جەھانگیر شا

میرزا نورەدین بەگ محمد خان سەلیم (حوکمڕانی: ١٦٠٥-١٦٢٧) ناسراو بە ناوی شاھانەی جەھانگیر بە نازناوی تەواو: السڵتان العزەم و الخقان الموکەرام، خوسرەو گیتی پەنا، ئەبولفتاح نورەدین محمد جەھانگیر پاشا. لە غازی چوارەمین پاشای شانشینی گورکانی ھیندستان یان ئیمپراتۆریەتی مەغۆلەکان ھیندستان بوو. جەھانگیر شا زیاتر حەزی لە زانست و ھونەر و ئەدەب بووە لە سیاسەت و بە قورسی سەرقاڵی شەراب و تلیاک بووە و بۆ زیاتر لە شانزە ساڵی تەمەنی تەواوی کاروباری وڵات لە ڕووی یاسایی و کردەیی لە دەستی پتەوی نورجەھانی ھاوسەریدا بووە .

جەھانگیرشا
پادشای چوارەمی گورکانەکانی ھیندستان.
ئیمپراتۆری ئیمپراتۆریەتی گورکان لە ھیندستان.
پاشایەتی	١٦٠٥-١٦٢٧ی زایینی (١٠١٤-١٠٣٧ کۆچی)
دوای	ئەکبەر شا
پیش از	شاجھانداڕێژە:ساخشەھریار (دیفاکتۆ)
شاژنە ڕەسەنەکە	نورجوھان بێگم
ھاوکاری ئیمپراتۆر	نورجوھان بێگم
ھاوسەرەکان	نوور جھان|نوور جھان بێگم]]ساڵحا بەنۆ بێگمبەلقیس ماکانیشا بێگمساحێب جەمال نورنەسا بەگمشاژنی دونیا
منداڵ(ەکان)	خوسرەو میرزاپەرویز میرزاپاشای جیھانشەھریار میرزاجەھاندەر میرزا سوڵتان نەسا بێگم دۆلات نەسا بێگم بەھار بەنو بێگم عەفات بەنو بێگم بێگوم سوڵتان بێگم
ناوی تەواو میرزا نورەدین بەگ محمدخان سەلیم جەھانگیرشا
ڕەچەڵەکی	25px امپراتوری تیموری ھند
باوک	ئەکبەری مەزن
دایک	مەریەم الزەمانی
لەدایکبوون	داڕێژە:لەدایک بوون (١٧ ڕەبیعول عەول ٩٧٧ کۆچی) فاتحپوور سیکری
مردن	داڕێژە:مردن و تەمەن (٨ ڕەبی العول ١٠٣٧ی کۆچی) کشمیر

جەھانگیر شا بە پاشایەکی زۆر دادپەروەر و بێخەم و فەساد ناسرابوو، کە ھەمیشە لە ژێر کۆنتڕۆڵی ژنە دڵخوازەکەیدا بوو، نورجەھان، بەھۆی لاوازی ئیدارییەکەی لە کۆتایی دەسەڵاتەکەیدا و زیادبوونی ئارەزووی خواردنی شەراب و تلیاک.وە کێشە قورسەکانیش لە دەوڵەت و جێنشینی ھەموو ڕۆژێک زیادی دەکرد، بێ بەرژەوەند و بێباک بوو بەرامبەر بەو جۆرە بارودۆخانە و بە ئاشکرا و یاسایی ھەموو بابەتەکانی بۆ نورجەھان بەجێھێشت تا لە شوێنی خۆیدا بە دادپەروەری و حیکمەت و سیاسەتی دروست حوکم بکات و لە کۆتاییدا شەڕی جێنشینی لە نێوان کوڕەکانی خوڕەم (دواتر شاجەھان) و شەھریار دەستیان پێکردبوو، لەسەرەتادا شازادە خوڕەم کەسێکی دڵخوازی شاژنە نورجەھان بوو، بەڵام کاتێک بینی کە کاریگەری ڕەھا و بێھاوتای لە ھەموو کاروبارەکاندا لەگەڵ ھاتنی خوڕەمدا کەمدەبێتەوە، بڕیاریدا جێگرەوەی شەھریار.بۆ پاراستنی دەسەڵات، بەڵام لە کۆتاییدا، دوای مردنی جەھانگیر، شەڕی جێنشینی گەیشتە لوتکەی بەرەی سیاسی، و نورجەھان دەستی لە سیاسەت کێشایەوە و شەھریار کوژرا، دواجار شازادە خورەم بە ناوی شاھانەی شاجەھان دەسەڵات و تەختی پاشایەتی گرتە دەست.

ڕۆژی لەدایک بوون

'جەھانگیر پاشای چوارەمی شانشینی گورکان لە ھیندستان

ئەکبەر، پاشای گەورەی بنەماڵەی گۆرکانی و مریەم ئەلزەمانی هاوسەری، دوای چەندین ساڵ لە چاوەڕوانی بۆ میراتگرتنی تەخت، هاتنە لای شێخ سەلیم چیشتی (١٥٧٢-١٤٧٨ز) و دواجار منداڵێکی لەدایک دەبێت، و وەک شەرەف ناوی ناوە سەلیم لە بەچیشتی ئۆشیخ سەلیم .

پەروەردە

ئەکبەر چاوەڕێی ئەوە بوو کوڕەکەی بە باشترین شێوە پەروەردە بێت، بۆیە لە تەمەنی چوار ساڵییەوە سەلیمی نارد بۆ گەورەترین مامۆستاکانی ئەو سەردەمە وەک عبدالرحیم خان خانان بۆ فێربوونی فارسی، تورکی، سانسکریت، عەرەبی، ئوردو، مێژوو، بیرکاری، جوگرافیا و زانستەکانی تر.بە ئاسانی فێری بوو

خۆشەویستی بۆ ئەنارکالی

دوای چەندین ساڵ خوێندن، سەلیم دەگەڕێتەوە بۆ دەرباری باوکی و بە پێچەوانەی چاوەڕوانی ھەمووان بە باوکیشیەوە، عاشقی سەماکاری دەربارێک دەبێت بە ناوی ئەنارکالی. خۆشەویستی ئەوان لە ڕقێکی زۆرەوە دەست پێدەکات. ئەو دووانە لە شوێنی کارەکەیان یەکتر دەبینن، بەڵام یەکتر ناناسن، ئانار کالی بۆ دۆزینەوەی خۆشەویستی نھێنی دەچێتە ئاگرا، لە ئاگرادا ئەنارکالی ڕووبەڕووی چەندین کێشە دەبێتەوە، وەک مردنی باوکی، بوون بە سەماکار ، ھتد، و دوای دۆزینەوەی خۆشەویستییەکەی.و ناسینی، ڕق لە نێوان ئەو دووانەدا دروست دەبێت و بە تێپەڕبوونی ساڵان، دەگۆڕێت بۆ خۆشەویستییەکی باوەڕپێنەکراو. ھێزی خۆشەویستی لەوە تێدەپەڕێت و نھێنییەکەیان ئاشکرا دەبێت، کەلێنی گەورە لە نێوان باوک و کوڕدا دروست دەکات. ئەکبەر شا لە ھیچ شتێکدا ناوەستێت بۆ ئەوەی ئەم دووانە لە یەکتر دوور بخاتەوە، سەرەتا بە زیندانیکردنی ئەنارکالی، ھەوڵدەدات لە شازادە دووری بخاتەوە؛ بەڵام سەلیم بە زانینی حەشارگەی ئەنارکالی ئازاد دەکات.

تا قیامەت سوپاسی پەروەردگارم دەکەمئای ئەگەر جارێکی تر دەموچاوی ھاوڕێکەم ببینمەوە

دۆمینیون

وێنەی جەھانگیر کە وێنەی باوکی ئەکبەر بەدەستەوەیە

سەلیم کە ڕۆژێک ئەکبەر بۆ ڕۆژی لەدایک بوونی ھیوای خواستبوو، لە باوکی یاخی بوو، سەفەر بۆ ھیندستان لە ساڵی ١٦٠٠ کە ئەکبەر لە ھەڵمەتێکدا پایتەختی بەجێھێشتبوو، سەلیم خۆی بە پاشا ناوبرد. ئەکبەر بەخێرایی گەڕایەوە و دەسەڵاتی گرتە دەست و بیری کردەوە لەبری تەخت نازناوی "خوسرۆ"ی پێبدات.و کارەساتەکەی مردنی خۆشەویستی سەلیم بوو. سەلیم و باوکی بە ڕق و کینەیەکی زۆرەوە شەڕی یەکتریان کرد، دواجار ئەکبەر دوای ٥ ساڵ کۆچی دوایی کرد و شازادە سەلیم دوای ٨ ڕۆژ لە مردنی باوکی لە ٣ی تشرینی دووەمی ساڵی ١٦٠٥ دەبێتە پاشا و بوو بە حاکم و پاشای بنەماڵەی گورکانی لە ھیندستان بەناوی جەھانگیرەوە سەلیم بۆ ماوەی ٢٢ ساڵ تا ساڵی ١٦٢٧ حوکمڕانی کردووە. سەلیم کە دوای سەرکەوتن بۆ سەر تەختی پاشایەتی خۆی بە جەھانگیر ناودەبرد، یەکەم فەرمانڕەوای موغەکان بوو کە دایکی لە بنەماڵەیەکی موغڵ و ئێرانی نەبووە و کوڕی شازادەیەکی ڕاجپوت بووە بە ناوی

چۆنیەتی حوکمڕانی

جەھانگیر بە کەسێک ناسراوە کە زنجیرێکی دادپەروەری ھەبووە، بە شێوەی ئەنوشیرڤان، پادشای ساسانیانی ئێران، زنجیرێکی بە زەنگێکەوە بەستراوەتەوە لە دەرەوەی کۆشک، بۆ ئەوەی ھەرکەسێک دادپەروەری بوێت دەنگی دایەوە. جگە لەوەش ڕەچەڵەکی ھیندۆس راجپوت لە دایکیەوە و ڕەچەڵەکی موسڵمانی لە باوکیەوە ھەبووە، بۆیە لەلایەن ھەردوو گروپەکەوە ڕێزی لێدەگیرا. بەڵام جەھانگیر بە پێچەوانەی نەریتی جودای دایکی ھەوڵیدا شەریعەتی ئیسلامی زیندوو بکاتەوە و پێشەنگی ئایینی ئایینی جاینی کوشت و پەرستگای ھیندۆسی وێران کرد.قازی نوروڵڵا شوشتری( شەھیدی سێیەم شیعەکان) لە سەردەمی دەسەڵاتەکەیدا لە ساڵی ١٠١٩ی کۆچی لە ژێر قامچیدا کوژرا. ھۆکاری کوژرانی، نووسینی کتێبی مەجلیسی موعمینین بوو.