حیجاب
لە بەکارھێنانی سەردەمییانەدا، حیجاب بەگشتی ئاماژەیە بۆ جۆرەھا سەرپۆش کە بە شێوەیەکی ئاسایی لەلایەن زۆرێک لە ژنانی موسڵمانی ئایینی وەک دەربڕینی ئیمانداریی خۆیان لەسەری دەکەن.[١][٢] دەکرێ ئەم جۆرە ژنانە بە «حیجابی» بانگ بکرێن. حیجاب زۆرجار ئاماژە بە ڕووپۆشێک دەکات کە بە دەوری سەردا دەپێچرێتەوە، قژ و مل و گوێچکەکان دادەپۆشێت و دەموچاو بە دیاری دەھێڵێتەوە. بەکارھێنانی حیجاب لە حەفتاکانی سەدەی ڕابردووەوە لە ئاستی جیھانیدا گەشەی کردووە و زۆرێک لە موسڵمانان وەک ھێمای حەیا و ئیمان سەیری دەکەن؛ ھەروەھا وەک جۆرێک لە ڕازاندنەوە لەسەر دەکرێت.[٣] لە نێوان زانایانی ئایینی ئیسلامیدا کۆدەنگی ھەیە کە سەر داپۆشین پێویستە یان باشترە بەکاربھێندرێت.[٤][٥][٦][٧] بە کردەوە زۆربەی ژنانی موسڵمان لەسەرکردنی ھەڵدەبژێرن.[٨][٩][٥][١٠]
زاراوەی حیجاب (ḥijāb) لە سەرەتادا بۆ ئاماژەدان بە جیاکردنەوە یان پەردەیەک بەکارھاتووە و ھەندێکجار بۆ یاساکانی حەیا لە ئیسلامدا بەکارھاتووە.[١١] لە ئایەتەکانی قورئاندا، ئەم زاراوەیە ئاماژەیە بۆ پەردەیەکە بۆ سەردانیکەرانی ماڵی محەممەد کە لە ژنەکانی لەسەریان دەکرد و جیایانی دەکردەوە لە خەڵکی. ئەمەش وای کردووە ھەندێک بانگەشەی ئەوە بکەن کە ھەڵبژاردەی قورئان مەبەستی ئەوەیە ئەمە تەنھا ژنەکانی محەممەد دەگرێتەوە و ھەموو ژنان ناگرێتەوە.[١٢] قورئان ھەرگیز وشەی حیجاب بەکارناھێنێت بۆ ئاماژەدان بە جلوبەرگی ژنان، بەڵام بڕگەکانی باس لە پۆشاکی ژنان دەکەن بە بەکارھێنانی زاراوەی دیکەی وەک جلباب و خیمار.[١١]
وشەناسی
[دەستکاری]وشەی عەرەبیی حیجاب (بە عەرەبی: حجاب) ئەو ناوە وشەیییەیە کە لە کرداری ﺣَﺠَﺐَ سەرچاوەی گرتووە، و پۆلێکی گەورەی وشە پێکدەھێنێت کە زیاتر پەیوەندییان بە چەمکەکانی شاردنەوە، حەشاردان و قەدەغەوە ھەیە.[١٣]
لە سەرچاوە ئیسلامییەکاندا
[دەستکاری]قورئان
[دەستکاری]نزیکەی حەوت ئایەت باس لە شێوازی جلوبەرگی ژن دەکەن لەکاتی ڕۆیشتن و لە شوێنی گشتیدا؛ زانایانی موسڵمان جیاوازییان ھەبووە سەبارەت بە چۆنییەتی تێگەیشتن لەم ئایەتانە، ھەندێک باسیان لەوە کردووە کە حیجاب پێویستە و ھەندێکی تریش دەڵێن پێویست نییە.
ئایەتەکانی قورئانی تایبەت بە کەرەستەی جلوبەرگ لە خیمار کەڵک وەردەگرن کە بە کوردی دەبێتە «پەردە»،[١٤][١٥] ئەو داپۆشراوانەی کە ژنان لە عەرەبستان لە کاتی ھاتنی ئیسلامدا لەبەریان دەکەن زیاتر بۆ پاراستن لە خۆری گەرم و بیابان[١٦] لەلایەن ھەندێکەوە، سەرپۆشە[١٤] و جلبابە نەک حیجاب.[١١] [١٨]
ڕوونترین ئایەتەکان لەسەر ئەم بابەتە بریتین لە سورەتی نوور، بە ھەردوو ژن و پیاو دەڵێت کە جلوبەرگی شیاو لەبەر بکەن، لەگەڵ وردەکاری زیاتر لەسەر پێگەی ژنان.[١٩][٢٠]
ئەی محەممەد، بە پیاوانی ئیماندار بڵێ: چاویان بپارێزن (لە سەرنجدانی ژنانی دیکە) ھەروەھا نامووس و عەورەتی خۆیان لە حەرام بپارێزن، بێگومان ئەوە پاکتر و پوختترە بۆیان (بۆ دڵ و دەروون و ڕواڵەت و ڕۆح و لاشەیان) بەڕاستی خوا ئاگادارە بەو ھەڵسوکەوت و ڕەفتارانەی کە دەیکەن.
فەرموودە
[دەستکاری]سەرچاوەکانی فەرموودە وردەکارییەکانی حیجاب بۆ ژن و پیاو دیاری دەکەن، تەفسیری ئایەتەکانی قورئان کە دەگەڕێندرێنەوە بۆ ھاوەڵان، سەرچاوەیەکی سەرەکین کە زانایانی ئیسلام بۆ وەرگرتنی یاساکان بەکاریان ھێناوە.[٢١][٢٢][٢٣]
شێواز
[دەستکاری]زانایانی موسڵمان بەزۆری داوا لە ژنان دەکەن کە ھەموو شتێک داپۆشن جگە لە دەست و دەموچاویان لەبەردەم خەڵکدا، بەڵام پێویستیان بە نیقاب نییە (ڕووپۆشێکی دەموچاوە کە ھەندێک لە ژنانی موسڵمان لەبەری دەکەن). لە نزیکەی ھەموو کلتوورە ئیسلامییەکاندا، کچانی گەنج مەرج نییە حیجاب لەبەر بکەن.[٢٤] ھەندێک لە زانایان دەڵێن کە لە دەرەوەی جەستەی ژن، دەنگیش بەشێکە لە عەورەت و نابێت لەلایەن پیاوانی دەرەوەی بنەماڵەی نزیکییەوە بیبیسترێت. ئەوان ھەندێک فەرموودە دەھێننەوە کە دەنگی ژنان وەک سەرچاوەی ئاژاوە و فیتنە (سۆز و سەرنجڕاکێشی) دەھێننەوە.[٢٥]
سوننە
[دەستکاری]چوار ڕێبازی سەرەکیی سوننە (حەنەفی، شافعی، مالیکی و حەنبەلی) پێیان وایە فەڕزە لەسەر ژنانی ئازاد قژیان داپۆشن،[٢٦] و ھەموو جەستەی جگە لە دەم و دەستەکانی، لەکاتێکدا لەناو خەڵکدا بێت لە ڕەگەزی بەرامبەر جگە لە ئەندامانی نزیک لە خێزانەکەی.[٢٧][٢٨]
پیاوان دەبێت لە ناوچەی سکیانەوە تا ئەژنۆکانیان داپۆشن، ھەرچەندە مەزھەبەکان جیاوازن لەوەی کە ئایا ئەمە داپۆشینی ناوک و ئەژنۆکان دەگرێتەوە یان تەنھا ئەوەی لە نێوانیاندایە.[٢٩][٣٠][٣١][٣٢]
شیعە
[دەستکاری]لای شیعەکان، بە گشتی، فەڕزە ژنان قژیان داپۆشن، و ھەموو جەستەیان جگە لە دەست و دەموچاو، لە کاتی ئامادەبوونی کەسانی ڕەگەزی بەرامبەر جگە لە ئەندامانی نزیکی خێزانەکەی.[٦][٣٣][٣٤][١٠] کۆکراوە گەورە و گرنگەکانی فەرموودەی شیعە لە زۆربەی بەشەکانیدا ھیچ وردەکارییەک لەبارەی سیاسەتەکانی حیجابەوە نادەن. ھەرچەندە وەرگێڕانێکی مووسا کازم ھەیە لە وەڵامی براکەیدا ئاماژە بە مەرجەکانی حیجابی مێینە دەکات لە کاتی نوێژدا، کە دەڵێت «جەستە و سەری پێ دادەپۆشرێت پاشان نوێژ دەکرێ. و ئەگەر پێیەکانی دەربچن ھیچ کێشە نییە».
ڕۆژی جیھانی حیجاب
[دەستکاری]ڕۆژی جیھانی حیجاب (WHD) لە ساڵی ٢٠١٣ کە بۆنەیەکی ساڵانەیە لەلایەن نازمەخانەوە دامەزراوە،[٣٥] لە ١ی شوباتی ھەموو ساڵێک لە ١٤٠ وڵاتی جیھان بەڕێوەدەچێت.[٣٦] مەبەستی ڕاگەیەندراوی ھاندانی ژنانی ھەموو ئایین و پێشینەکانە بۆ لەسەرکردن و ئەزموونکردنی حیجاب بۆ ماوەی ڕۆژێک و پەروەردەکردن و بڵاوکردنەوەی ھۆشیاری لەسەر ھۆکاری لەسەرکردنی حیجاب.[٣٧]
ئەمانەش ببینە
[دەستکاری]سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ Piela، Anna (٦ی نیسانی ٢٠٢٢). «Muslim Women and the Politics of the Headscarf». Jstor. لە ١٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
- ^ Mitchell، Travis (٢٩ی حوزەیرانی ٢٠٢١). «9. Religious clothing and personal appearance». لە ٤ی نیسانی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
- ^ Nasir، Kamaludeen Mohamed (کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠). Representing Islam: Hip-Hop of the September 11 Generation. Indiana University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٥٣-٠٥٣٠٥-٣.
- ^ «Is Hijab Religious or Cultural? How Islamic Rulings Are Formed».
- ^ ئ ا Aziz، Shamsa (٢٠١١). «Veiling and Unveiling: Attitudes and Experiences of University Students in the Punjab». International Journal of Social Sciences and Education. ١: ٣٥٣–٣٦٦.
- ^ ئ ا «Part 4: Khomeini & Khamenei on Women | The Iran Primer». ٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠. لە ڕەسەنەکە لە ١٣ی ئازاری ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Wayback Machine» (PDF). لاپەڕە ٦٢١. لە ١٩ی ئابی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
- ^ Blake، John (١٢ی ئابی ٢٠٠٩). «وەشانی ئەرشیڤکراو». CNN. لە ڕەسەنەکە لە ١٩ی ئابی ٢٠٢٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی ئابی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
- ^ Qamarunissa، Maryam (١٤ی تەممووزی ٢٠٢٠). «Myth-busting Hijab: the Perspective of a Muslim Woman * Feminista Journal». Feminista Journal. لە ١٩ی ئابی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
- ^ ئ ا Inskeep، Steve (٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٣). «Why Iran won't budge on mandatory hijab laws — according to the president's wife». NPR. لە ١٩ی ئابی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
- ^ ئ ا ب پ El Guindi، Fadwa؛ Sherifa Zahur (٢٠٠٩). Hijab. The Oxford Encyclopedia of the Islamic World. doi:١٠.١٠٩٣/acref/٩٧٨٠١٩٥٣٠٥١٣٥.٠٠١.٠٠٠١. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٥٣٠٥١٣-٥.
- ^ Ahmed، Leila (١٩٩٢). Women and Gender in Islam: Historical Roots of a Modern Debate. Yale University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٠٠-٠٥٥٨٣-٢. لە ٢٠ی نیسانی ٢٠١٣ ھێنراوە.
- ^ «ح ج ب - Wiktionary, the free dictionary». ٥ی ئایاری ٢٠١٩.
- ^ ئ ا Samira Haj (٢٠٠٨). Reconfiguring Islamic Tradition: Reform, Rationality, and Modernity. Stanford University Press. لاپەڕە ١٣٤.
- ^ John Richard Bowen (٢٠١٢). A New Anthropology of Islam. Cambridge University Press. لاپەڕە ٦٧.
- ^ Ghufran Khir-Allah (٢٠٢١). Framing Hijab in the European Mind: Press Discourse, Social Categorization and Stereotypes. Springer. لاپەڕە ٥٩.
- ^ Cenap Çakmak، ed. (2017). «Hijab». Islam: A Worldwide Encyclopedia. ABC-CLIO. لاپەڕە 595.
- ^ The term hijab is used in the Qur'an in the sense of "a curtain" or "partition"; verses that use the term (eg. 7:46, 33:53) are not related to dress code.[١٧][١١]
- ^ «Evidence in the Qur'an for Covering Women's Hair». IslamonLine.net. ٨ی نیسانی ٢٠٠٣. لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی حوزەیرانی ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
- ^ Hameed، Shahul (٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٣). «Is Hijab a Qur'anic Commandment?». لە ڕەسەنەکە لە ٤ی نیسانی ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
- ^ «Hijab: Fard (Obligation) or Fiction? | Virtual Mosque». ١٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢. لە ڕەسەنەکە لە ٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی تشرینی دووەمی ٢٠١٨ ھێنراوە.
- ^ «How Should We Understand the Obligation of Khimar (Head Covering)?». ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠١٧. لە ڕەسەنەکە لە ٨ی تشرینی دووەمی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی تشرینی دووەمی ٢٠١٨ ھێنراوە.
- ^ Kamali، Mohammad (٢٠٠٥). Principles of Islamic Jurisprudence (چاپی 3). Islamic Texts Society (لە 2005 بڵاو کراوەتەوە). لاپەڕە ٦٣. ژپنک ٠-٩٤٦٦٢١-٨١-٠. لە ٨ی تشرینی دووەمی ٢٠١٨ ھێنراوە.
- ^ «Muslim Women Network». www.mwnuk.co.uk. لە ١٣ی تەممووزی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
- ^ «Is a Woman's Voice 'Awrah'?». ٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٣.
- ^ Sahar Amer (٢٠١٤). What Is Veiling?. University of North Carolina Press. لاپەڕە ٣٧.
- ^ «A Detailed Exposition of the Fiqh of Covering One's Nakedness (awra)». ١٩ی ئەیلوولی ٢٠١٠. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی شوباتی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی شوباتی ٢٠١٩ ھێنراوە.
- ^ «Can You Clarify the Standard Explanation of the Verse of Hijab? [Shafi'i]». ١١ی نیسانی ٢٠١٦. لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی شوباتی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی شوباتی ٢٠١٩ ھێنراوە.
- ^ «Fatwas by Mufti Ebrahim Desai » Askimam». لە ڕەسەنەکە لە ١٩ی شوباتی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی شوباتی ٢٠١٩ ھێنراوە.
- ^ «Covering the Nakedness for a Man: Answers». ٢٧ی ئایاری ٢٠١٤. لە ڕەسەنەکە لە ١٤ی شوباتی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی شوباتی ٢٠١٩ ھێنراوە.
- ^ Ali، Abdul Samad. «Maliki Fiqh: Matn al-'Ashmāwiyyah (English Translation)». Academia. لە ٢٨ی ئازاری ٢٠١٩ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی شوباتی ٢٠١٩ ھێنراوە.
- ^ «The Awrah Of Men According To Imams Shafi, Ahmad And Malik (A.R). – Darul Uloom Trinidad & Tobago». ١٥ی ئایاری ٢٠١٤. لە ڕەسەنەکە لە ١٩ی شوباتی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی شوباتی ٢٠١٩ ھێنراوە.
- ^ «Hijab (Islamic Dress) - Question & Answer - The Official Website of the Office of His Eminence Al-Sayyid Ali Al-Husseini Al-Sistani». لە ١٩ی ئابی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
- ^ Rizvi، Sayyid Sa'eed Akhtar (١٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢). «Hijab, The Dress of Modesty in Islam». لە ١٩ی ئابی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
- ^ «World Hijab Day - Better Awareness. Greater Understanding. Peaceful World». لە ڕەسەنەکە لە ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی ئەیلوولی ٢٠١٦ ھێنراوە.
- ^ Participating Countries. «Worldwide Support - World Hijab Day». لە ڕەسەنەکە لە ١٠ی ئازاری ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٦ی ئازاری ٢٠١٦ ھێنراوە.
- ^ «You can't judge a book by its cover». لە ٦ی ئازاری ٢٠١٣ ھێنراوە.
بەستەرە دەرەکییەکان
[دەستکاری]- بە وێنە: پەردەی موسڵمانان. بی بی سی. - وێنەکێشانی جۆرە جیاوازەکانی جلوبەرگی ژنانی ئیسلامی
- ئاڕاستەکردنەوەی پەردە - ماڵپەڕێک کە باس لە بەکارھێنانی جیھانیی حیجاب دەکات لەلایەن زانکۆی کارۆلینای باکوور لە چاپڵ ھیڵ
