بایۆجوگرافیا
بایۆجوگرافیا یان جوگرافیای زیندەوەران لێکۆڵینەوەیەکە لەسەر دابەشبوونی جۆرەکان و سیستەمی ژینگە لە بۆشایی جوگرافی و لە کاتی جوگرافی. زیندەوەران و کۆمەڵگە بایۆلۆجییەکان زۆرجار بە شێوازێکی ئاسایی دەگۆڕێن بەدرێژایی جوگرافیی درێژی، بەرزبوونەوە، دابڕان و ناوچەی نیشتەجێبوون.[١] فیتۆگرافی لقێکە لە بایۆگرافی کە توێژینەوەی لەسەر دابەشبوونی ڕووەکەکان دەکات. زاوزێگرافی ئەو لقەیە کە توێژینەوەی لەسەر دابەشبوونی ئاژەڵان دەکات. میکۆگێۆگرافی ئەو لقەیە کە توێژینەوەی لەسەر دابەشبوونی مێرووەکان دەکات، وەک مۆز.
زانینی گۆڕانی بۆشایی لە ژمارە و جۆرەکانی زیندەوەران بۆ ئێمە لە ئەمڕۆدا هەروەک بۆ باوباپیرانی مرۆڤی سەرەتایی ئێمە گرنگە، هەروەک چۆن ئێمە خۆگونجاندن لەگەڵ ژینگە جیاوازەکان بەڵام لە ڕووی جوگرافییەوە پێشبینی دەکرێن. بایۆجۆگرافی بوارێکی یەکخراوەی لێکۆڵینەوە کە چەمک و زانیاری لە ژینگەزانیدا، بایۆلۆجی پەرەسەندن، تەکسیۆنۆمی، جوگرافیا، جوگرافیای فیزیکی، پیالایۆنۆلۆجی و کەشوهەوا یەکدەخات.[٢][٣]
توێژینەوەی بایۆجۆگرافی هاوچەرخ زانیاری و بیرۆکەی زۆر بوار تێکەڵ دەکات، لە سنووردارکردنی فیزیۆلۆجی و ژینگەیی لەسەر بڵاوبوونەوەی بایۆلۆجی زیندەوەرەوە بۆ دیاردەی جیۆلۆجیی و کەشوهەوا کە کاردەکەن لە پێوانەی بۆشاییی جیهانی و چوارچێوەی کاتی پەرەسەندن.
کارلێکردنە کورتخایەنەکان لە ناو شوێنی نیشتەجێبوون و جۆرەکانی زیندەوەران، جێبەجێکردنی ژینگەیی بایۆجۆگرافی ڕوون دەکاتەوە. بایۆجۆگرافی مێژوویی پێناسەی ماوەی درێژخایەن و پەرەسەندنی کات دەکات بۆ پۆلێنکردنی فراوانتر لە زیندەوەران.[٤] زانایانی سەرەتایی، لە کارڵ لینەوە دەستیان پێکرد، بەشدارییان کرد لە پەرەپێدانی بایۆجۆگرافی وەک زانستێک.
بیردۆزی زانستی بایۆگرافی لە کارەکانی ئەلێکساندەر ڤۆن هومبۆلت، فرانسیسکۆ جۆس دی کالداس ، هیوێت کۆترێل واتسۆن، ئەلفۆنس دی کاندۆل ، ئەلفرێد ڕەسڵ واڵاس، فیلی لوتلی سکڵەتەر و زانای بایۆلۆژی و گەڕانەکانی تر.[٥][٦][٧][٨][٩][١٠]
سەرچاوەکان[دەستکاری]
- ^ Brown University, "Biogeography." Accessed February 24, 2014. "Biogeography". Archived from the original on 2014-10-20. Retrieved 2014-04-08..
- ^ Dansereau, Pierre. 1957. Biogeography; an ecological perspective. New York: Ronald Press Co.
- ^ Cox, C. Barry; Moore, Peter D.; Ladle, Richard J. (2016). Biogeography:An Ecological and Evolutionary Approach. Chichester, UK: Wiley. p. xi. ISBN 9781118968581. Retrieved 22 May 2020.
- ^ Cox, C Barry, and Peter Moore. Biogeography : an ecological and evolutionary approach. Malden, MA: Blackwell Publications, 2005.
- ^ von Humboldt 1805. Essai sur la geographie des plantes; accompagne d'un tableau physique des régions equinoxiales. Levrault, Paris.
- ^ Caldas F.J. 1796-1801. "La Nivelacion de las Plantas". Colombia.
- ^ Watson H.C. 1847–1859. Cybele Britannica: or British plants and their geographical relations. Longman, London.
- ^ de Candolle, Alphonse 1855. Géographie botanique raisonnée &c. Masson, Paris.
- ^ Wallace A.R. 1876. . The geographical distribution of animals. Macmillan, London.
- ^ Browne, Janet (1983). The secular ark: studies in the history of biogeography. New Haven: Yale University Press. ISBN 978-0-300-02460-9.