون دابەزینی کێش هەستنەکردن بە برسێتی تا ئارەقەی شەوانە

نیشانەکانی نەخۆشی سیل لە بەشەکانی تری لەشدا پشت بەو ناوچەیە دەبەستێت کە کاریگەری لەسەر هەیە . ئەو کەسانەی کە توشبوون بە تبی دواکەوتوو هەست بە نەخۆشی ناکات و هیچ نیشانەیەکی نییە بە سیل نانوانێت بە کەسانی تردا بڵاو بکات.[4]

تیشکی ئێکس

تیشکی ئێکس تاقیکردنەوەیەکی خێراو بێ ئازارو وێنەگرتنی بێ ئازارە کە هەندێک شەپۆلی کارۆموگناتیسی بەکاردەهێنێت بۆ دروستکردنی وێنەی پێکهاتەکانی ناو سنگ و دەوروبەری . ئەم تاقیکردنەوەیە دەتوانێت یارمەتی دەستنیشانکردنی ئەو نەخۆشییانەی کە پەیوەندییان بە سییەکانەوە هەیە و یارمەتی چاودێری کردنی بدات وەک (هەوکردنی سییەکان ، شێرپەنجەی سییەکان ، سیل ، و تێکچوونی شانەی سییەکان ، کە پێی دەگوترێت فیبرۆسیس) . ڕەنگە پزیشکەکان تیشکی ئێکس بەکاربهێنن بۆ ئەوەی ببینن چەند چارەسەری دیاریکراو کاردەکات و بۆ پشکنینی ئاڵۆزی پاش هەندێک ڕێکار یان نەشتەرگەری ڕەنگە تاقیکردنەوەکە لە نووسینگەی پزیشک ، کلینیک ، نەخۆشخانە یان شوێنی دیکەی پزیشکی ئەنجام بدرێت . پێش ئەوەی تیشکی ئێکسی سنگت بۆ بێت، لە کەمەرەوە جلەکان دەگۆڕیت و جلێک لەبەر دەکەیت و ئەو شتانەی کە دەتوانێت دەست وەربدات لە تاقیکردنەوەکە لادەبەیت وەکو ( زێر, ئەڵماس, کانزاکانی تر..) تۆ دەوەستی ، دادەنیشی یان هەر بۆ تاقیکردنەوەکە ڕادەکشێیت. لەوانەیە جلێکی تایبەت لەبەر بکرێت بۆ پاراستنی ئەندامەکامی زاوزێت. لە تیشکی ئێکس تەکنیککار ئامێری تیشکی ئێکس لە پشت دیوارێک یان لە ژوورێکی تر کار دەکات زۆربەی کات تەکنیککار دوو بینین وەردەگرێت ، یەکێکیان بە هێڵیکی ڕاست و یەکێکیش لە تەنیشت سنگتەوە ، بەڵام لەوانەیە بۆچوونی زیاتر وەربگیرێت . پزیشکی تیشک وێنەکان شیدەکاتەوە و ڕاپۆرتێک دەنێرێت بۆ پزیشکەکەت. تیشکی ئێکس ی سینگ مەترسی کەمی هەیە ئەو بڕە تیشکەی لە تیشکی سینگدا بەکار هاتووە زۆر کەمە قسە لەگەڵ پزیشکەکەت یان ئەو تەکنیکاکارەی کە تاقیکردنەوەکە ئەنجام دەدات دەربارەی ئەوەی کە ئایا تۆ دووگیانی یان نا, ئەگەر دووگیان بیت و ئەگەر نەشتەرگەریەکە پێویست نەبوو، لەوانەیە چاوەڕێ بکەیت تاکو منداڵەکە لەدایکببێت ئینجا تاقیکردنەوەکە ئەنجام بدەیت. ئەگەر بە پەلە بێت تەکنیککارانیش لە کاتی ئەم تاقیکردنەوەیەدا هەنگاوی زیادە بۆ پاراستنی منداڵەکەت دەنێن.[5]

ڤاکسین

بی سی جی (BCG) ڤاکسینێکە بۆ نەخۆشی سیل. زۆر لە کەسە بیانیەکان به بی سی جی کوتراون. بی سی جی لە زۆربەی وڵاتان بەکاردێت لەگەڵ بڵاوبوونی زۆر لە نەخۆشی سیلی بۆ ڕێگرتن لە نەخۆشی سیلی منداڵی. بەرگری کوتانی بی سی جی نابێت بدرێت بەو کەسانەی کە بەرگریان نزمە (بۆ نموونە ئەو کەسانەی کە نەخۆشی ئایدزیان هەیە) یان ئەوانەی کە لەوانەیە بەرگریان نزمبێتەوە (بۆ نموونە ئەو کەسانەی کە پاڵێوراون بۆ چاندنی ئەندام).هەروەها نابێت ئەو کووتانە لە ئافرەتی دووگیان بدرێت BCG هەرچەندە هیچ کاریگەریەکی زیانبەخشی کوتانی بی سی جی لەسەر کۆرپەلە بەدی نەکراوە ، بەڵام بۆ سەلماندنی سەلامەتی ی خۆی پێویستە توێژینەوەی زیاتر بکرێت.[6]

نەهێشتنی بڵاوبوونەوەی سیل

ئەگەر نەخۆشی سیلی چالاکت هەبێت ئەوە چەند هەفتەیەکی پێ دەچێت تا توانای بڵاوکردنەوەی بەکتریای (Mycobacterium Tuberculosis) سیل بڵاوکەیتە بۆ کەسانی تر . هەتا دابینکەری تەندروستی پێت دەڵێت بگەڕێوە بۆ ڕۆتینی ڕۆژانەت، لێرەدا چەند ڕێگایەک هەیە بۆ پاراستنی خۆت و کەسانی نزیکت لە ماوەی تووشبووندا: دەرمانەکەت بە تەواوی وەربگرە وەک ئەوەی دابینکەری تەندروستی ئاڕاستە کراوە. کاتێک کۆکە دەکەیت ، دەپژمیت یان پێدەکەنی ، بە پارچە کلێنسیک دەمت داپۆشە پاشان پارچە کلێنسەکە دابخە و فڕێدە بۆ ناو تەنەکەی خۆڵ . مەچۆ بۆ کار یان قوتابخانە هەتا دابینکەری تەندروستی ت دەڵێت ئاساییە بڕۆیت. دوورکەوتنەوە لە پەیوەندی نزیک لەگەڵ هەر کەسێک. بەتەنیا لە ژووری نوستندا بنوو. زۆر جار هەوا لە ژوورەکەت دەربکە بۆ ئەوەی میکرۆبی توبرکولۆس لە ژوورەکەدا نەمێنێتەوە و کەسێکی تر تووش بکات.[7]

سەرچاوە

https://www.cdc.gov/tb/topic/basics/signsandsymptoms.htm?CDC_AA_refVal=https%3A%2F%2Fwww.cdc.gov%2Ffeatures%2Ftbsymptoms%2Findex.html

https://www.lung.org/lung-health-diseases/lung-disease-lookup/tuberculosis/learn-about-tuberculosis

https://www.lung.org/lung-health-diseases/lung-disease-lookup/tuberculosis/treating-and-managing

https://www.cdc.gov/tb/publications/factsheets/prevention/BCG.htm

https://www.nhlbi.nih.gov/health-topics/chest-x-ray

https://medlineplus.gov/tuberculosis.html#:~:text=Tuberculosis%20(TB)%20is%20a%20disease,coughs%2C%20sneezes%2C%20or%20talks.

نەخۆشخانەی مەریەمانە

نەخۆشخانەی مەریەمانە لە ساڵی ٢٠٢٠ دامەزراوە لە لایەن کەنیسەی کاثۆلیکی کلدانی. نەخۆشخانەی مەریەمانە دەکەوێتە ناو شارۆچکەی عەنکاوە سەر بە شاری هەولێر. نەخۆشخانەی مەریەمانە رێکخراوێکی بێ قازانجە (لە ڕووی داراییەوە) نەخۆشخانەی مەریەمانە خزمەتگوزاری تەندروستی پێشکەش بە هەموو باوەڕ و ئایینەکان دەکات. نەخۆشخانەکە بەناوی مریم ی پاکیزەوە ناونراوە (مریم العذراء). نەخۆشخانەکە بە بێ جیاوازی هیوا و تەندروستی و چاکبوونەوە بۆ هەموو کەسێک دەخوازێت و هەموو هەوڵەکانی خۆی دەدات لە پێناو چاکبوونەوەی نەخۆشەکان، یارمەتی پێشکەش بە هەموو کەسێک دەکات بە ڕۆحی یەکسانی و باوەڕبەخۆبوون خزمەتی هەموو چین و توێژەکانی کۆمەڵگە (هەژاران ، لاوازەکان , کەم ئەندامەکان...هتد) دەکات.

هۆبەکانی نەخۆشخانەی مەریەمانە

بەشی گورچیلە و میزەرۆ

سەنتەرەکە لەژێر سەرپەرشتی دکتۆری ڕاوێژکار و شارەزا دایە ئەم بەشە خزمەتگوزاری 24 کاتژمێر پێشکەش دەکات کە هەموو نەشتەرگەریەکان ئەنجام دەدات وەکو بەکارهێنانی (ناظور) بۆ بەرد و گرێی گورچیلە بەکارهێنانەی لێزەر و (ناظور) بۆ پرۆستات تێکشکاندنی بەردی گورچیلەیی نەشتەرگەری بۆ نەخۆشی گورچیلە , میزەڕۆ , میزڵدانی زگماکی

بەشی قەستەرە

نەخۆشخانەکە تاقیگەیەکی قەستەرەکردنی تێدایە کە قەستەرەی دڵی تێدا ئەنجام دەدریت. تاقیگەکە سەرپەرشتی دەکرێت لەلایەن پزیشکی پسپۆڕی دڵ.

بەشی نەشتەرگەری

بەشی نەشتەرگەری پێکهاتووە لە حەوت هۆبە دوو هۆبە تەرخانکراوە بۆ نەشتەرگەری نەخۆشی ژنان و منداڵ لە دایکبوون یەک هۆبە تەرخانکراوە بۆ نەشتەرگەری گشتی یەک هۆبە تەرخانکراوە بۆ نەشتەرگەری ئێسک یەک هۆبە تەرخانکراوە بۆ نەشتەرگەری گورچیلە و میزەڕۆ دوو هۆبە تەرخانکراوە بۆ نەشتەرگەری بە بەکارهێنانی (ناظور)

بەشی مندال لە دایکبوون

پیکهاتووە لە پێنج ژووری دابڕاو تایبەت بە لەدایکبوونی سروشتی کە هەموو پیداویستیەکانی تێدایە ئەم بەشە خزمەتگوزاری ٢٤ کاتژمێر پێشکەش دەکات کە ستافێکی پسپۆڕ و تایبەتمەند و لێهاتوو بەڕێوەیدەبات.

بەشی وێنەگرتنی پشکنینی (ئەشعە)

ئەم بەشە لە کۆمەڵێک ئامێری پیشکەوتوو پیکهاتووە وەکو ئامێری تیشکی ئێکس (X-Ray) ئامێری سۆنەر(Ultrasound) ئامێری سی تی سکان (CT Scan) ئامێری ئێم ئاڕ ئای (MRI Scan) ئامیری سۆناری دڵ (Echocardiography) ئامێری پشکنینی مەمک (Mammography) ئەم بەشە لە لایەن ستافێکی پرۆفشنال و لێهاتوو بەڕیوەدەبڕێت کە تایبەتمەندن بە پیشەی تیشک زانی(Radiologists).

بەشی فریاکەوتن

بەشی 24/7 ی قوربانی تایبەت بە فریاکەوتن، چاودێری یەکی زۆر لەو نەخۆشانەی کە ئامادە بن لە هەر کاتێکدا بەشەکە چارەسەری سەرەتایی بۆ نەخۆشیفراوان دەکات، تراوما هەموو ئەو حاڵەتانەی کە پێویستی بە سەرنجی دەستبەجێ هەیە بەشەکە دەروازەی تایبەت بە خۆی هەیە وەک نەخۆشەکان دەتوانن لە هەر کاتێکدا بگەن بەبێ هیچ سکاڵایەک بەشی سەرەکی کارمەندی شارەزای فریاکەوتن لە بەشەکە ئەولەویەتی حاڵەتەکان لەسەر بنەمای پێویستی پزیشکی (تریاژ).

بەشی چاودێری چڕ

بەشی تایبەتە لەگەڵ حەوت جێگەی نوستن کە پابەندە بە دابینکردنی چارەسەری ی چڕی دەرمان بۆ ئەو نەخۆشانەی کە نەخۆشی سەخت یان ژیانی هەڕەشەیان هەیە یان برینداربوون ئێمە چاودێری چاودێری بەردەوام لە نزیکەوە دابین دەکەین لە ڕێگەی دەرمانی پاڵپشتی ژیان بۆ دڵنیابوون لە چارەسەری دروست لەلایەن پزیشکی زۆر ڕاهێنراو، پەرستارەکان چارەسەرکەری هەناسەدان.

تاقیگەی کلینیکی

ئێمە پابەندین بە پێشکەش کردنی تاقیکردنەوەی تاقیگەی زۆر باوەڕپێکراو بۆ تێرکردنی پێویستی پزیشکی پزیشکی پزیشکی چاککردنەوەی تەندروستی نەخۆشەکان ئێمە خزمەتگوزاری تاقیگەیی دابین دەکەین بە دڵنیابوون لەوەی کە ئەو تاقیکردنەوە دروستەی کە لە کەسی دروست ئەنجام دەدرێت لە کاتی خۆیدا ئەنجامی دروست بەرهەم دێنی کە بە توانا کردنی دابینکەرانی بە بەکارهێنانی ئاستی دروستی سەرچاوەکانی چاودێری تەندروستی بەڕێوەبەرایەتیەکە دەکەن . بۆ گەیشتن بەو ئامانجەی سەرەوە، تاقیگەکە بەتەواوی لەگەڵ ئامێری پێشکەوتووی ئۆتۆماتیکی تەواو دا هاتووە، ئێمە پابەندین بە دابینکردنی خزمەتگوزاری تاقیکردنەوەی پزیشکی پسپۆڕ بۆ نەخۆشەکان لە یەکەکانی خوارەوە: خوێنناسی (Hematology (Blood analysis & blood bank)) هۆرمۆنەکانی زیندەکیمیای کلینیکی (Clinical Biochemistry & Hormones) هەستیاری بەرگریزانی (Immunology & Allergy) سەرۆلۆژی تووشبوون( Serology of Infections) میکرۆبیۆلۆژی هیستووپۆلۆجی پزیشکی (Clinical Microbiology & Histopathology)

دەرمانخانە

دەرمانخانەکە 24/7 خزمەتگوزاری دابین دەکات لەگەڵ چوونە ژوورەوەی خۆی لەلایەن تیمێکی پسپۆڕی دەرمانسازلە بواری چاودێری دەرمانسازی بەڕێوە دەبرێت، بەرزکردنەوەی تەندروستی دەرمانسازی بەرهەمی کوالیتی بەرز پێشکەش دەکات، بەڵگەنامەی پەیوەندی خزمەتگوزاری ەکان کارەکەیان دەگەیەنێت بە هاوکارە پرۆفیشناڵەکان کە بەرپرسن لە پشکنینی دەرمانە ڕەچەتەییەکان، پێشکەشکردنی ئامۆژگاری لەسەر بەکارهێنانی دەرمان بۆ پزیشکەکانی تری پزیشکی پسپۆڕ ڕاوێژکاری نەخۆشەکان لە بواری تەندروستیدا، ڕێگری لە نەخۆشی بەکارهێنانی گونجاو لە دەرمان.

کاتی چوونە دەرەوە لە نەخۆشخانەکە

پزیشکەکەت بڕیار دەدات کەی ئامادەی نەخۆشخانە بەجێبێڵیت پزیشکەکەت یان پەرستارەکەت هەر پێداویستییەکی تایبەت یان یارمەتییەکی تایبەتت لەگەڵ باس دەکات و باسی دەکات کە لەوانەیە پێویستبکات پلانیان بۆ دابڕێنی لەکاتی گەیشتیتەوە ماڵەوە. کۆپیەک لە پوختەی لێچوونەکەت پێش ئەوەی بڕۆیت دەدرێتە تۆ. هەبوونی ئەم زانیاریە پێش ئەوەی بڕۆیت یارمەتیت دەدات بۆ دڵنیابوون لە گواستنەوەی خاو بۆ ماڵەوە و بەردەوام بوون لە پێشکەوتن لەگەڵ چاکبوونەوەت. ئەگەر هەر نیگەرانییەکت هەیە دەربارەی لێچوونەکەت، تکایە لەگەڵ پەرستارەکەت یان پزیشکەکەت باسی ئەمانە بکە. کاتێک پڕۆسەی لێچوونەکەت تەواو بوو، ژوورەکەت ئامادە دەکرێت بۆ نەخۆشەکەی داهاتوو کە پێشتر بۆ وەرگرتن لەو ڕۆژەدا پەڕتووککراوە. پێشنیاردەکەین کە لەگەڵ ئەندامێکی خێزان یان هاوڕێیەک ڕێکبخەیت بۆ ئەوەی یارمەتیت بدات لە بەجێهیڵین لە نەخۆشخانە و گەڕانەوەت بۆ ماڵەوە. پێش گەڕانەوەت بۆ ماڵەوە، پێویستە پارە بدەی بۆ هەر خزمەتگوزاریەکی بەرپرس کە لە ماوەی مانەوەت وەرت گرتووە. دەتوانیت ئەمە بکەیت لە بەیانی ڕۆیشتنت، لە ئۆفیسی کاشێر کە دەکەوێتە دەروازەی سەرەکی نەخۆشخانەکە. ئەو نەخۆشانەی کە پێویستیان بە بەکارهێنانی هەر کەرەستەیەکی پزیشکی هەیە کاتێک دەچنە ماڵەوە، لەوانەیە لە نەخۆشخانەوە قەرزیان بکەن، لەسەر بنەمای بەردەستبوون هیچ تۆمەتێکی ناوزڕنییە بۆ ئەم خزمەتە. بۆ وردەکاری زیاتر داوا لە پەرستاری ڕاسپێردراوت بکە پەیوەندی بە بەڕێوەبەرایەتیەوە بکات بۆ هاوکاری کردن و ئاسانکاری بۆ ڕێکخستنەکان و دڵنیابە لەوەی کە هەموو پێداویستی نەخۆشەکان لەکاتی بەجێهێشتنی نەخۆشخانەکە دا دابین دەکرێت. Yousif azamat (لێدوان) ‏٢٠:٤٠، ٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ (UTC)