تۆماس فریدمان

تۆماس فریدمان
تۆماس فریدمان;
لەدایکبوون	٢٠ی تەممووزی ١٩٥٣ی زایینی; مینیاپۆلیس، مینیسۆتا، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا

تۆماس فریدمان (بە ئینگلیزی: Thomas Friedman؛ لەدایکبووی ٢٠ تەممووزی ١٩٥٣ لە مینیسۆتا) ڕۆژنامەنووس و نووسەرێکی ئەمریکییە. فریدمان تایبەتمەندە بە سیاسەتی دەرەوە و ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست و کێشە ژینگەیییەکان و سێ جار خەڵاتی پولیتزەری بردووەتەوە.^[١]

فریدمان لە ئێستادا دوو جار لە ھەفتەیەکدا بۆ ڕۆژنامەی نیویۆرک تایمز دەنوسێت. «سوپاس بۆ دواکەوتنت» ناوی کتێبەکەی فریدمانە، کە لە ٤٩٦ لاپەڕەدا لە ساڵی ٢٠١٦ لەلایەن ستراوس ڤێگیرۆ بڵاوکراوەتەوە.

ئەم کتێبە سەبارەت بە جیھانی ئەمڕۆیە و دەیەوێت ھێزە سەرەکییەکانی گۆڕان لەجیھاندا بناسێت و پێناسەی بکات و کاریگەرییان لەسەر گەل و کەلتوورە جیاوازەکان ڕوونبکاتەوەو، ئەوەی ئەو پێی وایە گونجاوترین بەھا و کاردانەوەیە بۆ بەڕێوەبردنی ئەو ھێزانە. ڕەخنە لە فریدمان گیراوە بەھۆی پشتگیریکردنی بۆ شەڕی عێراق و شازادەی جێنشین محەممەد بن سەلمان.^[٢]

ژیان و پەروەردە

فریدمان لە ٢٠ی تەممووزی ساڵی ١٩٥٣ لە مینیاپۆلیسی مینیسۆتا لە دایک بوو. کوڕی مارگرێت بلانش و ھاڕۆڵد ئابییە. فریدمان لە تەمەنی منداڵییەوە، دەیویست ببێت بە گۆڵفێکی پرۆفیشناڵ. فریدمان زۆر یاریی وەرزشی دەکرد، و لە بارەی تێنس و گۆڵفەوە جددی بوو. فریدمان جوولەکەیە. ئەو پێنج ڕۆژ لە ھەفتەیەکدا لە قوتابخانەی عیبریی ئامادە دەبوو. پاشان چوو بۆ قوتابخانەی ئامادەییی سەینت لویس پارک، لەوێ وتاری بۆ ڕۆژنامەی قوتابخانەکەی دەنووسی.^[٣]

کاری ڕۆژنامەوانی

فریدمان دوای تەواوکردنی بڕوانامەی ماستەری چووە ناو نووسینگەی لەندەنی یونایتد پرێس ئینتەرناشناڵ. دوای ساڵێک نێردرا بۆ بەیروت کە لە حوزەیرانی ١٩٧٩ تا ئایاری ١٩٨١ لە کاتی شەڕی ناوخۆی لوبناندا دەژیا.^[٤]

تێڕوانینەکان

فریدمان بەھۆی داکۆکییە سەرسەختەکەی لە جەنگی عێراق و بازرگانیی نەبەستراو و پشتگیریی شازادە محەممەد بن سەلمانی شازادەی جێنشینی سعوودی ڕەخنەی لێ گیراوە.^[٤]^[٥]

تیرۆریزم

دوای ھێرشەکانی ١١ی ئەیلوولی ساڵی ٢٠٠١، نووسینەکەی فریدمان زیاتر سەرنجی خستە سەر ھەڕەشەی تیرۆر و ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست. ئەو خەڵاتی پولیتزەری ساڵی ٢٠٠٢ی پێبەخشرا بۆ ڕوونکردنەوەی «بۆ ڕوونی بینینەکەی، لەسەر بنەمای ڕاپۆرتی فراوان، لە لێدوان لەسەر کاریگەریی تیرۆریزم لە جیھاندا».^[٦]

عێراق

فریدمان پشتیوانی لە داگیرکردنی عێراق لە ساڵی ٢٠٠٣ کرد و نووسیبووی دامەزراندنی دەوڵەتی دیموکراتی لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست وڵاتانی دیکەی ناوچەکە ناچار دەکات ئازادی و نوێگەریی بکەن.^[٧]

ئیسرائیل

نوام چۆمسکی، فریدمان و نیویۆرک تایمز بە لایەنگریی تۆمەتبار دەکات و ئاماژە بەوە دەکات کە ڕەتی کردەوە زانیاریی پەیوەندیدار لەسەر پێشنیارەکەی یاسر عەرەفات بڵاوبکاتەوە کە ئامادەیە لە ساڵی ١٩٨٤دا دانوستان لەگەڵ سەرۆکایەتیی ئیسرائیل ئەنجام بدات. چۆمسکی لە کتێبی «ئۆھام و چەتەکان و ئیمپراتۆرییەکان» بە ناچاری دەنووسێت، فریدمان بە باشی ئاگاداری پێشنیارەکەی عەرەفات بووە، بەڵام لە جیاتیی ئەوە ڕاپۆرتیداوە کە ئیسرائیل ھەرگیز ناتوانێت ھیچ کەسێک بدۆزێتەوە بۆ دانوستان.

چۆمسکی و نۆرمان فینکلستین ھەردووکیان فریدمان تۆمەتبار دەکەن بە پەسەندکردنی پەیوەندییەکانی ئەمریکا و ئیسرائیل لەکاتێکدا گلەیی لە کەسانی تر دەکەن بۆ پاساودانی تیرۆر لەلایەن گرووپە ئیسلامییەکان و عەرەبەکانەوە. ئاماژە بە وتارێکی فریدمان دەکەن کە لە نیویۆرک تایمزدا بڵاوکراوەتەوە و تێیدا فریدمان پشتیوانی لە بۆردومانی ھاووڵاتیانی غەزە دەکات و پاساوی ئەوە دەدات کە بەو کارە خەڵک پەروەردە دەکرێن. چۆمسکی کاردانەوەی بەرامبەر بە وتارەکەی فریدمان ھەبوو بە گوتەنی «بەپێی ئەم جۆرە لێدوانە، ھەوڵی ئوسامە بن لادن بۆ پەروەردەکردنی ئەمریکییەکان لە ١١/٩ کارێکی زۆر جێی ستایشە، ھەروەک ھێرشی نازییەکان بۆ سەر لیدزی و ئۆبرادۆ، وێرانکردنی گرۆنزی لەلایەن ڤلادیمیر پوتین و زۆرێک لە ئۆپراسیۆنە دیارەکانی دیکە».^[٨]

سەرچاوەکان

^ «Archived copy». FamilySearch. لە ٥ی ئازاری ٢٠١٦ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٥ی کانوونی دووەمی ٢٠١٥ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: archived copy as title (بەستەر)
^ «Why the World Is Flat». Wired.com. May 2005. لە February 12, 2014 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە February 6, 2012 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |archive-date= (یارمەتی)
^ «Archived copy». لە ڕەسەنەکە لە ٢ی ئایاری ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی ئەیلوولی ٢٠١٦ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: archived copy as title (بەستەر)
^ ^ئ ^ا «Notable Alumni | The American University in Cairo». www.aucegypt.edu. لە ٢٩ی نیسانی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٠ی نیسانی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
^ «Brandeis University :: News». My.brandeis.edu. لە ڕەسەنەکە لە ١٩ی تەممووزی ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٦ی ئازاری ٢٠١٢ ھێنراوە.
^ Friedman، Thomas L. (September 26, 1982). «article by Thomas Friedman on Beirut massacre». The New York Times. لە December 23, 2020 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە May 15, 2010 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date=، |date=، و |archive-date= (یارمەتی)
^ «Vote France Off the Island». Globalpolicy.org. ٩ی شوباتی ٢٠٠٣. لە ٢٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٥ی ئایاری ٢٠١٠ ھێنراوە.
^ «Terrorism on the New York Times Op-Ed Page». Fair.org. ١٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٩. لە ٢٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی نیسانی ٢٠١٣ ھێنراوە.

[1] «Archived copy». FamilySearch. لە ٥ی ئازاری ٢٠١٦ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٥ی کانوونی دووەمی ٢٠١٥ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: archived copy as title (بەستەر)

[wired_flat-2] «Why the World Is Flat». Wired.com. May 2005. لە February 12, 2014 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە February 6, 2012 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |archive-date= (یارمەتی)

[3] «Archived copy». لە ڕەسەنەکە لە ٢ی ئایاری ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی ئەیلوولی ٢٠١٦ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: archived copy as title (بەستەر)

[auto-4] ئ ^ا «Notable Alumni | The American University in Cairo». www.aucegypt.edu. لە ٢٩ی نیسانی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٠ی نیسانی ٢٠٢٠ ھێنراوە.

[5] «Brandeis University :: News». My.brandeis.edu. لە ڕەسەنەکە لە ١٩ی تەممووزی ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٦ی ئازاری ٢٠١٢ ھێنراوە.

[6] Friedman، Thomas L. (September 26, 1982). «article by Thomas Friedman on Beirut massacre». The New York Times. لە December 23, 2020 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە May 15, 2010 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date=، |date=، و |archive-date= (یارمەتی)

[7] «Vote France Off the Island». Globalpolicy.org. ٩ی شوباتی ٢٠٠٣. لە ٢٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٥ی ئایاری ٢٠١٠ ھێنراوە.

[8] «Terrorism on the New York Times Op-Ed Page». Fair.org. ١٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٩. لە ٢٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی نیسانی ٢٠١٣ ھێنراوە.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]