دەشتی وەرامین
_-_panoramio.jpg)
دەشتی وەرامین دەکەوێتە باشووری ڕۆژهەڵاتی پارێزگای تاران، نێوان بناری چیای ئەلبورز و خوێڵانەکانى دەشتى کەویر . ڕووبەرەکەی نزیکەی ١٣٠٠ کیلۆمەتر دوجایە و ڕووباری جاجرود دەڕژێتە ناو ئەم دەشتەو شێوەی قوچەکیی پێداوە. بەرزترین خاڵی ١١١٠ مەتر لە لێوارى جاجرود، نزمترین خاڵیشی ٨٠٠ مەتر و نزیکەی ٥٠ کیلۆمەتر لە باشوورەوە دوورە. لە بەشی باشووری ئەم دەشتە چیای سیاکۆ هەیە کە بەرزییەکەی لە ١٣٠٠ مەتر تێناپەڕێت. بەهۆی بەپیتی ئەم دەشتە، لە ڕووی دانیشتوان و کشتوکاڵەوە ناوچەیەکی گرنگە. جگە لە جاجرود 250 بیرو کارێز بۆ ئەم دەشتە لێدراوە. لە نەخشەى کارگێڕیدا ئەم دەشتە ئێستا باژێڕەکانى وەرامین و پاکدەشت و قەرچک و پێشاوا لەخۆدەگرێت؛ بەڵام لە ڕووی مێژووییەوە، بۆ سەر چوار "بەهنام"دا دابەش کراوە کە بریتین لە[١]: بەهنامى سوختە، بەهنامی پازۆکی، بەهنامى عەرەب و بەهنام ناوەند.
خەڵکى وەرامین
[دەستکاری]
لە دێر زەمانەوە خەڵکێکى زۆر کۆچبان کردۆتە ناوچەی وەرامین ، بەشێکیان بە هۆکاری سیاسی راگوێزراون و هەندێکی تریشیان بە هۆکارى ئابوورى و خۆویستانە ڕوویان کردۆتە ئەم ناوچەیە و بریتین لە نەتەوەو هۆزى جیاواز:
کورد
[دەستکاری]لوڕ و لەک و کرمانج لە وەرامین پێکهاتەیەکى گرینگن و بەسەر چەند گروپدا دابەشبوونە: هەداوەند[٢] ، بەختیاری و لەک (زەند) و لێرنى و پازۆکى. زۆر چیرۆک هەن لەسەر هاتنیان بۆ ئەم ناوچەیە. بەشێکیان لە سەردەمی شا عەباسدا بۆ ئەم ناوچەیە راگوێزراون و ئەوانى تر لە سەردەمی کەریم خانى زەند, کە خۆی لەک بووە، هاتوونەتە وەرامین و بە گشتى گوزەرانیان لەسەر ئاژەڵدارى و کشتوکاڵە[٣].
هۆزی (پازوکی)یش لە بازید و خنووسى کوردستانی تورکیاوە هاتوون و زۆربەیان لە باکووری دەشتی وەرامین لە شاری پاکدەشت دەژین بەشێکی ناوچەی وەرامین پێی دەوترێت بەهنام پازوکی. هەروەها سیامەنصورى و بوربورى و لێرنی لە بنەڕەت کوردی کرماشانن .[٤]
- تاجیک: کە فارسی زمانن، دانیشتووی ڕەسەنی ناوچەکەن. ڕەنگە ناوی تاجیکی لەو ڕاستییەوە هاتبێت کە ئەم ناوچەیە لە سەردەمی ئیلخانییەکاندا گەشەی کردووە. ناوی بنەماڵەی زۆربەی ئەم کەسانە هەمان ناوی تاجیکییە یان هەندێکجار پاشگرێکی تێدایە. لەم ناوچەیەدا هۆزی دیکەی فارسی زمان هەن، کە پێیان ناگوترێت تاجیک، بەڵام ڕەنگە ڕەگ و ڕیشەیان لەگەڵ تاجیکەکاندا هەبێت؛ وەک میش مەست و فەرەجی و میری و مەمیزی ...
- عەرەب: خەڵکێکى بەرچاوی عەرەبیش لە خوراووى دەشتى وەرامین لە ناوچەى بەهنامى عەرەبدا نیشتەجین و لەسەردەمی قاجاردا هاتوون و پێیان دەگوترێت (کوتى) لە بنەڕەتدا خەڵکى نەجدى عومانن و بە زمانێکى تیکەڵ لە عەرەبى و فارسى و تورکى دەدوێن . ئەوانى تریش بریتین لە تیرەى میشمەست و کەلەکۆ[٦] ..
- تورک: هۆزى ئاسانلو و شاهسوون و کەنگرلوو و قەشقایی و قەجەر لە وەرامین و گەرمەسار و شوشاباد دا دەژین و زۆربەیان لە رۆژگارى شائیسماعیلى سەفەوى و زەند و قاجاردا، لە دەشتى موغان و دیوى قەفقاس و یەریڤانەوە هاتوون. [٧]
- مازەندارنى: هۆزى ئەلکایی (عەلى کایی)ش کە مازەندەرانین لە چاڵووسەوە کۆچاون بۆ دیوى خوار (گەرمەسارى ئێستا) و تاوچەکەیان بە بەهنامى سوختە ناسراوە.
- بلووچ و تورکمانیش لە وەرامین هەن و لە دەورانى رەزاشا بە هۆکارى سیاسی راگوێزراون[٨]..
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- لە بارەى شارى وەرامین [٤]
- ماڵپەڕى ئۆکسقۆرد : وەرامین [٥]
- * ئەنسکلۆپیدیاى بریتانیکا: ئێران نەتەوە ئایین ....[٦]
- ^ شارستانى وەرامین : جوغرافیا و بەشەکانى [١]
- ^ هۆزى هەداوەند : ئینسکلۆپیداى ئیرانیکا [٢]
- ^ آیت محمدی. سیری در تاریخ سیاسی کرد. انتشارات پرسمان. ۱۳۸۲
- ^ ئینسکلۆپیدیاى ئیرانیکا: هۆزەکانى کورد [٣]
- ^ تبارشناسی قومی وحیات ملی. اسماعیل یوردشاهیان.انتشارات فرزان روز. تهران، ۱۳۸۹، چاپ اول. ص ۱۹۱ تا ۱۹۴
- ^ افشار سیستانی، ایرج (زمستان ۱۳۶۸). مقدمه‌ای بر شناخت ایل‌ها، چادرنشینان و طوایف ایران، جلد دوم (ویراست دوم). تهران: موسسه آموزشی و انتشاراتی نسل دانش. صص. ۱۱۲۲–۱۱۲۳.
- ^ افشار سیستانی، ایرج (زمستان ۱۳۶۸). مقدمه‌ای بر شناخت ایل‌ها، چادرنشینان و طوایف ایران، جلد دوم (ویراست دوم). تهران: موسسه آموزشی و انتشاراتی نسل دانش. صص. ۱۱۲۲–۱۱۲۳.
- ^ «سرشماری اجتماعی، اقتصادی عشایر کوچنده - ۱۳۷۷ نتایج تفصیلی» (PDF). مرکز آمار ایران. ۱۳۷۷.