حەنبەلی

  ئەم وتارە سەبارەت بە مەزھەبی حەنبەلی نووسراوە. بۆ بینینی وتارە هاوشێوەکان بڕوانە حەنبەلی (ڕوونکردنەوە).

حەنبەلی یەکێکی تر لە چوار مەزھەبە سەرکییەکەی سوننە و دەگەڕێتەوە بۆ پێشەوا ئەحمەدی کوڕی حەنبەل کە ساڵانی ١٦٤ک بۆ ٢٤١ک ژیاوە.

بنەماکانی مەزھەبەکەی

مەزھەبی حەنبەلی لە ھەموو مەزھەب سوننییەکان زیاتر پارێزگاری دەقەکانی کردووە، و دوور کەوتووەتەوە لە ڕا، دەستی گرتووە بە قورئانەوە پاشان فەرموودە ڕاستەکان و پاشان کۆکۆبوونی ئیجماعی ھاوەڵەکان و قیاسی بەکار نەھێناوە لە چەند حاڵەتێکی دەگمەندا نەبێت.

ئیمام ناوبانگی وەک قسەکەر دیارە، نەک وەک زانای فیقھ لەگەڵ ئەوەی پێشەوا بوو لە ھەردوکیان، و لەبەر زۆری لە خواترسییەکەی قیاسی وەرنەدەگرت، تەنھا لە کاتی پێویست و ڕوونیدا نەبووایە، ئەمەش لەبەرئەوەی قسەکەری سەردەمی خۆی بووە و وتەکانی بە شیوەیەک کۆکراوەتەوە کە کەسیتر بەو شێوەیە بۆی کۆنەکراوەتەوە، موسنەدەکی نووسیوە لە حەوت سەد و پەنجا فەرموودە و ئەوەی لە قوڕئان و فەرموودەدا نەبووایە نەیدەنووسی، و فەتوای نەدەدا لە ھیچ بابەتێکدا، ئەگەر پێشتر یەکێک لە ھاوەڵەکان یان شوێنکەوتووەکان یان پێشەواکان فەتوایان نەدابێت.

فیقھەکەی بە ھیچ شێوەیەک لە پەرستشدا لای نەئەدا لە سوننەت و لە جێگەی خۆیدا نەبوو لای کە یەکێک پەرستشەکانی بە قیاس و ڕا بکات، پێغەمبەر محەممەد فەرموویەتی "صلوا کما رأیتمونی أصلی"، واتە نوێژبکەن وەک ئەمبینن کە نوێژ دەکەم، ھەروەھا لە حەجدا فەرموویەتی؛ "خذوا عنی مناسککم" واتە؛ مەناسکەکانی حەج لە منەوە وەربگرن، ئیمام ئەحمەد زۆر لە خواترس بوو لە باسی خواپەرستیدا کە بە حەقی خوای دەزانی لەسەر بەندەکانی و ئەم حەقە ناکرێن ئاسانکاری یان پشتگوێخستنی تێدا بکرێت.

بەڵام لە مامەڵەکردندا فیقھەکەی بە ئاسانکاری و نەرمی جیادەکرێتەوە، و بۆ ھەموو سەردەم و ژینگەیەک گونجاوە، ئیمام دەستی گرتووە بەو دەقە شەرعیانەی کە ئاسانیان تێدایە کە دەستگرتن پێوەی ئاسانە نەک قورس، و زۆر ترساوە لە خوا لە فتواکانیدا و داوای کردووە لە فێرخوازەکانی کە فەرموودەکانی نەنووسنەوە ئەگەر بیبینیایە یەکێکیان فەتواکانی دەنووسنەوە.

سەرچاوەی مەزھەبەکە

ئەمانەش ببینە: ئەحمەد کوڕی حەنبەل

ئەم مەزھەبە دەگەڕێتەوە بۆ ئیمام ئەحمەد کوڕی محەممەد کوڕی حەنبەل کوڕی ئەبوو عەبدوڵڵا شیبانی، لە بەغدا لە دایکبووە و گەورە بووە تێیدا و ڕۆیشتووە بۆ شارەکانی تر بۆ بەدەستھێنانی زانست و زانیاری لەسەر دەستی ئیمام شافعی وەرگرتووە کاتێک ھاتووە بۆ بەغدا و پاشان بوو بە تێکۆشەرێکی سەربەخۆ و گرنگی دا بە کۆکردنەوەی سوننەت و لەبەرکردنی بە شێوەیەک بوو بە پێشەوای قسەزانەکانی سەردەمی خۆی، و ئوسوڵی مەزھەبەکەی نزیکە لە مەزھەبی شافعییەوە کە پشت دەبەستێت بە قورئانی پیرۆز و سوننەت وو ئیجماع (کۆبوونی زانایان) و فەتوای ھاوەڵەکان وقیاس، و ئیمام ئەحمەد خۆی کتێبی لە زانستی فیقھدا نەنووسیوە بەڵکو ھاوەلەکانی مەزھەبەکەیان وەرگرتووە لە وتەکانی و کردارەکانی و وەڵامەکانی بەڵام دانراوێکی گەورەی ھەیە لە فەرموودەدا ناسراوە بە موسنەد (المسند).

ناودارترین قوتابییەکانی

• کوڕەکەی (ساڵحی کوڕی ئەحمەدی کوڕی حەنبەل)
• کوڕەکەی (عەبدوڵڵای کوڕی ئەحمەدی کوڕی حەنبەل)
• ئەبووبەکر ئەسرەم
• ئەبووبەکر مەڕوزی
• ئیبراھیم کوڕی ئیسحاق حەربی

گرنگترین دانراوەکانی مەزھەبی حەنبەلی

• عمدة الفقە - موفق الدین عەبدوڵڵا کوڕی ئەحمەد موقدەسی
• منتھی الإرادات - مجەمەد کوڕی ئەحمەد فەتووحی
• الإقناع - موسا حەجاوی.
• غایة المنتھی فی الجمع بین الإقناع والمنتھی جمع فییە - مەرعی کەرەمی
• الانصاف فی معرفة الراجح من الخلاف - عەلادیین عەلی کوڕی سولەیمان مرداوی
• الروض المربع شرح زاد المستقنع - مەنسووڕ کوڕی یوننس بەھووتی
• دلیل الطالب - مەرعی کەرەمی

شوێنەکانی بڵاوبوونەوە

شوێنی بڵاوبوونەوەی مەزھەبی حەنەفی (بە ڕەنگی سەوزی تیژ پیشان دراوە)

بە شێوەیەکی گشتی لە دوورگەی عەرەبی، وەکو کەمایەتیی لە سووریا و میسر و میرنشینە یەکگرتووە عەرەبییەکان، ھەروەھا بڵاوبوونەوەیەکی فراوانی ھەبوو لە بەغدا پێش ئەوەی مەغۆل ویرانی بکەن ھەروەھا لە شام و فەلەستین، بەڵام حەنبەلی وەک سێ مەزھەبەکەی تر زۆر بە فراوانی بڵاو نەبووەتەوە.

بابەتە پەیوەندیدارەکان

• ئەحمەد کوڕی حەنبەل
• چوار پێشەواکەی ئیسلام

سەرچاوەکان

• [کتاب الامام احمد بن حنبل -اللواء المھندس المتقاعد عبدالستار ھاشم سعید الکیلانی مراجعة الدکتور محمد رمضان عبد اللە]
• ڕواق الحنابلة
• ملتقی الحنابلة الفقھی