ھەورامییەکان
ھەورامی بە دەستەیەک لە کوردە گۆرانەکان دەوترێت کە بە شێوەزاری ھەورامی قسە دەکەن. ھەورامییەکان زۆرتر لە مەڵبەندی ھەورامان نیشتەجێین، بەڵام جەماوەرێک لەوانە لە ھەندێک گوندی ناوچەکانی دیکەش پەرت و پڵاو بوونەوە و ھەروەھا لە سەدەی بیستەم بەدوا کۆچیان بۆ شارەکانی گەورەی دیکە وەکوو کرماشان، سنە، سلێمانی و ... کردووە. شیای ئاماژەیە ھەورامییەکان تەنیا دانیشتووانی ھەورامان نیین و جگە لە ئەوانە جافەکانیش لە ھەوراماندا دەژین.
زمان[دەستکاری]
زمانی کوردە ھەورامییەکان شێوەزاری ھەورامییە کە زۆرتر لە گشت لەگەڵ زمانەکانی باجەڵانی، شەبەکی، سارلی و زازاکی لێکچوونیی ھەیە. ئەم گرووپە زمانییە بە ھۆی کوردبوونی ئاخێوەرانیان زۆرجار بە "زاراوەی کوردی" ناودەبرێن، بەڵام لەباری زمانەوانییەوە لەگەڵ زمانەکانی دیکەی گۆرانی و زازاکی لە دەستەی گۆرانی-زازایی پۆلینبەندی کراونە. شیای ئاماژەیە ئەگەرچە ئاخێوەرانی ھەر دوو دەستەی زمانە کوردییەکان و زمانە گۆرانی-زازایییەکان لە درێژای مێژوو خۆیان وەکوو کورد پێناسە کردووە، بەڵام لە سەدەی دواییەوە زمانەوانانی بیانی زمانەکانی کوردەکانیان لە دوو دەستەی جیاواز پۆلێنبەندی کردووە و ناوی کوردیان تەنیا بۆ سەر دەستەیەک لەم زمانانە داناوە و لەسەر دەستەی دیکەیان ناوی گۆرانی-زازایی داناوە. ھەورامیش وەکوو لقێکی سەربەخۆ لە زمانی گۆرانی و دەستەی زمانە گۆرانی-زازایییەکان دەستەبەندی کراوەتەوە.
ئایین[دەستکاری]
لە باری ئایینییەوە زۆربەی کوردە ھەورامییەکان سەر بە ئایینی ئیسلامی سوننەی شافیعین. بەڵام کوردەکانی ھەورامیی گوندی کەنووڵە لە پارێزگای کرماشان و ھەورامییەکانی ئێڵی عەبدوڵمەلەکی لە ناوچەکانی قوروەی پارێزگای کوردستان و تووسرکان لە ھەمەدان و چوارقەڵا لە مازەندەران سەر بە ئایینی ئیسلامی شیعەن و ھەروەھا کوردە ھەورامییەکانی گوندی زەردەیش سەر بە ئایینی یارسانن.
جوگرافیا[دەستکاری]
زۆربەی ھەورامییەکان لە ناوچەی ھەوراماندا دەژین. بەڵام لە ھەندێک ناوچەی دیکەی کوردستان و تەنانەت لە دەرەوەی کوردستانیش جەماوەرەکانێک لە کوردە ھەورامییەکان دەژین. ھەورامان بە شێوەی سرووشتی بریتی لە دوو بەشی لوھۆن و تەختە، بەڵام ئێستاکە لە نێوان دوو وڵاتی ئێران و عێراقیش دابەش کراوە. لە پاوە وەکوو ناوەندی ھەورامانی لوھۆن و لە ھەورامان تەخت وەکوو ناوەندی بەشی ھەورامانی تەخت ناو دەبرێت.
جگە لە ھەورامان، کوردە ھەورامییەکان لە ناوچەکانێک لە شارستانی قوروەی پارێزگای کوردستان، گوندەکانی کەنووڵەی شارستانی سەحنە و زەردەی شارستانی داڵاھۆ لە پارێزگای کرماشان، تووسرکان لە پارێزگای ھەمەدان و ھەروەھا چوارقەڵای پارێزگای مازەندەران لە باکووری ئێران دەژین.