مەلا مەحموودی بایەزیدی
مەلا مەحموودی بایەزیدی یان بازیدی (لەدایکبووی ١٧٩٧ لە بایەزید – مردووی ١٨٥٩) نووسەر، مێژوونووس، وەرگێڕ و شاعیرێکی سەدەی نۆزدەی کورد بوو. بایەزیدی خاوەنی چەندین نووسراوەی پەخشانە بە کرمانجی و چەندین وەرگێڕانیشی ھەیە.[١][٢] پەیوەندییەکی باشی لەگەڵ کونسوڵی ئەوکاتی ڕووسیادا، واتە ئەلکساندەر ژاپا، ھەبووە، کە کوردی باش دەزانی.[٣] ھەندێ جار ژاپای وتوویەتی کە کوردەکان قەرزداری مەلا مەحموودن لەبەر ئەوەی زۆرلایەنی ڕۆشنبیری پاراستووە.
ژیان
[دەستکاری]وەک لە ناوەکەیەوە دیارە لە ناوچەی بازید لەدایکبووە. سەرەتای ژیانی تووشی کۆمەلێک کێشەی کۆمەڵایەتی و ئابووری بوە ئەویش بەھۆی ھەڵکەوتی جێگاکەی کە شوێنێکی سنووری نێوان (ڕوسیا - عوسمانی) بووە. ھەر لە سەرەتای ژیانییەوە چوەتە ڕیزی قوتابیانی مزگەوتکان و زانستی ئیسلامییەوە و توانی بڕوانامەی ئیسلامی وەربگرێت. دواتر سەردانی وڵاتی ئێرانی کردووە وە لە شاری تەبرێز نیشتەجێ بووە. لەوێدا دەستی بە خوێندن کردووە تاوەکوو فێری زمانی فارسی بووە و شارەزایییەکی باش لە زانستی ئەدەبی، مێژوویی و فەلسەفی پەیدا کردووە. لەکاتی گەڕانەوەی بۆ شاری بازید، دواتر بەرەو ئەرزەڕوم ڕۆیشتوە لەوێدا نیشتەجێ بووە،[٣] بەڵام دیار نییە کە لە وێدا گیانی لەدەست داوە یاخود بەرەو شوێنێکی تر ڕۆیشتووە.
بواری ڕۆشنبیری
[دەستکاری]مەلا مەحموودی بایەزیدی شارەزایییەکی باشی لە زانستی شەرعیدا ھەبووە، چەندین کەس لەژێر دەستی ئەودا خوێندوویانە. زمانی فارسی، عەرەبی، تورکی باش دەزانی کارتێکردنی لەسەر بڵاوبونەوەی ڕۆشنبیری و ڕووناکبیری ئەودا ھەبوە چونکە ئەدەبیاتی ئەوانی دەخوێندەوە و سوودی لێ وەردەگرت. شارەزایی لە مێژوودا ھەبووە. وەرگێڕێکی خاوەن بەھرە بووە. چەندین بەرھەمی فارسی و تورکی وەرگێڕاوەتە سەر زمانی کوردی. ھەندێ جار نازناوی فەقێ مەحموود ئەفەندییان پێبەخشیوە. بەڵام لە کوردستان بە مەلا محموودی بایەزیدی بەناوبانگە.
بەرھەمەکان
[دەستکاری]- کتاب عادات و تقالید اکراد: کە تایبەت بوو بە ڕەوشتە کۆمەڵایەتییەکانی کوردان وەک شەھیانێن کوردی، ئاشتی و شەڕ، کە وەریش گێڕدراوەتە سەر زمانی ڕووسی لە ساڵی (١٩٦٣) لەلایەن (م. ڕۆدینکۆ). وە دکتۆرە شوکرییە ڕەسوڵ وەریگێڕاوەتە سەر شێوازی (کورمانجی خواروو) لە ساڵی (١٩٨٢) لە (بەغدا) چاپ کراوە.
- تحفة الخلان فی زمانێ کوردان: کە دەربارەی ڕێزمانی کوردییە، کە تاوەکوو ئێستاش دەستنووسەکەی لە پەرتوکخانەی سالیکۆف شیدرن لە شاری سان پترو سبورگ لە ڕووسیا پارێزراوە.
- وەرگێڕانی بەشی یەکەم لە پەرتووکی شەرەفنامە لە فارسییەوە بۆ کوردی، لە ساڵی ١٨٥٨.
- مێژووی نوێی کوردستان ساڵی ١٨٥٧.
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ «J. S. Musaelyan. Mela Mahmud Bayazidi and His First Translation of Sharaf-name by Sharaf-khan Bidlisi into the Kurdish Language, International Journal for Oriental Manuscript Research» (PDF).
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر) - ^ «Encyclopedia Iranica: Kurdish Written Literature».
- ^ ئ ا فصلنامە کشکول، فصلنامۀ علمی اسناد و نسخە ھای خطّی مناطق کردنشین، شمارە ٣، ١٣٩٥.
