پەردەکانی مێشک

پەردەکانی مێشک بریتین لەو سێ پەردەیەی کە دەوری مێشک و دڕکەپەتک دەدەن.^[١] لە شیردەرەکاندا، ئەم پەردانە ئەمانەن؛ ئەستوورەماک، تەونۆکەماک، و تەنکەماک. فرمانی سەرەکییان پاراستنی کۆئەندامی دەماریی ناوەندییە.^[٢]

پێکھاتە[دەستکاری]

ئەستوورەماک[دەستکاری]

ئەستوورەماک (بە ئینگلیزی: Dura mater، دایکە توندەکە^[٣])یەکێکە لەو سێ چینە بەستەرەشانەی کە پەردەکانی مێشک پێک دەھێنن. سەرووترینی سێ پەردەکەیە کە بەیەکەوە دەوری مێشک و دڕکەپەتک دەدەن و دەیپارێزن. ئەستوورەماک لە فایبڕۆبلاست و بڕێکی زۆر لە کۆلاجین دروست بووە. ئەم پەردەیە لە دوو توێ پێک ھاتووە: چینی ژێرئێسکی و چینی پەردەیی.^[٤]

تەونۆکەماک[دەستکاری]

تەونۆکەماک (بە ئینگلیزی: Arachnoid، ھاوشێوەی تۆڕی جاڵجاڵۆکە^[٥]) دەکەوێتە نێوان دوو پەردەکەی تری مێشک، چینێکی بێ لوولەخوێنە و بەشدارە لە زیندەچاڵاکییەکانی شلەی دڕکەمۆخ لە ڕێی بۆشاییی ژێر تەونۆکەماکەوە.^[٦]

تەنکەماک[دەستکاری]

تەنکەماک (بە ئینگلیزی: Pia mater، دایکە نەرمەکە^[٧]) پەردەیەکی ھەرە ناسکە. بە توندی بە ڕووی مێشک و دڕکەپەتکدا لکاوە و دای دەپۆشێت، بە تەواوی پەیڕەوی شێوەی مێشک دەکات (شێوەی لۆچەکان وەردەگرێت). پەردەیەکی زۆر تەنکە کە پێکھاتووە لە ڕیشاڵەشانە و چینێکی دەرەکی لە خانەی تەخت کە واپێدەچێت پیانەڕۆ بن بۆ شلە. تەنکەماک کوندەکرێت لەلایەن لوولەخوێنەکان کە بەرەو مێشک و دڕکەپەتک دەڕۆن، ھەروەھا ئەو موولوولەخوێنانەی ئەوان کە خۆراکی مێشک دەدەن.^[٨]

پەردەی لیمفەئاسای ژێرتەونۆکەیی[دەستکاری]

ئەم پەردەیە (بە ئینگلیزی: SLYM، کورتکراوەی Subarachnoidal Lymphatic-like Membrane) پێکھاتەیەکی توێکاریی تازە پێناسەکراوە لە مێشکی مرۆڤدا، کە لە ساڵی ٢٠٢٣ دا پێشنیازکراوە وەک ئەگەری پەردەی چوارەم لە مێشکدا.^[٩] پەردەی لیمفەئاسای ژێرتەونۆکەیی کەوتوەتە ناو بۆشاییی ژێرتەونۆکەیییەوە کە بۆشایییەکە لە نێوان پەردەی نێوەڕاست و تەنکە پەردەکەی ژێرەوە کە بە مێشکەوە وەنوساوە؛ بەم شێوەیە بۆشاییی ژێرتەونۆکەیی دابەشدەکات بۆ دەرەچینێکی ڕووکەش و ناوچەیەکی ناوەکی قووڵتر کە دەوری مێشک دەدات.^[٩]

ژێرتەونۆکە بۆشایی[دەستکاری]

ژێرتەونۆکە بۆشایی ئەو بۆشایییەیە کە لە نێوان تەونۆکە و تەنکەماکدا ھەیە. ئەم بۆشایییە پڕکراوە لە شلەی دڕکەمۆخ و بەرەوخوارەوە ھاوشانی دڕکەپەتک بەردەوامدەبێت، جگەلەوە لوولەخوێنە سەرەکییەکان و ئەستێلکەکانیشی تێدایە کە پێیان دەوترێت ژێرتەونۆکە ئەستێلک؛ کە ئەمانیش پڕن لە شلەی دڕکەمۆخ. ئەم ئەستێلکانە دروستبوون بەھۆی توند لکانی تەنکەماک بە مێشکەوە و جیابوونەوەی لە تەونۆکەماک.^[١٠]

بایەخی کلینیکی[دەستکاری]

زامداربوونەکان کە دەگەنە پەردەکانی مێشکیش دەکرێت ببنە ھۆی خوێنبەربوون و ھەروەھا دوو جۆری خوێنتێزانیش.^[١١]

ژێرتەونۆکە خوێنبەربوون بریتییە لە خوێنبەربوونێکی توند لەژێر تەونۆکەماکەوە؛ کە دەکرێت ڕووبدات لەخۆیەوە یان لە ئەنجامی زەبرێک.^[١٢]
خوێنتێزانی ژێردیوڕا بریتییە لە خوێنتێزانێک (کۆبوونەوەی خوێن) کە کەوتووەتە نێوانی تەونۆکە و ئەستوورەماکەوە. پردەخوێنھێنەرەکان کە ئەستوورە و تەونۆکەماک بەیەکەوە پەیوەست دەکەن دڕاون، بەزۆری لەکاتی ڕووداوێکدا، بەمەش خوێن دزە دەکاتە ئەم ناوچەیە.^[١١]
خوێنتێزانی سەردیوڕا دروست دەبێت لە خوێنبەربوونی نێوان کەللەی سەر و ئەستوورەماکدا، لەوانەیە لەخۆوە بێت یان بەھۆی ڕووداوێک.^[١١]

بارە تەندروستییەکانی تر کە کاردەکەنە سەر پەردەکان؛ ھەوکردنی پەردەکانی مێشک (بەزۆری لە بەکتریا، ڤایرۆس، یان کەڕووە تەشەنایەکەوە) و پەردەلووەکان کە لە پەردەکانەوە گەشەدەکەن، یان لە شێرپەنجەی پەردەیی کە لە شوێنێکی تری جەستە دروست دەبن و تەشەندەکەن بۆ پەردەکانی مێشک.

سەرچاوەکان[دەستکاری]

^ "Meninges: What They Are & Function". Cleveland Clinic (بە ئینگلیزی). Retrieved 2024-01-19.
^ Decimo, Ilaria; Fumagalli, Guido; Berton, Valeria; Krampera, Mauro; Bifari, Francesco (2012). "Meninges: from protective membrane to stem cell niche". American Journal of Stem Cells (بە ئینگلیزی). 1 (2).
^ Altibbi.com. "الام الجافیة (Dura mater, pachymeninx)". الطبی (بە عەرەبی). Retrieved 2024-01-19.^{[بەستەری مردوو]}
^ Kekere, Victor; Alsayouri, Khalid (2023), "Anatomy, Head and Neck, Dura Mater", StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, PMID 31424885, retrieved 2024-01-19
^ "Definition of ARACHNOID". www.merriam-webster.com (بە ئینگلیزی). Retrieved 2024-01-19.
^ Ghannam, Jack Y.; Al Kharazi, Khalid A. (2023), "Neuroanatomy, Cranial Meninges", StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, PMID 30969704, retrieved 2024-01-19
^ "Definition of PIA MATER". www.merriam-webster.com (بە ئینگلیزی). Retrieved 2024-01-19.
^ Adeeb, Nimer; Mortazavi, Martin M.; Deep, Aman; Griessenauer, Christoph J.; Watanabe, Koichi; Shoja, Mohammadali M.; Loukas, Marios; Tubbs, R. Shane (2013-10). "The pia mater: a comprehensive review of literature". Child's Nervous System: ChNS: Official Journal of the International Society for Pediatric Neurosurgery. 29 (10): 1803–1810. doi:10.1007/s00381-013-2044-5. ISSN 1433-0350. PMID 23381008. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
^ ^ئ ^ا Møllgård, Kjeld; Beinlich, Felix R. M.; Kusk, Peter; Miyakoshi, Leo M.; Delle, Christine; Plá, Virginia; Hauglund, Natalie L.; Esmail, Tina; Rasmussen, Martin K.; Gomolka, Ryszard S.; Mori, Yuki (2023-01-06). "A mesothelium divides the subarachnoid space into functional compartments". Science (New York, N.Y.). 379 (6627): 84–88. doi:10.1126/science.adc8810. ISSN 1095-9203. PMID 36603070. {{cite journal}}: Check |pmid= value (help)
^ Shafique, Shiza; Rayi, Appaji (2024), "Anatomy, Head and Neck, Subarachnoid Space", StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, PMID 32491453, retrieved 2024-03-30
^ ^ئ ^ا ^ب Tenny, Steven; Thorell, William (2024), "Intracranial Hemorrhage", StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, PMID 29262016, retrieved 2024-03-30
^ van Gijn, Jan; Kerr, Richard S.; Rinkel, Gabriel J. E. (2007-01-27). "Subarachnoid haemorrhage". Lancet (London, England). 369 (9558): 306–318. doi:10.1016/S0140-6736(07)60153-6. ISSN 1474-547X. PMID 17258671.

بەستەرە دەرەکییەکان[دەستکاری]

[1] "Meninges: What They Are & Function". Cleveland Clinic (بە ئینگلیزی). Retrieved 2024-01-19.

[2] Decimo, Ilaria; Fumagalli, Guido; Berton, Valeria; Krampera, Mauro; Bifari, Francesco (2012). "Meninges: from protective membrane to stem cell niche". American Journal of Stem Cells (بە ئینگلیزی). 1 (2).

[3] Altibbi.com. "الام الجافیة (Dura mater, pachymeninx)". الطبی (بە عەرەبی). Retrieved 2024-01-19.^{[بەستەری مردوو]}

[4] Kekere, Victor; Alsayouri, Khalid (2023), "Anatomy, Head and Neck, Dura Mater", StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, PMID 31424885, retrieved 2024-01-19

[5] "Definition of ARACHNOID". www.merriam-webster.com (بە ئینگلیزی). Retrieved 2024-01-19.

[6] Ghannam, Jack Y.; Al Kharazi, Khalid A. (2023), "Neuroanatomy, Cranial Meninges", StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, PMID 30969704, retrieved 2024-01-19

[7] "Definition of PIA MATER". www.merriam-webster.com (بە ئینگلیزی). Retrieved 2024-01-19.

[8] Adeeb, Nimer; Mortazavi, Martin M.; Deep, Aman; Griessenauer, Christoph J.; Watanabe, Koichi; Shoja, Mohammadali M.; Loukas, Marios; Tubbs, R. Shane (2013-10). "The pia mater: a comprehensive review of literature". Child's Nervous System: ChNS: Official Journal of the International Society for Pediatric Neurosurgery. 29 (10): 1803–1810. doi:10.1007/s00381-013-2044-5. ISSN 1433-0350. PMID 23381008. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)

[:0-9] ئ ^ا Møllgård, Kjeld; Beinlich, Felix R. M.; Kusk, Peter; Miyakoshi, Leo M.; Delle, Christine; Plá, Virginia; Hauglund, Natalie L.; Esmail, Tina; Rasmussen, Martin K.; Gomolka, Ryszard S.; Mori, Yuki (2023-01-06). "A mesothelium divides the subarachnoid space into functional compartments". Science (New York, N.Y.). 379 (6627): 84–88. doi:10.1126/science.adc8810. ISSN 1095-9203. PMID 36603070. {{cite journal}}: Check |pmid= value (help)

[10] Shafique, Shiza; Rayi, Appaji (2024), "Anatomy, Head and Neck, Subarachnoid Space", StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, PMID 32491453, retrieved 2024-03-30

[:1-11] ئ ^ا ^ب Tenny, Steven; Thorell, William (2024), "Intracranial Hemorrhage", StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, PMID 29262016, retrieved 2024-03-30

[12] van Gijn, Jan; Kerr, Richard S.; Rinkel, Gabriel J. E. (2007-01-27). "Subarachnoid haemorrhage". Lancet (London, England). 369 (9558): 306–318. doi:10.1016/S0140-6736(07)60153-6. ISSN 1474-547X. PMID 17258671.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]

[١٢]