ئیخوان موسلمین

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
(لە کۆمەڵەی برایانی موسوڵمانەوە ڕەوانە کراوە)
ئیخوان موسلمین
ناوی عەرەبیالإخوان المسلمون
ناوی ئینگلیزیMuslim Brotherhood
سەرکردەمحەممەد بەدیع
مەحموود عزەت ئیبراھیم
محەممەد ڕیاز شەقفا
ئیبراھیم مونیر
وتەبێژجیهاد حەداد (پێشتر)
محەممەد تەڵعەت
دامەزرێنەرحەسەن بەنا
دامەزراندن٢٢ی ئازاری ١٩٢٨
شوێنگەی سەرەکیقاھیرە، میسر
ئایدۆلۆژیائیسلامیزمێکی سونیی[١]
دژە کۆمۆنیزم[٢]
شۆپپارێزی
شۆپپارێزی کۆمەڵایەتی
ڕاستڕەو[٣][٤]
دژە زایۆنیزم
ڕەنگەکانسەوز
ماڵپەر
https://www.ikhwanonline.com/
ئاڵای حیزب

ئیخوان موسلمین یان کۆمەڵەی برایانی موسوڵمان کۆمەڵەیەکی ئیسلامی ڕامیاریی سوننییە بنکەی لە بەشێک لە وڵاتانی عەرەبی و جیھان ھەیە، لە ساڵی ١٩٢٨ لەلایەن حەسەن بەنا لە میسر دامەزرا،[٥] کاریگەری ئایدۆلۆژیای بەننا و ئیخوان لە سنووری میسر تێپەڕیداوە و بەسەر چەندین ڕێکخراوی ئیسلامی خێرخوازیی و ڕامیاریی باڵی کێشاوە، ھەموویان لەژێر یەک ناودا کارناکەن.[٦]

لە سەرەتادا کۆمەڵەکە کاری بڵاوکردنەوەی ئیسلام، نەھێشتنی نەخوێندەواری، دروستکردنی نەخۆشخانە و گەشەپێدانی بازرگانی بچووک بوو. دواتر ھاتە ناو گۆڕەپانی ڕامیارییەوە، ئامانجی ڕامیارییان وەدەرنانی کۆلۆنیالیزمی بەریتانی بوو لە میسر، لەپاشان دامەزراندنی وڵاتێک بوو بەپێی شەریعەتی ئیسلام.[٧]

گرووپی ئیخوان بەردەوام بووە لە گەشەکردن لە نێو وڵاتانی عەرەبی، ئەمەش وێڕای ئەو بەربەستانەی کە ھاتنە پێشییەوە لە سەرەتای ١٩٤٨ تاکوو ئەمڕۆ، کە پلانی کووشتن و تیرۆرکردنیان لەدژدا گێڕدراوە.[٨] دواتر بۆ ماوەیەک ئیخوان بەرەو لاوازی چوو تاکوو کۆتایی ھاتنی جەنگی شەش ڕۆژەی ساڵی ١٩٦٧، کاتێک شەپۆڵی ئیسلامی بەرەبەرە زاڵ دەبوویەوە بەسەر ناسیۆنالیزمی عەرەبی ئەمەش لە پاش شکستی عەرەب بوو لە بەرامبەر ئیسرائیل.[٩] لەوکاتەدا ئیخوان لەلایەن سعودیە پشتگیری دەکرا بەوەی ھەردووکیان لەدژی سیستمی کۆمۆنیزم بوون.[١٠]

دوای ساڵانێک لە دژایەتیکردنی ئیخوان لەلایەن حکوومەتە عەرەبییەکان، لەگەڵ ھاتنی ناڕەزایییەکان و بەھاری عەرەبی ئەوا ئیخوان جارێکی دیکە توانی خۆی بەیاسایی بکاتەوە لەنێو چەند وڵاتێکی عەرەبی. لە ساڵی ٢٠١٢، محەممەد مورسی توانی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی میسر بباتەوە و ببێتە سەرۆکی ئەو وڵاتە، بەمەش ناوبراو بوو بەیەکەمین سەرۆکی ھەڵبژێردراوی میسر لەڕێگای ھەڵبژاردنەوە.[١١] دوای دروست بوونی چەند ناڕەزایییەکی دیکە لەسەر ئیخوان، ئەوا دەسەڵاتی ئیخوان لە میسر ھێنرایە خوارەوە لەڕێی کودەتایەکی سەربازییەوە لەلایەن عەبدولفەتاح سیسی. دواتریش جارێکی دیکە ئیخوان لەو وڵاتە قەدەغەکرا و لە لیستی ڕێکخراوە تیرۆریستییەکان تۆمارکرا، ھەریەکە لە سعوودیە و ئیماراتیش ھەمان ڕێکاریان گرتەبەر بە قەدەغەکردنی ئیخوان لە وڵاتەکانیان.[١٢] کۆمەڵەی ئیخوان خۆیان وەک ڕێکخراوێکی ئاشتیخواز و دیموکراسی دەزانن.

لە ئەمڕۆدا کەسایەتییە دیارەکانی ئیخوان لە قەتەر و تورکیا نیشتەجێن.[١٣] کۆمەڵێک وڵات کۆمەڵەکەیان وەک گرووپێکی تیرۆریستی ڕاگەیاندووە لەوانە سعوودیە،[١٤] ئیمارات،[١٥] میسر،[١٦] ڕووسیا،[١٧] سووریا[١٨] و بەحرەین.[١٩]

حەسەن بەنا دامەزرینەری ئیخوان موسلمین

دەستنیشانکردن وەک ڕێکخراوێکی تیرۆریستی[دەستکاری]

ئەو وڵاتانەی کە ئیخوان موسلمینیان قەدەغە کردووە، ئابی ۲۰۲۱.

وڵاتان و ڕێکخراوەکانی خوارەوە بە فەرمی ئیخوان موسلمینیان وەک ڕێکخراوێکی تیرۆریستی دەستنیشان کردووە.

ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی لیبیا كه‌ بنكه‌كه‌ له‌ تۆبروک، ھه‌روه‌ھا له‌ ۱٤ی ئایاری ۲۰۱۹، ئیخوان موسلیمینی وه‌ک گرووپێكی تیرۆریستی دەسنیشان کرد.[٢٨]

سەرۆکی کۆمەڵەکە[دەستکاری]

  • حەسەن بەننا ١٩٢٨–١٩٤٩
  • حەسەنی حودەیبی ١٩٤٩–١٩٧٢
  • عومەر تەلمسانی ١٩٧٢–١٩٨٦
  • محەممەد حەمید عەبولناسڕ ١٩٨٦–١٩٩٦
  • مستەفا مەشھور ١٩٩٦–٢٠٠٢
  • مەئموون حودەیبی ٢٠٠٢–٢٠٠٤
  • موحمەد مەھدی عاکف ٢٠٠٤–٢٠١٠
  • موحمەد بەدیع ٢٠١٠-تائێستا

ئیخوان لە کوردستان[دەستکاری]

لە باشووری کوردستان، حیزبی یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان لە سەرەتای دامەزراندنییەوە وەک حیزبێک بە ئایدۆلۆژیای ئیخوان موسلمین دەرکەوت، یەکگرتوو لە پەرلەمانی کوردستان و پەرلەمانی عێراق ئەندامی ھەیە و بەژدارە لە ھەڵبژاردنەکان.[٢٩]

ئەمانەش ببینە[دەستکاری]

سەرچاوەکان[دەستکاری]

  1. ^ What is the Muslim Brotherhood?, Al Jazeera, 18 June 2017
  2. ^ Washington's Secret History with the Muslim Brotherhood, Ian Johnson, 5 February 2011
  3. ^ The Muslim Brotherhood's 'right-wing' politics game, Bassem Youssef, Al Arabiya English, Wednesday, 1 May 2013
  4. ^ What Is the Muslim Brotherhood, and Will It Take Over Egypt?, Robert Dreyfuss, Mother Jones, 11 February 2011
  5. ^ Kevin Borgeson; Robin Valeri (9 July 2009). Terrorism in America. Jones and Bartlett Learning. p. 23. ISBN 978-0-7637-5524-9. Retrieved 9 December 2012.
  6. ^ "Is the Muslim Brotherhood a Terrorist Group?". The New York Times. 30 April 2019. Retrieved 15 May 2019.
  7. ^ Ghattas, Kim (9 February 2001). "Profile: Egypt's Muslim Brotherhood". BBC.
  8. ^ Bruce Rutherford, Egypt After Mubarak (Princeton: Princeton UP, 2008), 99
  9. ^ "The end of Nasserism: How the 1967 War opened new space for Islamism in the Arab world". Brookings. 5 June 2017. Retrieved 15 May 2019.
  10. ^ "Saudi and the Brotherhood: From friends to foes". Al Jazeera. Retrieved 7 June 2018.
  11. ^ "Egypt's new president to pick woman, Christian VPs". CNN. Retrieved 7 September 2017.
  12. ^ "President Morsi Ousted: First Democratically Elected Leader Under House Arrest". ABC News. Retrieved 7 September 2017.
  13. ^ "Why Turkey Chose Qatar". The National Interest. 25 May 2017.
  14. ^ "Saudi Arabia declares Muslim Brotherhood 'terrorist group'". BBC. Retrieved 7 March 2014.
  15. ^ Alaa Shahine & Glen Carey, Bloomberg News (9 March 2014). "U.A.E. Supports Saudi Arabia Against Qatar-Backed Brotherhood". Bloomberg News. Retrieved 9 March 2014.
  16. ^ "Egypt's Muslim Brotherhood declared 'terrorist group'". BBC News. 25 December 2013. Retrieved 18 January 2014.
  17. ^ "Resolution of the State Duma, 2 December 2003 N 3624-III GD "on the Application of the State Duma of the Russian Federation" on the suppression of the activities of terrorist organizations on the territory of the Russian Federation" (بە ڕووسی). Consultant Plus. Archived from the original on 1 January 2016. ١ی کانوونی دووەمی ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  18. ^ "Assad says 'factors not in place' for Syria peace talks". Hurriyet (AFP). 21 October 2013. Retrieved 26 December 2013.
  19. ^ "Bahrain backs Saudi Arabia, UAE, Foreign Minister says". Bahrain News Agency. Retrieved 3 November 2014.
  20. ^ web.archive.org https://web.archive.org/web/20160101081242/http://base.consultant.ru/cons/cgi/online.cgi?req=doc;base=EXP;n=257852. Retrieved 2022-10-19. {{cite web}}: Missing or empty |title= (help)
  21. ^ "Republic of Kazakhstan -". www.eng.cisatc.org. Retrieved 2022-10-19. ٦ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  22. ^ "Republic of Tajikistan -". www.eng.cisatc.org. Retrieved 2022-10-19. ٢ی نیسانی ٢٠٢٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  23. ^ "Charges brought against 70 suspected Muslim Brotherhood members in Tajikistan". en.fergana.news (بە ئینگلیزی). Retrieved 2022-10-19.
  24. ^ "Assad says 'factors not in place' for Syria peace talks - World News". Hürriyet Daily News (بە ئینگلیزی). Retrieved 2022-10-19.
  25. ^ الوفد. "7 دول اعتبرت الإخوان «جماعة إرهابية»". الوفد (بە عەرەبی). Retrieved 2022-10-19.
  26. ^ "عن بنا | وكالة أنباء البحرين". www.bna.bh. Retrieved 2022-10-19.
  27. ^ "Bloomberg - Are you a robot?". www.bloomberg.com. Retrieved 2022-10-19. {{cite web}}: Cite uses generic title (help)
  28. ^ "Libyan parl't votes to ban Muslim Brotherhood, designates it 'terrorist group'". EgyptToday. 2019-05-14. Retrieved 2022-10-19.
  29. ^ "Profile: Kurdish Islamist movement". BBC News. 13 January 2003. Retrieved 6 April 2010.