سەربڕین لە ئیسلامدا
سەربڕین شێوازێکی ستانداردی لەسێدارەدان بوو لە شەریعەتی پێش مۆدێرنی ئیسلامیدا. بەکارھێنانی لە زۆربەی وڵاتان تا کۆتایی سەدەی بیستەم وازی لێ ھێنرابوو. سەربڕین شێوازێکی یاسایییە بۆ لە سێدارەدان لە سعوودیە، قەتەر، یەمەن و بەپێی ئامارەکانی ڕێکخراوەی لێبوردنی نێونەتەوەیی لە ساڵی ٢٠٠١ لە ئێرانیش بەکارھاتووە، کە چیتر لەوێ بەکارناھێنرێت.
لەم دواییانەدا ڕێکخراوە توندڕەوەکانی جیھادی وەک داعش و جەماعەتی تەوحید والجھاد سەربڕینیان وەک شێوازێک بۆ کوشتنی دیلەکان بەکارھێناوە. لە ساڵی ٢٠٠٢ەوە داعش ڤیدیۆی سەربڕینی وەک جۆرێک لە تیرۆر و پڕوپاگەندە بڵاودەکاتەوە.[١][٢] ئەم کارەیان لەلایەن گرووپە چەکدارەکان و گرووپە تیرۆریستەکانی دیکەوە، ھەروەھا لەلایەن زانا و ڕێکخراوە سەرەکییەکانی ئیسلامییەوە ئیدانە کراوە.
بەکارھێنانی سەربڕین بۆ سزادان تا سەدەی بیستەم لە ھەردوو نەتەوەی ئیسلامی و غەیرە ئیسلامیدا بەردەوام بوو.[٣][٤] کاتێک یەکێک ئەم کارەی بە باشی ئەنجام دەدا سەردەمانێک بە شێوازێکی ئینسانی و شەرەفمەندانەی لە سێدارەدان دادەنرا.
سەربڕین لە شەریعەتی ئیسلام
[دەستکاری]سەربڕین شێوازێکی ئاسایی جێبەجێکردنی سزای لەسێدارەدان بوو بەپێی شەریعەتی کلاسیکی ئیسلامی.[٥] ھەروەھا لەگەڵ ھەڵواسین یەکێک بوو لە شێوازە ئاسایییەکانی لە سێدارەدان لە ئیمپراتۆرییەتی عوسمانیدا.
لە ئێستادا سعودیە تاکە وڵاتە لە جیھاندا کە لە چوارچێوەی سیستەمی یاسایی ئیسلامیدا سەربڕین بەکاردەھێنێت.[٦] زۆربەی ئەو لە سێدارەدانانەی کە لەلایەن حکوومەتی وەھابی سعودیەوە ئەنجام دەدرێن سەربڕینی ناوخەڵکی[٧][٨] کە بەزۆری دەبێتە ھۆی کۆبوونەوەی بەکۆمەڵ بەڵام ڕێگە نادرێت وێنە بگیرێت.
بەپێی ڕێکخراوی لێبووردەیی، سەربڕین لەلایەن دەسەڵاتدارانی دەوڵەتەوە لە ئێران لەم دواییانەدا لە ساڵی ٢٠٠١ ئەنجامدراوە،[٩] بەڵام تا ساڵی ٢٠١٤ چیتر نەھێنراوە. ھەروەھا لە قەتەر و یەمەن فۆرمێکی یاسایییە بۆ لە سێدارەدان، بەڵام سزاکە لەو وڵاتانەدا ھەڵپەسێردراوە.[١٠]
ڕووداوە مێژوویییەکان
[دەستکاری]- ھاوەڵانی پێغەمبەر پیاوانی ھۆزی جولەکەی بەنو قورەیزەیان بە تاوانی پێشێلکردنی پەیماننامە لە سێدارە دا، لە ساڵی ٦٢٧دا سەد کەسیانیان کوشت.
- دوای شەڕی حەتین (١١٨٧)، سەلاحەدین بە شێوەیەکی شەخسی سەری ڕیناڵدی شاتیلۆنی بڕی (بەھۆی ئەوەی خوشکی سەلاحەدین کوشتبوو) کە شوڕشگێڕێکی مەسیحی کە لە جەنگی خاچپەرستی دووەمدا خزمەتی کردووە و ھێرشەکانی دژی دوو پیرۆزترین شاری ئیسلام ڕێکخستووە.
- ھێزەکانی ئیمپراتۆرییەتی عوسمانی لە ساڵی ١٤٨٠دا بە شاری ئۆترانتۆ و قەڵاکەی داگیریان کرد و گەمارۆیان دا، بەپێی گێڕانەوەیەکی نەریتی، دوای دەستبەسەرداگرتن، زیاتر لە ٨٠٠ کەس لە دانیشتووانەکەی – کە ڕەتیانکردەوە موسڵمان سەریان بڕی. ئەوان بە "شەھیدانی ئۆترانتۆ" ناسراون.[١١] مێژوویی بوونی ئەم گێڕانەوەیە لەلایەن زانایانی مۆدێرنەوە خراوەتە ژێر پرسیارەوە.
- محەممەد ئەحمەد لە ساڵی ١٨٨٠دا خۆی بە مەھدی ڕاگەیاند و سەرکردایەتی جیھادی کرد دژی ئیمپراتۆرییەتی عوسمانی و ھاوپەیمانە بەریتانییەکانیان کرد. ئەو و شوێنکەوتووانی سەری نەیارەکانیان بڕی.
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ «Jihadists beheadings sow fear, prompt Muslim revulsion». news.yahoo.com (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ٢٢ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ Watson، James (2015-10-22). Dictionary of Media and Communication Studies (بە ئینگلیزی). Bloomsbury Publishing USA. ISBN 978-1-62892-148-9.
- ^ Roberson، Cliff (2008-06-11). An Introduction to Comparative Legal Models of Criminal Justice (بە ئینگلیزی). CRC Press. ISBN 978-1-4200-6593-0.
- ^ Rastogi، Nina Shen (٢٠ی شوباتی ٢٠٠٩). «Is there any special significance to beheading in Islam?». Slate Magazine (بە ئینگلیزی). لە ٢٢ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ Peters، Rudolph (2005). Crime and punishment in Islamic law: theory and practice from the Sixteenth to the Twenty-First Century. Library Genesis. Cambridge, UK ; New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-79226-4.
- ^ Hood، Roger (2015). The Death Penalty: A Worldwide Perspective (بە ئینگلیزی). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-870173-6.
- ^ Giovanni، Janine di (١٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤). «When It Comes to Beheadings, ISIS Has Nothing Over Saudi Arabia». Newsweek (بە ئینگلیزی). لە ٢٢ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ News، A. B. C. «Saudi Arabia's Beheading of a Nanny Followed Strict Procedures». ABC News (بە ئینگلیزی). لە ٢٢ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite web}}:|دوایین=has generic name (یارمەتی) - ^ https://www.fidh.org/IMG/pdf/Rapport_Iran_final.pdf
- ^ Kronenwetter، Michael (2001). Capital Punishment: A Reference Handbook (بە ئینگلیزی). ABC-CLIO. ISBN 978-1-57607-432-9.
- ^ «How the 800 Martyrs of Otranto Saved Rome | Catholic Answers». web.archive.org. ١٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣. لە ڕەسەنەکە لە ١٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٢ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
