نەستەعلیق
| نەستالیق - نەستەعلیق | |
|---|---|
 | |
| جۆر | ئەبجەد |
نەستەعلیق یەکێکە لە شێوازە ھێڵکارییە سەرەکییەکانی نووسینی ڕێنووسی فارسی-عەرەبی و بۆ ھەندێ زمانی ھیندۆ-ئێرانیش بەکاردێت، لەوانە: فارسی ، ئوردوو ، کەشمیری ، سەرائیکی و پەنجابی (شەھموخی)، لە کۆنیشدا بۆ شیعرەکانی زمانی تورکی عوسمانی بەکارھاتووە بەڵام بە دەگمەن لە زمانی عەرەبی بەکاردێت بۆ نووسینی ئایەتەکانی قورئانی پیرۆز، نەستالیق لە ئێران لە سەرەتای سەدەی ١٣وە لە نەسخەوە پەرەی سەندووە [١] [٢] و تا ئێستاش لە ئێران، ئەفغانستان ، ھیندستان و پاکستان لەگەڵ ھەندێ وڵاتی تر بۆ نووسینی شیعر وەک فۆرمێکی ھونەری بە شێوەیەکی بەرفراوان بەکاردەھێنرێت.[٣]
مێژوو
[دەستکاری]ناوی نەستالیق "سەرچاوەکەی ووشەی naskh-i ta'liq ـی فارسییە، کە بە واتای نووسراوێکی ھەڵواسراو یان ھەڵکەندراو دێت"[١] بە نزیکەیی ھەموو نووسەرانی سەفەوی وەک (دۆست محەمەد و قازی ئەحمەد) داھێنانەکانی نەستالیق پێشکەش بە میر عەلی تەبریزی کردووە کە لە کۆتاییەکانی سەدەی ١٤ و سەرەتای سەدەی پانزەدا ژیاوە، نەریتەکە لەلایەن ئیلین ڕایتەوە خرایە ژێر پرسیارەوە، کە بەدواداچوونی بۆ پەرەسەندنی ھێڵکاری نەستالیق لە ئێرانی سەدەی ١٤دا کرد و نیشانیدا کە چۆن وردە وردە لەنێو نووسەرانی شیراز بڵاوبۆتەوە، جگە لەوەش بەپێی لێکۆڵینەوەکانی ھێڵکاری نەستالیق سەرچاوەکەی ناگەڕێتەوە بۆ تێکەڵکردنی دوو شێوازی ھێڵکاری نەسخ و تالیق وەک ئەوەی بە شێوەیەکی باو بیری لێدەکرێتەوە، بەڵکو تەنھا لە نەسخەوە وەرگیراوە، جگە لە لێکۆڵینەوە لە کرداری جواننووسی ئیلین ڕایت بەڵگەنامەیەکیشی دۆزیەوە کە لەلایەن جەعفەر تەبریزی نز. ١٤٣٠ ئاماژەی پێدراوە.
لەچاپدا:
من میگویم که آب انگور خوش است
این نقد بگیر و دست از آن نسیه بدار
کاواز دهل شنیدن از دور خوش است
لەچاپدا:
لە لاپەڕەدا
[دەستکاری]لە ساڵی ١٩٩٤ دا بەرنامەی InPage Urdu کە بەرنامەیەکی پڕ تایبەتمەندی چالاک بوو بۆ داڕشتنی لاپەڕەکان بۆ ویندۆز ھاوشێوەی QuarkXPress لەلایەن کۆمپانیایەکی ھیندی بەناوی Concept Software Pvt Ltd بۆ لە چاپدانی ڕۆژنامەیی تایبەت بە پاکستان پەرەی پێدرا، کە فۆنتەکەی Noori Nastaliq بەکاردەھێنا کە مۆڵەتی لە Monotype Imaging وەرگرتبوو. ئەم فۆنتە کە بنەمای بەستنەوەی فراوانی زیاتر لە ٢٠ ھەزار کێشە، ھێشتا لە وەشانی ئێستای بەرنامەکانی ویندۆزدا بەکاردەھێنرێت، لە ساڵی ٢٠٠٩ەوە InPage کار بە سیستەمی جیھانی یونیکۆد دەکات و پشتگیری لە زمانی زیاتریس دەکات و فۆنتەکەی Faiz Lahori پاڵپشتی لە ھێڵکاری نەستالیق لەگەڵ تایبەتمەندی درێژکردنەوەی بۆ زیاد کراوە ھەروەھا گونجێنرا لەگەڵ فۆنتە یونیکۆدەکانی OpenType Unicode دا، بۆ یەکەمجار لە مێژووی ھێڵکاری و ڕێنووسی نستعلیق.
فۆنتەکانی نەستالیق لە پلاتفۆرمەکاندا
[دەستکاری]
- ویندۆز ٨ یەکەم وەشانی مایکرۆسۆفت ویندۆز بوو کە پشتگیری بنەڕەتی لە نەستالیق دەکرد، لە ڕێگەی فۆنتی "Urdu Typesetting"ی مایکرۆسۆفتەوە.[٤]
- گۆگڵ فۆنتێکی سەرچاوە کراوەی نەستالیقی ھەیە بە ناوی Noto Nastaliq Urdu[٥] کە کۆمپانیای ئەپڵ ئەم فۆنتەی لەسەر ھەموو بەشێوەیەکی بنەڕەتی لەسەر مەک ئۆ ئێس جێگیرکردووە لە وەشانی macOS High Sierra ەوە، بە ھەمان شێوە ئەپڵ لە ئای ئۆ ئێس ١١ ەوە ئەم فۆنتەی لەسەر ئامێرەکانی ئایفۆن و ئایپاد جێگیرکردوە[٦]
- ئاوامی نەستالیق کێشی تایبەت و ھێڵکاری ڕێنووسی نەستالیقی بەشێوەیەکی بەرفراون ھەیە و پشتگیری لە زمانەکانی: ئوردوو، بەلۆچی، فارسی، خووار، پالولا، سەرائیکی، شینا[٧] دەکات.
- ئامار نەستالیق لە ساڵی ٢٠١٣ بۆ بەکارھێنانی شێوەی نەستالیق تایبە بە ماڵپەڕە ئوردووییەکان دروستکرا، فۆنتەکە لەلایەن شاعیری ئوردوویی فەھمیدە ڕیازەوە دارێژراوە.[٨]
چەشنی پیتەکان
[دەستکاری]بۆ ئەلفوبێی عەرەبی و زۆر ئەلفوبێی تریش کە لێیەوە وەرگیراون، پیتەکان ھەریەکەیان دەکرێ دوو یان سێ چەشنی گشتی ھەبێت، بە پشتبەستن بە پێگەی خۆیان لە وشەکەدا سەیر دەکرێن (ھەرچەندە دیارە دەستووسی عەرەبی دەتوانێت ئاڵۆزییەکی زۆر زیاد بکات). بەڵام ھێڵکاری نەستالق زیاتر لە سێ گشتی گشتی بۆ زۆرێک لە پیتەکان بەکاردێت،[٩] [١٠] تەنانەت لەزۆربەی بەڵگەنامە ناڕەزایتییەکانیشدا بەشێوازی نەستالیق بۆ زمانی ئوردوو نووسراون.
لە یونیکۆددا
[دەستکاری]بۆ یونیکۆد، نەستالیق تێکەڵکراوە لەگەڵ ڕێنووسی عەرەبیدا.
ئەمانەش ببینە
[دەستکاری]- خۆشنووسی ئیسلامی
- خۆشنووسی فارسی
- سیناریۆی شاھموخی
- ئەلفوبێی ئوردوو
- ڕێنووسی ڕوقعە
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ ئ ا Blair.
- ^ Gholam-Hosayn Yusofi. «CALLIGRAPHY». Encyclopædia Iranica (بە ئینگلیزی).
- ^ Gulzar, Rahman، Atif, Shafiq (2007). «Nastaleeq: A challenge accepted by Omega» (PDF). TUGboat. 29: 1–6.
{{cite journal}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ناوە فرەکان: authors list (بەستەر) - ^ «The evolving Story of Locale Support, part 9: Nastaleeq vs. Nastaliq? Either way, Windows 8 has got it!». MSDN Blogs. لە ٢٤ی ئازاری ٢٠١٣ ھێنراوە.
- ^ «Google Noto Fonts».
- ^ «Apple finally enables Nastaleeq typeface for Urdu keyboard in iOS 11». ٢٣ی ئەیلوولی ٢٠١٧.
- ^ «What is Special About Awami Nastaliq? - Awami Nastaliq». software.sil.org. ١٧ی تەممووزی ٢٠١٧.
- ^ Riaz، fahmida (٢١ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣). «Amar Nastaleeq Font for Urdu Web Publishing». Twitter.com.
- ^ FWP. «Urdu: some thoughts about the script and grammar, and other general notes for students assembled from years of classroom notes by FWP». www.columbia.edu. لە ٢٨ی شوباتی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
- ^ «The chart below gives the different positional variants of some of the significantly different letters. (scanned document)». Linked by www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00urdu/urduscript/section00.html#00_01. لە ٢٨ی شوباتی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
کتێبنامە
[دەستکاری]- Blair، Sheila (2008). Islamic Calligraphy. Edinburgh University Press. ISBN 978-0748612123.
بەستەری دەرەکی
[دەستکاری]- Rumicode : خزمەتگوزاری ئۆنلاین بۆ Nastaliq
- Nastaliq Online : خزمەتگوزاری ئۆنلاین بۆ خۆشنووسی Nastaliq
- کۆمەڵەی خۆشنووسانی ئێران
- نەستالیق نووسەر بۆ ماکینتۆش لەلایەن SIL
- InPage Urdu : سایتی فەرمی نەرمەکاڵای InPage Urdu DTP
- فایز نەستالق : سایتی فەرمی فایز Nastaliq
- پڕۆفایلی و بەرھەمەکانی خۆشنووسی ئیسلامی جیھانی (فەڕەنسی)
- سیناریۆی نەستالیق | خۆشنووسی فارسی
- Awami Nastaliq : فۆنتێکی ناستالقی لەلایەن SIL International
دەروازەی نووسین
دەروازەی زمانی عەرەبی
دەروازەی ھیندستان
دەروازەی ئێران
دەروازەی پاکستان
دەروازەی ئەفغانستان
 |
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە نەستەعلیق تێدایە. |