بۆ ناوەڕۆک بازبدە

حیجاب

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
سەرۆکی پێشووی نیووزیلاند، جاسیندا ئاردێرن بە حیجابەوە.

لە بەکارھێنانی سەردەمییانەدا، حیجاب بەگشتی ئاماژەیە بۆ جۆرەھا سەرپۆش کە بە شێوەیەکی ئاسایی لەلایەن زۆرێک لە ژنانی موسڵمانی ئایینی وەک دەربڕینی ئیمانداریی خۆیان لەسەری دەکەن.[١][٢] دەکرێ ئەم جۆرە ژنانە بە «حیجابی» بانگ بکرێن. حیجاب زۆرجار ئاماژە بە ڕووپۆشێک دەکات کە بە دەوری سەردا دەپێچرێتەوە، قژ و مل و گوێچکەکان دادەپۆشێت و دەموچاو بە دیاری دەھێڵێتەوە. بەکارھێنانی حیجاب لە حەفتاکانی سەدەی ڕابردووەوە لە ئاستی جیھانیدا گەشەی کردووە و زۆرێک لە موسڵمانان وەک ھێمای حەیا و ئیمان سەیری دەکەن؛ ھەروەھا وەک جۆرێک لە ڕازاندنەوە لەسەر دەکرێت.[٣] لە نێوان زانایانی ئایینی ئیسلامیدا کۆدەنگی ھەیە کە سەر داپۆشین پێویستە یان باشترە بەکاربھێندرێت.[٤][٥][٦][٧] بە کردەوە زۆربەی ژنانی موسڵمان لەسەرکردنی ھەڵدەبژێرن.[٨][٩][٥][١٠]

زاراوەی حیجاب (ḥijāb) لە سەرەتادا بۆ ئاماژەدان بە جیاکردنەوە یان پەردەیەک بەکارھاتووە و ھەندێکجار بۆ یاساکانی حەیا لە ئیسلامدا بەکارھاتووە.[١١] لە ئایەتەکانی قورئاندا، ئەم زاراوەیە ئاماژەیە بۆ پەردەیەکە بۆ سەردانیکەرانی ماڵی محەممەد کە لە ژنەکانی لەسەریان دەکرد و جیایانی دەکردەوە لە خەڵکی. ئەمەش وای کردووە ھەندێک بانگەشەی ئەوە بکەن کە ھەڵبژاردەی قورئان مەبەستی ئەوەیە ئەمە تەنھا ژنەکانی محەممەد دەگرێتەوە و ھەموو ژنان ناگرێتەوە.[١٢] قورئان ھەرگیز وشەی حیجاب بەکارناھێنێت بۆ ئاماژەدان بە جلوبەرگی ژنان، بەڵام بڕگەکانی باس لە پۆشاکی ژنان دەکەن بە بەکارھێنانی زاراوەی دیکەی وەک جلباب و خیمار.[١١]

وشەناسی

[دەستکاری]

وشەی عەرەبیی حیجاب (بە عەرەبی: حجاب) ئەو ناوە وشەیییەیە کە لە کرداری ﺣَﺠَﺐَ سەرچاوەی گرتووە، و پۆلێکی گەورەی وشە پێکدەھێنێت کە زیاتر پەیوەندییان بە چەمکەکانی شاردنەوە، حەشاردان و قەدەغەوە ھەیە.[١٣]

لە سەرچاوە ئیسلامییەکاندا

[دەستکاری]

قورئان

[دەستکاری]

نزیکەی حەوت ئایەت باس لە شێوازی جلوبەرگی ژن دەکەن لەکاتی ڕۆیشتن و لە شوێنی گشتیدا؛ زانایانی موسڵمان جیاوازییان ھەبووە سەبارەت بە چۆنییەتی تێگەیشتن لەم ئایەتانە، ھەندێک باسیان لەوە کردووە کە حیجاب پێویستە و ھەندێکی تریش دەڵێن پێویست نییە.

ئایەتەکانی قورئانی تایبەت بە کەرەستەی جلوبەرگ لە خیمار کەڵک وەردەگرن کە بە کوردی دەبێتە «پەردە»،[١٤][١٥] ئەو داپۆشراوانەی کە ژنان لە عەرەبستان لە کاتی ھاتنی ئیسلامدا لەبەریان دەکەن زیاتر بۆ پاراستن لە خۆری گەرم و بیابان[١٦] لەلایەن ھەندێکەوە، سەرپۆشە[١٤] و جلبابە نەک حیجاب.[١١] [١٨]

ڕوونترین ئایەتەکان لەسەر ئەم بابەتە بریتین لە سورەتی نوور، بە ھەردوو ژن و پیاو دەڵێت کە جلوبەرگی شیاو لەبەر بکەن، لەگەڵ وردەکاری زیاتر لەسەر پێگەی ژنان.[١٩][٢٠]

ئەی محەممەد، بە پیاوانی ئیماندار بڵێ: چاویان بپارێزن (لە سەرنجدانی ژنانی دیکە) ھەروەھا نامووس و عەورەتی خۆیان لە حەرام بپارێزن، بێگومان ئەوە پاکتر و پوختترە بۆیان (بۆ دڵ و دەروون و ڕواڵەت و ڕۆح و لاشەیان) بەڕاستی خوا ئاگادارە بەو ھەڵسوکەوت و ڕەفتارانەی کە دەیکەن.

فەرموودە

[دەستکاری]

سەرچاوەکانی فەرموودە وردەکارییەکانی حیجاب بۆ ژن و پیاو دیاری دەکەن، تەفسیری ئایەتەکانی قورئان کە دەگەڕێندرێنەوە بۆ ھاوەڵان، سەرچاوەیەکی سەرەکین کە زانایانی ئیسلام بۆ وەرگرتنی یاساکان بەکاریان ھێناوە.[٢١][٢٢][٢٣]

شێواز

[دەستکاری]

زانایانی موسڵمان بەزۆری داوا لە ژنان دەکەن کە ھەموو شتێک داپۆشن جگە لە دەست و دەموچاویان لەبەردەم خەڵکدا، بەڵام پێویستیان بە نیقاب نییە (ڕووپۆشێکی دەموچاوە کە ھەندێک لە ژنانی موسڵمان لەبەری دەکەن). لە نزیکەی ھەموو کلتوورە ئیسلامییەکاندا، کچانی گەنج مەرج نییە حیجاب لەبەر بکەن.[٢٤] ھەندێک لە زانایان دەڵێن کە لە دەرەوەی جەستەی ژن، دەنگیش بەشێکە لە عەورەت و نابێت لەلایەن پیاوانی دەرەوەی بنەماڵەی نزیکییەوە بیبیسترێت. ئەوان ھەندێک فەرموودە دەھێننەوە کە دەنگی ژنان وەک سەرچاوەی ئاژاوە و فیتنە (سۆز و سەرنجڕاکێشی) دەھێننەوە.[٢٥]

سوننە

[دەستکاری]

چوار ڕێبازی سەرەکیی سوننە (حەنەفی، شافعی، مالیکی و حەنبەلی) پێیان وایە فەڕزە لەسەر ژنانی ئازاد قژیان داپۆشن،[٢٦] و ھەموو جەستەی جگە لە دەم و دەستەکانی، لەکاتێکدا لەناو خەڵکدا بێت لە ڕەگەزی بەرامبەر جگە لە ئەندامانی نزیک لە خێزانەکەی.[٢٧][٢٨]

پیاوان دەبێت لە ناوچەی سکیانەوە تا ئەژنۆکانیان داپۆشن، ھەرچەندە مەزھەبەکان جیاوازن لەوەی کە ئایا ئەمە داپۆشینی ناوک و ئەژنۆکان دەگرێتەوە یان تەنھا ئەوەی لە نێوانیاندایە.[٢٩][٣٠][٣١][٣٢]

شیعە

[دەستکاری]

لای شیعەکان، بە گشتی، فەڕزە ژنان قژیان داپۆشن، و ھەموو جەستەیان جگە لە دەست و دەموچاو، لە کاتی ئامادەبوونی کەسانی ڕەگەزی بەرامبەر جگە لە ئەندامانی نزیکی خێزانەکەی.[٦][٣٣][٣٤][١٠] کۆکراوە گەورە و گرنگەکانی فەرموودەی شیعە لە زۆربەی بەشەکانیدا ھیچ وردەکارییەک لەبارەی سیاسەتەکانی حیجابەوە نادەن. ھەرچەندە وەرگێڕانێکی مووسا کازم ھەیە لە وەڵامی براکەیدا ئاماژە بە مەرجەکانی حیجابی مێینە دەکات لە کاتی نوێژدا، کە دەڵێت «جەستە و سەری پێ دادەپۆشرێت پاشان نوێژ دەکرێ. و ئەگەر پێیەکانی دەربچن ھیچ کێشە نییە».

ڕۆژی جیھانی حیجاب

[دەستکاری]
وتاری سەرەکی: ڕۆژی جیھانی حیجاب

ڕۆژی جیھانی حیجاب (WHD) لە ساڵی ٢٠١٣ کە بۆنەیەکی ساڵانەیە لەلایەن نازمەخانەوە دامەزراوە،[٣٥] لە ١ی شوباتی ھەموو ساڵێک لە ١٤٠ وڵاتی جیھان بەڕێوەدەچێت.[٣٦] مەبەستی ڕاگەیەندراوی ھاندانی ژنانی ھەموو ئایین و پێشینەکانە بۆ لەسەرکردن و ئەزموونکردنی حیجاب بۆ ماوەی ڕۆژێک و پەروەردەکردن و بڵاوکردنەوەی ھۆشیاری لەسەر ھۆکاری لەسەرکردنی حیجاب.[٣٧]

ئەمانەش ببینە

[دەستکاری]

سەرچاوەکان

[دەستکاری]
  1. ^ Piela، Anna (٦ی نیسانی ٢٠٢٢). Jstor https://daily.jstor.org/muslim-women-and-the-politics-of-the-headscarf/. لە ١٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
  2. ^ Mitchell، Travis (٢٩ی حوزەیرانی ٢٠٢١). https://www.pewresearch.org/religion/2021/06/29/religious-clothing-and-personal-appearance/. لە ٤ی نیسانی ٢٠٢٣ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
  3. ^ Nasir، Kamaludeen Mohamed (December 2020). Representing Islam: Hip-Hop of the September 11 Generation. Indiana University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٥٣-٠٥٣٠٥-٣.
  4. ^ https://yaqeeninstitute.ca/read/paper/is-hijab-religious-or-cultural-how-islamic-rulings-are-formed. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
  5. ^ ئ ا Aziz، Shamsa (2011). «Veiling and Unveiling: Attitudes and Experiences of University Students in the Punjab». International Journal of Social Sciences and Education. ١: ٣٥٣–٣٦٦.
  6. ^ ئ ا . ٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ https://web.archive.org/web/20230313092727/https://iranprimer.usip.org/blog/2020/dec/08/part-4-khomeini-khamenei-women. لە ڕەسەنەکە لە ١٣ی ئازاری ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
  7. ^ . لاپەڕە ٦٢١ https://d1wqtxts1xzle7.cloudfront.net/61479107/Epro2019_IDMAC20191210-77450-1dt8ads-libre.pdf?1576032562=&response-content-disposition=inline%3B+filename%3DINTEGRITI_DALAM_AGIHAN_BANTUAN_KEWANGAN.pdf&Expires=1724062473&Signature=P7LwcgSorc42SfZkR8Ci6bKVy4OyqGHLLdM7WG-hkVFFdULmcxXPLWPzAgsslhUiqw9U7x96afEwyPp4YPdThMSyv-53NgHtl4ledmn0LYkBTuF1yEfR24WEaET6sbRexVmztPjHF-OI5qG~ULZjO2f~9q6ZZAioirja5WY2K5CRzTpcXrtx6xb3tp9o0tlXRk8rnmVCwdUiR3bUffK7M8-NgfdWNMhxMgMND0QNJM2Lsg1un6iZ8USwlpQ3cfbWFjZ7bB--9wZM0HvQ0vj~j12oZz5qSnsTsOGfJWTvQCyQE~NRkzIPcasFvt-4cC851XKmJqHWukVuYvX4PJJmhQ__&Key-Pair-Id=APKAJLOHF5GGSLRBV4ZA#page=629. لە ١٩ی ئابی ٢٠٢٤ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
  8. ^ Blake، John (١٢ی ئابی ٢٠٠٩). «وەشانی ئەرشیڤکراو». CNN. لە ڕەسەنەکە لە ١٩ی ئابی ٢٠٢٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی ئابی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
  9. ^ Qamarunissa، Maryam (١٤ی تەممووزی ٢٠٢٠). Feminista Journal https://feministajournal.com/myth-busting-hijab-the-perspective-of-a-muslim-woman/. لە ١٩ی ئابی ٢٠٢٤ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
  10. ^ ئ ا Inskeep، Steve (٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٣). NPR https://www.npr.org/2023/09/25/1201128942/jamileh-alamolhoda-interview-hijab-laws-mahsa-amini. لە ١٩ی ئابی ٢٠٢٤ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
  11. ^ ئ ا ب پ El Guindi، Fadwa؛ Sherifa Zahur (٢٠٠٩). Hijab. The Oxford Encyclopedia of the Islamic World. doi:١٠.١٠٩٣/acref/٩٧٨٠١٩٥٣٠٥١٣٥.٠٠١.٠٠٠١. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٥٣٠٥١٣-٥.
  12. ^ Ahmed، Leila (١٩٩٢). Women and Gender in Islam: Historical Roots of a Modern Debate. Yale University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٠٠-٠٥٥٨٣-٢. لە ٢٠ی نیسانی ٢٠١٣ ھێنراوە.
  13. ^ . ٥ی ئایاری ٢٠١٩ https://en.wiktionary.org/wiki/ح_ج_ب. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
  14. ^ ئ ا Samira Haj (٢٠٠٨). Reconfiguring Islamic Tradition: Reform, Rationality, and Modernity. Stanford University Press. لاپەڕە ١٣٤.
  15. ^ John Richard Bowen (٢٠١٢). A New Anthropology of Islam. Cambridge University Press. لاپەڕە ٦٧.
  16. ^ Ghufran Khir-Allah (٢٠٢١). Framing Hijab in the European Mind: Press Discourse, Social Categorization and Stereotypes. Springer. لاپەڕە ٥٩.
  17. ^ Cenap Çakmak، ed. (2017). «Hijab». Islam: A Worldwide Encyclopedia. ABC-CLIO. لاپەڕە 595.
  18. ^ The term hijab is used in the Qur'an in the sense of "a curtain" or "partition"; verses that use the term (eg. 7:46, 33:53) are not related to dress code.[١٧][١١]
  19. ^ IslamonLine.net. ٨ی نیسانی ٢٠٠٣ https://web.archive.org/web/20100626064435/http://www.islamonline.net/servlet/Satellite?pagename=IslamOnline-English-Ask_Scholar/FatwaE/FatwaE&cid=1119503546760. لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی حوزەیرانی ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
  20. ^ Hameed، Shahul (٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٣). https://web.archive.org/web/20230404160153/https://islamonline.net/en/is-hijab-a-quranic-commandment/. لە ڕەسەنەکە لە ٤ی نیسانی ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٢٣ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
  21. ^ . ١٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢ https://web.archive.org/web/20181109024735/http://www.virtualmosque.com/ummah/women/hijab-niqab/hijab-fard-obligation-or-fiction/#footnote_7_22932. لە ڕەسەنەکە لە ٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی تشرینی دووەمی ٢٠١٨ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
  22. ^ . ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠١٧ https://web.archive.org/web/20181108224726/http://seekershub.org/ans-blog/2017/09/25/how-should-we-understand-the-obligation-of-khimar-head-covering/. لە ڕەسەنەکە لە ٨ی تشرینی دووەمی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی تشرینی دووەمی ٢٠١٨ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
  23. ^ Kamali، Mohammad (٢٠٠٥). Principles of Islamic Jurisprudence (چاپی 3). Islamic Texts Society (لە 2005 بڵاو کراوەتەوە). لاپەڕە ٦٣. ژپنک ٠-٩٤٦٦٢١-٨١-٠. لە ٨ی تشرینی دووەمی ٢٠١٨ ھێنراوە.
  24. ^ www.mwnuk.co.uk https://www.mwnuk.co.uk/mediaStatmentDetail.php?id=187. لە ١٣ی تەممووزی ٢٠٢٤ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
  25. ^ . ٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٣ https://en.islamonweb.net/is-a-womans-voice-awrah. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
  26. ^ Sahar Amer (2014). What Is Veiling?. University of North Carolina Press. لاپەڕە ٣٧.
  27. ^ . ١٩ی ئەیلوولی ٢٠١٠ https://web.archive.org/web/20190224055556/http://seekershub.org/ans-blog/2010/09/19/a-detailed-exposition-of-the-fiqh-of-covering-ones-nakedness-awra/. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی شوباتی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی شوباتی ٢٠١٩ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
  28. ^ . ١١ی نیسانی ٢٠١٦ https://web.archive.org/web/20190226170717/http://seekershub.org/ans-blog/2016/04/11/can-you-clarify-the-standard-explanation-of-the-verse-of-hijab/. لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی شوباتی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی شوباتی ٢٠١٩ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
  29. ^ https://web.archive.org/web/20190219072838/http://askimam.org/public/question_detail/16965. لە ڕەسەنەکە لە ١٩ی شوباتی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی شوباتی ٢٠١٩ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
  30. ^ . ٢٧ی ئایاری ٢٠١٤ https://web.archive.org/web/20190214141514/http://seekershub.org/ans-blog/2014/05/26/covering-the-nakedness-for-a-man-answers/. لە ڕەسەنەکە لە ١٤ی شوباتی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی شوباتی ٢٠١٩ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
  31. ^ Ali، Abdul Samad. «Maliki Fiqh: Matn al-'Ashmāwiyyah (English Translation)». Academia. لە ٢٨ی ئازاری ٢٠١٩ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی شوباتی ٢٠١٩ ھێنراوە.
  32. ^ . ١٥ی ئایاری ٢٠١٤ https://web.archive.org/web/20190219015940/https://darululoomtt.net/awrah-men-imams-shafi-ahmad-malik-a-r/. لە ڕەسەنەکە لە ١٩ی شوباتی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی شوباتی ٢٠١٩ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
  33. ^ https://www.sistani.org/english/qa/01208/. لە ١٩ی ئابی ٢٠٢٤ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
  34. ^ Rizvi، Sayyid Sa'eed Akhtar (١٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢). https://www.al-islam.org/articles/hijab-dress-modesty-islam-sayyid-saeed-akhtar-rizvi. لە ١٩ی ئابی ٢٠٢٤ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
  35. ^ https://web.archive.org/web/20161006192248/http://worldhijabday.com/. لە ڕەسەنەکە لە ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی ئەیلوولی ٢٠١٦ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
  36. ^ Participating Countries. https://web.archive.org/web/20160310102705/http://worldhijabday.com/worldwidesupport/. لە ڕەسەنەکە لە ١٠ی ئازاری ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٦ی ئازاری ٢٠١٦ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
  37. ^ https://worldhijabday.com/world-hijab-day-2013/. لە ٦ی ئازاری ٢٠١٣ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)

بەستەرە دەرەکییەکان

[دەستکاری]
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?title=حیجاب&oldid=1400230»